Lesbók Morgunblaðsins - 17.12.1991, Blaðsíða 7

Undarleg ó-sköp að deyja:
hafna í holum stokki
hendur niður með síðum
hendur sem hreyfðu lokki
hvarm struku, flettu bókum
svaladrykk báru frá brunni
brauð, vín, hunang að munni.
Undarleg ó-sköp að deyja:
liggja með luktar nasir
liggja með samfallnar nasir
sem færðu mér ávaxtaangan
ilm af blómum óg sjó
ilm hörunds og heyja.
Undarleg ó-sköp að deyja:
liggja með ónýt augu
ónýta spegla lífsins
una við ormsmognar hlustir
sem áður fyrr Iauguðust
þrumunnar þunga gný
þýðum hlátri frá börnum.
Undarleg ó-sköp að deyja:
hafna í holum stokki
himinninn fúablaut fjöl
með fáeina kvisti að stjörnum.
„Skáldið hefur greinilega ekki trúarvissu sér til
hughreystingar: Höfnum við bara í holum stokki, eða
hefurðu komizt að einhverjum nýjum niðurstöðum
með árunum?
„Ég glataði minni barnatrú, svona 15 ára gamall. Ég
var trúað barn og bjó að því framyfir fermingu - en
heimurinn tók barnatrúna einhvernveginn frá mér. Hún
hefur ekki komið til mín aftur, ég hef ekki getað eignast
þá trú, að til sé persónulegt líf eftir dauðann. En þ_ar
fyrir er ég ekki trúlaus með öllu, aðeins illa kristinn. Ég
trúi á skapara, þó ekki geti ég fellt hann undir hip kristnu
trúarbrögð, né heldur nein önnur trúarbrögð. í hugsun
þess skapara efast ég mjög um að til sé framhaldslíf
einstaklingsins.
En vegna þess að þú spurðir hvort nýtt og breytt við-
horf hefði orðið til með árunum, þá vil ég segja þetta:
Hvað sem síðar verður, þá tel ég enn að við höfnum í
holum sto'kki, en samt erum við innan guðs. Svar mitt er
í rauninni að finna í síðasta ljóðinu í Heimkynnum við sjó:
Ei hálfa leið
nær hugsun mín til þín.
Ég skynja þig
en ég skil þig ekki.
Afneitun mín og hik
er ígrundun um þig.
Mín innsta hugsun
er á heimferð til þín
- og þó innan þín
sem ert allar strendur.
Ljósmyiul: Ímynd/Guðmundur Ingólfsson.
Hannes Pétursson.
„Oft stikla ég aðeins á stuðlum, læt stuðlasetningu liðast í gegnum línurnar, ef svo mætti segja.
Endarím nota ég minna sem stendur eu oft áður; þó er það alls góðs maklegt, og ástæðulaust
að nota það ekki þegar lientar...."
og Sigurjóni Björnssyni, prófessor. En eftir að ég hætti
ritstjóm hélt ég áfram að skrifa þætti, sem ég átti að-
föng að.”
„Þú fékkst mjög góðar viðtökur og næstum „fljúg-
andi start” með fyrstu ljóðabókum þínum, 1955 og
1959. Mönnum finnst víst alltaf sjálfsagt og eðlilegt
þegar vel gengur, en taka nærri sér þegar verk
þeirra hljóta ekki náð fyrir augum þeirra sem ætlað
er að lyóta. Áttirðu von á harðri gagnrýni eða ennþá
meira hrósi?”
„Sannast sagna vissi ég ekkert hvar ég stóð. Ég varð
fyrst var við viðbrögð 1954, þegar Magnús Ásgeirsson
gaf út Ljóð ungra skálda, sýnisbók frá fyrsta áratugi
lýðveldisins. Þar átti ég ljóð og fékk þá mikla lofrollu
hér og hvar. En það ruglaði mig ekkert í ríminu; ég
hélt mínu striki. En það má nærri geta að þetta var frek-
ar notalegt.
Ég held þó eftirá að hyggja, að ég hefði farið alveg
sömu leið, þó ég hefði ekkert fengið annað en aðfinnslur
og skammir. Þetta voru ekki alger byrjandaverk í þeim
skilningi að ég var þá búinn að yrkja í mörg ár.
„Þú hefur gjarnan notað stuðlasetningu, en slepp-
ir oft endarími og ljóðlínur eru óreglulegar og óhefð-
bundnar. Vildirðu á þann hátt brúa bilið milli hins
hefðbundna í íslenzkum skáldskap og atóinljóðanna,
eða fannst þér þetta einungis Ieið sem hentaði þér
með tilliti til þess sem þú vildir segja og einnig ineð
tilliti til listræns árangurs?”
„Ég hef ort ljóð og ljóð, sem alls ekki er stuðlað, en
það telst til undantekninga. Ég lít á stuðlasetningu sem
höfuðeinkenni í íslenzkum kveðskap. í Sæmundar-Eddu
er til dæmis allt stuðlað, en hvergi endarím og ljóðlínur
eru þar sums staðar mjög fijálslegar.
Oft stikla ég aðeins á stuðlum, læt stuðlasetninguna
liðast í gegnum línurnar, ef svo mætti segja. Endarím
nota ég minna sem stendur en oft áður; þó er það alls
góðs maklegt, og ástæðulaust að nota það ekki þegar
hentar, enda þótt maður yrki háttleysur, eins og ég geri
oft.
Með kveðskap mínum hef ég aldrei vísvitandi verið
að brúa neitt bil. Ég hef sniðið hann að þörfum mínum,
hvað sem tautað hefur og raulað í kringum mig. Ég var
kallaður atómskald fyrir norðan, en síður fyrir sunnan.
Nú kannski fer þetta allt saman eftir fjórðungum!
Höllin
Kynlegt að búa í höll
af holdi og þjótandi blóði
læstur innan við rimla
af rammgerum, sveigðum beinum.
Sitja þar sífellt að drykkju
með sjálft lífið í'bikar.
Unz dag einn að drykkinn þver
hinn dýra mjöð, og ég ber
að vörunum myrkrið mjúka
höllin tekur að hrynja
hljóðlaust og duftið að fjúka.
(í sumardölum, 1959)
„Þú ert aðeins 28 ára þegar þú gefur þetta út í
bók og hefur þá af ungum og hraustum manni að
vera, einkennilegan beyg af hrörnun og dauða. Get-
urðu eitthvað útskýrt það?”
„Já, ég held að ekki sé ofmælt að allt frá unga aldri
hefur hugsunin um fallvaltleikann sótt mjög á mig. Þó
varð ég ekki fyrir ástvinamissi umfram aðra menn. En
dauðinn var mér alltaf nálægur. Sjálfur bjóst ég við
skammlífi; það var þráhyggja, bundin vissri staðreynd í
föðurætt minni, en ég ætla ekki að útskýra það nánar
að sinni.
Ég tel núna að þetta hafi verið skuggahliðin á lífsþorst-
anum. Þegar manni finnst mjög vænt um lífið, hugsar
maður meira en ella um fallvaltleikann. Þetta var ekki
bölmóður - aðeins hin hliðin á lífinu.
„í sömu Ijóðabók þinni frá 1959, kemur þessi hugs-
un oftar uppá yfirborðið, samanber: „Eggjárn dauð-
ans sker sundur grannan kveik/ augna minna. í
myrkrinu týnist ég.“ Að ekki sé nú talað um þau
undarlegu ósköp að deyja, svo sem þú lýsir því í
Söngvum til jarðarinnar i sömu bók:
Mislengi
er líf vort í hafi.
„Ég man eftir þér fremur ungum, en samt gang-
andi við staf - og þá sögðu menn: Mikið langar hann
Hannes til að verða gamall; hann vill verða aldið
þjóðskáld sem fyrst. Og ég sé að enn gengur þú við
staf.”
„Já, ég gekk mikið við staf á tímabili, mér fannst ég
hafa félagsskap af honum. Það var eins og að hafa ein-
hvern við hlið sér, notalegt. Ég á silfurbúinn staf, sem
ég fékk fimmtugur að gjöf frá gömlum klíkubræðrum í
MR, en ég nota staf minna nú orðið. Svo á ég staflurk;
hann er eins og brúkunarhestur, sá silfurbúni er gæðing-
ur.
En það var þetta með að verða aldið þjóðskáld sem
fyrst. Ég hærðist uppúr fertugu, svo bættist við grátt
skegg og göngulagið hefur alltaf verið luralegt. Þarmeð
var þetta snið komið, sem þú nefnir. Ég var ekki að
gera neitt til þess. Auk þess eru þjóðskáld búin að vera,
eins og ég sagði áður.”
„Þú hefur ort margt um söguslóðir og fólk í fang-
brögðum við skapanornir svo og þjóðkunnar persón-
ur eins og Djáknann á Myrká, Axlar-Björn og Reyni-
staðarbræður. Mér hafa líka orðið hugleikin örlög
þeirra bræðra í feigðarflani með stóran fjárrekstur
norður Kjöl og brostinn á vetur. Það var eftirminni-
legt að koma á Beinahól í fjallferðum með Tungna-
mönnum fyrir margt löngu. Þú ert hinsvegar af hin-
um endanum, uppalinn í grennd við Reynistað. Var
þessi sorglega för rík í minni Skagfirðinga þegar
þú varst að alast upp fyrir norðan?
„Nei, ég held ekki að svo hafi verið umfram það sem
var annarsstaðar. Ég kynntist þessari sögu af lestri þjóð-
sagna og þó enn betur þegar ég las þátt Gísla Konráðs-
sonar af Grafar-Jóni og Staðarmönum. Kveikja kvæðisins
liggur í þeirri frásögn. Þegar ég nota sagnaminni, þá er
það eingöngu til að leggja út af þeim en aldrei til að
endursegja sögu í ljóði.
Hér komum við aftur að forgengileikanum, sem ég er
alltaf að yrkja um annað slagið. Jón Austmann leggur allt
í sölurnar til þess að bjarga félögum sínum. Þar er dæmi
um fórnfýsi, sem ekki nær tilgangi sínum. Jón Austmann
er í kvæðinu hetja, sem ekki getur lokið hlutverki sínu
og ferst eins og hinir; hjálparhöndin finnst síðar meir,
laus við handlegginn. Þetta vísar til þess sem í sögunni
segir, að grasakona nokkur fyndi mannshönd í vettlingi
niðri í Blöndugili. Fangamark Jóns Austmanns var á
vettlingnum og þóttust menn þá vita hver afdrif háns
hefðu orðið.“
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17. DESEMBER 1991 7