Lesbók Morgunblaðsins - 17.12.1991, Blaðsíða 31

þegar hann hafði reitt fram allt sem safn-
ast hafði upp í hans kolli þótti Voiture
ástæða til að segja sem svo:
„Herra minn, aldrei fyrr hef ég heyrt
predikað svona snemma og jafnframt
svona seint.”
Konur þær sem heimsóttu markgreifa-
frúna tóku mjög fljótt upp þann sið að
segja hver við aðra „dýrðin mín” þegar
þær heilsuðust með kossi. Orðin „dýrðin”
féll Parísingum vel í geð og þau urðu þeim
konum, sem prýddu salon madömu
Rambouillet, að auknefni.
Hátt gullu ljóðin til heiðurs dýrlegri
markgreifafrúnni, sem var kölluð „töfrandi
Arthenice”, eftir bókstafagátu gerðri úr
nafni hennar, Catherine. Til heiðurs Júlíu
Rambouillet, sem brá æskuljóma á salon
móður sinnar, ortu skáldin heilan sveig
hjarðljóða. Hjarðljóðunum fýlgdu fyndin-
yrði sem markgreifarnir leiddu öðrum
fremur fram. Þau voru svo flókin að þau
þörfnuðust langra skýringa. Utan salons-
ins voru eigi að síður menn sem ekki fengu
aðgang, og lýstu þeir því yfir að þessi
fyndinyrði væru hreinasta bull, og höfund-
ar þeirra aldeilis hæfileikalausir.
Því lengur sem þetta stóð því meiri
varð mærðin, hugsanir færðar í orð í salon-
inum urðu sífellt torræðari og búningurinn
stöðugt kostulegri sem þær voru klæddar.
Venjulegur spegill sem Dýrðirnar spegl-
uðu sig í varð á þeirra máli „Ráðgjafi
þokkans”. Ástúðarorðum markgreifa svör-
uðu heimskonurnar jafnan þessum orðum:
„Markgreifi, þér kyndið ofn vináttunnar
með ástúðar-brenni.”
Systir leikritahöfundarins Georgs de
Scudéry var talin sönn völva Rambouillet-
salonsins og annarra salona sem spor-
göngukonur hennar héldu uppi. Scudéry
var í fyrsta lagi frægur fyrir það að hanh
íeit að vísu á sig sem léikritahöfund en
jafnframt sem helsta leikritahöfund Frakk-
lands. í öðril lagi var um hahn ságt að
hann hefði ekki snefil af dramatískum
hæflleikum. 1 þriðja lagi hafði hann þyrlað
upp miklu þegar hann reyndi að sanna
það af öllum mætti, þegar „Cid”, frægasta
leikrit Corneilles var flutt, að leikritið
væri ósiðlegt, já, yfirhöfuð ekkert leikrit,
þar sem það væri ekki skrifað eftir lögmál-
um Aristótelesar, það er, skorti einingu
staðar, tíma og atburðarrásar. Scudéry
hafði ekki árangur sem erfiði, því það mun
hveijum manni ofraun (jafnvel þótt hann
vitni til Aristótelesar) að sanna það að vel
heppnað leikrit, skrifað á góðu ljóðmáli,
skemmtilega upp byggt og með persónum
skýrt upp teiknuðum, sé alls ekki neitt
leikrit. Og það er engin tilviljun að uppar-
inn söguhetja mín, gamall treppari og
konunglegur kammerþjónn, vakti seinna
mikinn úlfaþyt með þeirri fullyrðingu sinni
að allar þessar Aristótelísku reglur væru
regin vitleysa, og til væri aðeins ein ein-
asta regla — maður þyrfti gáfu til að
skrifa leikrit.
Sá öfundsjúki Scudéry átti sem sagt
systur að nafni Madeleine. í upphafi var
hún gestur í salon Rambouillet, þá stofn-
aði hún eigin salon og samdi, komin á
fullorðinsár, skáldsögu sem bar heitið
„Clelia (saga frá Róm)”. Saga Rómveija
átti auðvitað ekkert við hana skylt. Nú
voru virðingarmenn í París sýndir eins og
Rómveijar. Þetta var mærðarmikil, óvönd-
uð, og í hæsta lagi uppskrúfuð skáldsaga.
Parísingar gleyptu hana í sig, hún varð
eftirlætisbók kvenna, fyrsta bindinu fylgdi
auk þess hrífandi kort, táknlegt, af kon-
ungdæmi Amors, þar sem fljótið Aðlöðun
var upp teiknað, hafið Tómlæti, þorpið
Ástarbréf og annað í þeim dúr.
Vagnhlössum af vitleysu var ekið saman
í frönskum bókmenntum, og kollar Dýrð-
anna voru úttroðnir af heimskuþvaðri.
Sporgöngukonur Madeleine Scudérys stór-
spilltu frönsku máli og gerðu jafnvel aðför
að réttritun. í kolli einnar dömunnar mót-
aðist slungin hugmynd: Til að gera réttrit-
unina aðgengilega fyrir konur, sem stöð-
ugt voru alllangt á eftir karlmönnum,
skyldu orðin vera skrifuð eins og þau voru
fram borin. En munnarnir uppglenntir af
aðdáun höfðu ekki lokist aftur saman,
þegar ógæfan skall yfir Dýrðirnar.
I nóvember 1659 kvisaðist út að Herra
de Moliére væri að færa upp í Búrbon
frumsamdan gamanaleik í einum þætti.
Titillinn vakti mjög áhuga fólks — „Hlægi-
legu dýrðirnar”. Hinn 18. nóvember sýndi
Moliére þetta nýja leikrit sitt ásamt með
„Cinna” eftir Corneille.
Allt frá því að fyrsta orðið féll var fólk-
ið á forgólfinu ánægt með leikritið. Eftir
5. atriði glenntu dömurnar í stúkunum upp
augun (við teljum atriðin samkvæmt þeirri
cn yin/jit c/í Saana'rc
Teikning af Moliére, þar sem hann leikur sjálfur íkómedíu.
Yfirstéttarkonur hjá komptessunni d’ Escarbagnas í tíma
Moliéres.
gerð textans_ sem varðveist hefur fram á
okkar dag). í 8. atriði urðu hertogafrúrn-
ar, sem að þeirra tíðar sið sátu til hægri
og til vinstri á sviðinu, felmtri slegnar, og
á forgólfinu var hlegið og hlegið, allt til
loka leikritsins.
Efni þess var eftirfarandi. Tvær flónsk-
ar ungfrúr, Madelon og Cathos, hafa lesið
skáldsögu Scudérys helst til mikið og
hrella tvo biðla með þeirri staðhæfmg þeir
séu ekki nógu fjálgir. Biðlarnir hefna sín.
Þeir dubba þjóna sína upp sem mark-
greifa, og slóttugir piltarnir ganga fyrir
flónskar ungfrúrnar. Þær taka báðum
þrjótunum opnum örmum. Hinn ósvífni
Mascarille þvaðrar heillengi upp úr sér
alls kyns hégóma við ungfrúrnar, og hinn
þijóturinn, þjónninn Jodelet, segir upp-
lognar sögur af hetjudáðum sínum í
stríðinu. Mascarille gerist að vísu svo djarf-
ur að flytja þeim ljóð úr eigin penna, en
hann syngur það raunar:
Ó, ó! hver skal grandvar gæta að sér!
Grunlaus á meðan ég horfði á yður
hrifsuðu aug’yðar hjartað úr mér.
Höndlið þjófinn! Þjófur, þjófur!
„Þjófur! Þjófur!” vælir þjónninn undir
öskrum áheyrenda.
Kortin af konungsríki Amors voru spott-
uð, salonarnir þar sem viðlík Ijóð voru
samin, einnig rithöfundarnir og gestir sal-
onanna, sem gátu auðvitan ekki borið
hönd fyrir höfuð sér af því þijótarnir voru
nú ekki markgreifar heldur þjónar
uppdubbaðir sem markgreifar.
Á sviðinu var verið að leika farsa, sem
var jafn óskammfeilinn og hann var gáska-
samur, og engan veginn meinlaus. Það var
skorið harðvítugt skimp að siðum manna
og venjum í París þeirra daga, og iðkend-
ur þessara siða og skapendur þessara venja
sátu í stúkunum og á sviðinu. Öskrandi
áhorfendur á gólfinu gátu bent á þá fingri.
Þeir þekktu herramenn salonanna sem
fyrrverandi teppagerðarmaður hefði cor-
ani publico að háði og spotti. í stúkunum
hvísluðust menn órólega á, og sá orðrómur
fór um áhorfendur að með Cathos væri
sjálfsagt átt við Catherine Rambouillet og
með Madelon Madeleine Scudéry.
Markgreifafrúrnar á sviðinu urðu kaf-
íjóðar í framan. Burðarmenn báru inn
Moliére, 1621-1673.
Mohere ásamt þjónustu sinni.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17. DESEMBER 1991 31