Lesbók Morgunblaðsins - 17.12.1991, Blaðsíða 23

Ég þarf þess ekki, það er allt tilbúið inni í
höfðinu á mér, ég læt mér því nægja að vinna
út frá grundvallaratriðum með samstarfs-
fólkinu. Ég kynni fyrir samstarfsmönnum
mínum heildarskotið, þ.e.a.s. hvernig svokall-
að masterskot lítur út af senunni og síðan
stilli ég upp hinum upptökuvélunum út frá
masterskotinu. Þess vegna reyni ég alltaf
að æfa sem mest á staðnum þar sem upptak-
an á að fara fram, þegar karaktersköpun og
grunnvinnu í æfingu er lokið. Þá æfi ég á
staðnum og aðlaga leik og sviðssetningu að
aðstæðum. En til þess þarf ég tíma. Til þess
þarf ég æfingatíma. Ég hef það á tilfinning-
unni að veikleiki margra mynda sem við
sjáum í dag sé sá, að þar skortir grunnvinn-
una og að æft sé nægilega rækilega og að
farið er í töku áður en verkið er fullkarað.
Síðan treysta menn því að þeir geti leyst
þetta í klippiborðinu, en í mínum augum eru
það ekki fagmannleg vinnubrögð. Prófessio-
nal vinnubrögð byggjast á því að leikstjórinn
hafí hvert smáatriði á valdi sínu og mæti til
upptöku, vitandi nákvæmlega hvað hann
ætlar að gera.
Að Spenna Bogann TIL
HlNS ÝTRASTA
Ég spenni bogann til hins ýtrasta þegar
til upptökunnar kemur. Geri andrúmsloftið
eins rafmagnað og hlaðið eftirvæntingu og
mér er framast unnt. Allir eiga að finna að
það er þetta augnablik sem gildir og að þetta
augnablik kemur aldrei aftur. Þetta krefst
gífurlegrar orku og einbeitingar frá öllum
sem taka þátt í vinnunni. Þetta er því ekki
aðeins spurning um listræna hæfileika heldur
einnig úthald. Upptakan sjálf er erfiðisvinna,
gífurleg erfiðisvinna. Að skrifa handritið og
æfa með leikurunum er hins vegar hinn
skemmtilegi tími vinnslunnar, þótt auðvitað
sé skemmtilegt að taka upp. En upptökutím-
inn er hinn stóri álagstími og ég gemýti
hvert augnablik í upptökunni. Verði tækni-
legar tafír, æfi ég með leikurunum og ein-
beiti mér að þeim, og læt upptökuliðið fara
aftur og aftur í gegnum það sem á að ge-
rast. Leikstjóri má aldrei láta það henda sig
að sitja auðum höndum og bíða í upptök-
unni. Hann verður að hamra jámið á meðan
það er heitt. Hann verður að vinna látlaust
og skapa þannig andrúm að engin mínúta
megi fara til spillis, eins og efsta stund sé
runnin upp.
HandanVið
Upptökuvélina
Ég spyr hann um samstarf hans við hina
ýmsu aðila sem grípa inn í upptökuna svo
sem leikmynd, ljósamenn, búningafólk og
leikmunafólk og hann segir að hann æfi líka
með öllum þessum aðilum. Þeir verði að vita
fyrir upptöku nákvæmlega hvað ég vil.
Þegar til upptökunnar kemur er of seint
að byija umræður eða vangaveltur um það
sem gera skal. Ég tek við öllum hugmyndum
og ábendingum sem upp koma á æfinga-
tímabilinu og reyni að þiggja það besta frá
hveijum og einum. En fólk með góðar hug-
myndir getur oft verið hættulegt. Það getur
ruglað þig og því verður maður að vera mjög
varkár að þiggja hugmyndir, séu þær ekki
nákvæmlega innan þess ramma sem þú ætl-
ar að vinna inn í og falli að þeirri sýn sem
þú hefur sem leikstjóri.
AðEigaSér
SÝN OG VERA ElNVALDUR
Ég spyr hann hvernig þessi sýn verði til.
Hann segir að strax á handritsstiginu verði
hin kvikmyndalega sýn til, jafnvel áður.
Handrit verða stundum til út frá sýn og þá
gildir að vera trúr þessari sýn og gleyma
aldrei hvers vegna lagt var af stað. Þetta
þýðir ekki að mitt fólk hafi ekki frelsi, en
það frelsi verður að vera innan ramma sýnar-
innar. Samstarfsmenn mínir fylla út í þann
ramma sem ég hengi á vegginn og bæta við
hana ýmsum atriðum sem gera myndina full-
komnari. Hin endanlega útkoma er að sjálf-
sögðu verk margra manna. Það er leikstjór-
ans að gera aðra sjáandi, allur strúktúrinn
verður að búa innra með honum og síðan
verða menn að beygja sig undir þennan
strúktúr og vinna að því að fylla út í hveija
eyðu þ.e. setja ig'öt á beinin.
Ég hef stundum verið spurður að því af
blaðamönnum hvort ég sé einvaldur þegar
ég geri kvikmyndir. Svarið er einfaldlega
það, að leikstjórinn verður að vera einvaldur.
Hann einn hefur þá sýn innra með sér sem
á að birtast á tjaldinu. Engir tveir menn
geta ort sama ljóðið. Þess vegna eru mínar
kvikmyndir höfundarverk. Ég vinn með hand-
ritshöfundum á sama hátt. Þeir vinna með
mér að því að fullkomna þá sögu sem ég vil
segja. Því vissari sem þú ert í þinni sök, því
betri verður árangurinn. Það er einfaldleiki
Úr Sjö samúræjum.
skarpskyggninnar sem gildir. Ef þú getur
ekki útskýrt í stuttu máli hver er tilgangur-
inn með þeirri mynd sem þú ert að gera, og
hvers vegna þú ert að gera hana, þá er
hætt við að þú getir það heldur ekki á tjald-
inu og niðurstaðan verði grautur þar sem
öllu ægir saman.
Það koma oft til mín ungir menn sem vilja
gerast kvikmyndaleikstjórar og þá spyr ég
þá alltaf: Hvað langar þig til að segja? Ligg-
ur þér eitthvað á hjarta? Ef þú hefur eitt-
hvað að segja, þá skrifaðu handrit. Það kost-
ar ekkert nema blað og blýant að skrifa
handrit. Út frá handriti er svo til undantekn-
ingarlaust hægt að dæma um hvort kvik-
myndahöfundur er á ferðinni eða ekki. Þeir
leikstjórar sem búa til bíómyndir, bara af
því að þeim finnst gaman að búa til bíómynd-
ir, eru oft aðeins iðnaðarmenn. Og oftast
verður árangurinn.eftir því; iðnaðarvara mis-
jafnlega vel gerð, í misjafnlega vönduðum
pakkningum. En það er inntakið sem ræður
úrslitum og innri þörf sögumannsins. Það er
aldrei hægt að gera gott listaverk úr lélegu
handriti. Kannski tæknilegt listaverk, en
ekki listaverk sem hefur líf og sál.
Alltaf Sama Myndin
Eftir Sama FÓLKIÐ
Ég spyr hvað honum finnist um þá um-
ræðu sem oft sé í gangi, að það vanti hæfa
handritahöfunda. Auðvitað vantar alltaf
hæfa menn til að vinna úr hugmyrídum, en
sá sem vinnur úr hugmynd, þarf ekki endi-
lega að vera sá sem fær hugmyndina. Hug-
myndin verður að fæðast hjá leikstjóranum.
Leikstjórinn getur sótt hugmyndina í verk
annarra jafnt sem eigin reynslu. En hafi
hann ekki innri þörf og ástríðu til að koma
þessari hugmynd til áhorfandans, þá er við-
búið að útkoman verð aðeins iðnaður. Mikið
af kvikmyndum sem við sjáum eru staðlaður
iðnaðarvarningur og ef klipptir væru burt
fortextarnir, sem segja eftir hvem myndin
er og hveijir hafa gert hana, þá værirðu
engu nær og héldir að þú værir alltaf að
horfa á sömu mynd eftir sama fólkið. Þetta
er ekki kvikmyndalist í mínum augum, þetta
er iðnaður. Auðvitað verður þessi iðnaður að
vera til, en það er alltaf hjákátlegt í mínum
augum þegar þessi iðnaður fer að gera kröfu
um það að vera list.
Að Brjóta Upp Hefð
Talið berst að hefðum í japönsku leikhúsi
og þeim hömlum sem hefðin getur sett, ef
stöðug endurskoðun á sér ekki stað.
Þegar ég gerði Sjö samúræa þá var ég
að sviðsetja sýn, sýn sem bjó innra með mér
og var allt önnur en þau hefðbundnu viðhorf
sem ríktu um þennan tíma í sögu okkar.
Innan leikhússins var ríkjandi einhvers konar
hetjurómantík, þjóðremba sem hafði ekkert
að gera með raunveruleikann. Ég snerist
öndverður gegn þessari túlkun, ekki vegna
þess að ég ætlaði mér að búa til nýja sagn-
fræði. Ég ætlaði mér að gefa ákveðnum tíma
í sögu okkur lífsanda, tíma sem var alltaf
sviðsettur í leikhúsum eins og brúðuleikhús,
þótt brúðurnar væru stundum af holdi og
blóði. Þetta var sú hugsun sem ég lagði af
stað með. í upphafí ætlaði ég mér að gera
einhvers konar „portrait" af einum degi í lífi
samúræa en þegar ég fór að kynna mér efn-
ið bétur, rakst ég á sögur um fátæka bænd-
ur sem höfðu leigt samúræa til að veija þorp
sín og búgarða fyrir óaldaflokkum. Þá þótt-
ist ég hafa fundið sögu sem ég gæti heim-
fært sýnina upp á og þannig varð sagan um
samúræana sjö til. Ég vann og æfði í þaula
Atriði úr kvikmyndinni Sjö Samúræj-
um.
hvert einasta smáatriði. Það voru ekki síst
búningarnir og verkmenningin sem ég lagði
mikla alúð við. Ég vildi að leikararnir íklædd-
ust raunverulegum fötum, en ekki búningum.
Að hægt væri að trúa því að leikararnir
væru fólk að lífí og sál og þetta fólk væri
vaxið út úr því umhverfi sem kvikmyndin
átti að gerast í. Auðvitað hrukku ýmsir alvitr-
ingar upp til handa og fóta þegar verkið birt-
ist og fundu því margt til foráttu og kölluðu
það sögulega fölsun, og ásökuðu mig fyrir
djöflasagnfræði, en þú verður alltaf að vera
undir það búinn að slíkar raddir heyrist.
Láttu þær bara ekki hafa áhrif á þig svo
lengi sem þú ert trúr þinni sýn sem kvik-
myndaleikstjóri. Nátttröllin verða öll að steini
í sólarupprás.
ÉG SÉ ENN EFTIR ÞVÍ
Ég spyr hvemig honum finnist eftir á að
hyggja að hafa látið hafa sig út í það að
klippa niður frumútgáfuna af Sjö samúræum
til að aðlaga hana að óskum dreifingaraðila
og hann svarar nokkuð snögglega að hann
sjái ennþá eftir því. Ég afneita þeirri útgáfu
myndarinnar í dag og hún er mér óviðkom-
andi, ég vil ekkert af henni vita. Sú útgáfa
er örkumla og eftir þá reynslu lofaði ég sjálf-
um mér, að aðlaga aldrei verk mín að svo-
kölluðum markaði. Reynslan hefur sýnt að
það er frumútgáfa verksins sem lifir. Allt tal
framleiðenda um það hvað markaðurinn vill
er búið til af hræddum peningamönnum.
Þeir mata fólk alltaf með því sama og koma
því á ákveðið bragð og síðan þegar komið
er með eitthvað nýtt sem bragðast ekki ná-
kvæmlega eins og allt annað þá segja fram-
leiðendur; þetta vill ekki fólk. En fólk er
skynsamt og sé rétt að málum staðið eru
áhorfendur alltaf tilbúnir að taka við nýjum
og djörfum verkum. Það eru framleiðendurn-
ir og dreifingaraðilarnir sem eru hræddir.
Láttu þá aldrei villa þér sýn.
MAÐURINN Einn
Ég spyr hann um hvaða skilning beri að
leggja í lokaatriðið á túlkun hans á Lér kon-
ungi en þá mynd.kallaði hann Ran. í lokaatr-
iðinu lætur blindi maðurinn líkneskið af
Búdda falla til jarðar. Hvernig ber' að skilja
þennan atburð. Kúrósawa hefur greinilega
svarað þessari spurningu áður og hann bros-
ir í fyrsta skipti undir spjalli okkar.
Já þú ert líka að velta þessu fyrir þér,
segir hann og horfir í gaupnir sér. Kannski
er þetta atriði ekki nógu skýrt frá minni
hendi úr því að það þarfnast útskýringar og
ég hef séð ýmsar útleggingar og túlkanir á
því. En hugsun mín var einföld. í Lér kon-
ungi Shakespeares er guðunum kennt um
ófarir mannanna og skuldinni skellt á þá
vegna þeirra hörmunga sem yfír ganga. En
í minni túlkun er Búdda kastað fyrir róða.
Það eru ekki guðirnir sem munu leysa vanda-
mál mannkynsins, heldur maðurinn sjálfur.
Maðurinn sjálfur getur einn unnið gegn
heimsku . og fordómum, loftkenndir guðir
gera það ekki.
Það Er Enginn Lausn
þArnaUpp
Shakespeare er svartsýnn í Lé konungi.
Hann skrifar leikritið í allt öðru þjóðskipu-
lagi en við búum við í dag og hjá Shake-
speare blasir svartnættið eitt við í lokin. En
ég vildi kalla manninn sjálfan til ábyrgðar.
Mannkynið verur að axla eigin byrðar og
horfast í augu við eigin gerðir. Þá fyrst breyt-
um við heiminum til batnaðar, ekki með því
að stinga höfðinu í sandinn og ákalla ein-
hvern guð. Mannúð og framfarir hafa helst
orðið í sögu mannsins þegar hann hefur get-
að losað sig undan fjötrum þess afstæða og
þorað að horfa í eigin barm og takast á við
þann heim sem hann lifir í. Þessa hugsun
held ég að megi finna í flestum verkum
mínum. Sérhver maður er ábyrgur fyrir gerð-
um sínum. Guðir eru oftast skálkaskjól eða
tæki valdhafa til að kúga. Von okkar felst
í því að hinn einstaki maður sé kallaður til
ábyrgðar og ákvörðunar og höfðað sé til
skynsemi hans í stóru sem smáu. Það er það
lýðræðið sem hefur smám saman verið að
vinna sér sess á stöku stað í heiminum. Þetta
lýðræði er okkar eina von um að komast út
úr svartnætti heimsku og fordóma. Það er
ekkert almætti sem getur haft vit fyrir okk-
ur, hvort sem það er af pólitískum eða trúar-
legum toga.
ÉG ER BARN MÍNS TÍMA
Við ræðum um þá gagnrýni sem heyrst
hefur í Japan að myndir hans séu vestrænar
og ekki eins japanskar og sumir aðdáendur
hans vilji vera láta. Hann hristir höfuðið og
segir: Öll erum við böm okkar tíma. Líttu á
fötin sem ég klæðist, þau em vestræn. Ég
klæðist ekki japönskum þjóðbúningi, það er
liðinn tími og væri tímaskekkja. Eg er eins
og hver annar Japani í dag. Hingað hafa
borist straumar úr öllum áttum og það er
aðeins af hinu góða svo lengi sem við kunn-
um að stýra þeim. Að vera þjóðiegur hefur
ekkert með útkjálkamennsku að gera. Uppr-
uni þinn býr innra með þér en hangir ekki
utan á þér. Mínar myndir eru vaxnar úr jap-
önskum jarðvegi, þótt ég hafi orðið fyrir
áhrifum frá útlendum mönnum. Þau áhrif
eru eins og þegar þú lærir nýtt tungumál.
Þótt þú lærir nýtt tungumál, þá taparðu
ekki þínu eigin. Að læra nýtt tungumál verð-
ur oftast til þess að dýpta skilning þinn á
þínu eigin tungumáli. Allt þjóðrembutal af
þessu tagi er vaxið úr þröngsýni og heimótt-
arskap. Lífvænlegri menningu stendur ekki
hætta af erlendum straumum sé sú menning
borin þjóðinni í blóð. Sé hún ekki borin þjóð-
inni í blóð og á ekki sína eigin rót, er við-
búið að hún fölni og sé lítils virði. Ég hef
meiri áhyggjur af því að menn stytti sér leið,
treysti á það að vera sniðugir fyrir augnablik-
ið, og fari auðveldustu leiðimar af tómri leti
og skorti á ástríðu heldur en menningarlegri
glötun vegna erlendra áhrifa.
Ég spyr hann að lokum hvort von sé til
þess að við fáum hann í heimsókn á næst-
unni ef svo bæri undir. Hann svarar að auð-
vitað langi hann alltaf til að ferðast til nýrra
landa og sjá og upplifa ný áhrif og hann
hafi uppi áætlanir um það. Því miður hafí
tími hans farið allt of mikið í að kynna eigin
myndir en í framtíðinni ætli hann sér að
gera á þessu breytingu, næstu þijú ár séu
að vísu þétt skipulögð, en eftir það ... Ég
hef lent í því að ferðast til landa og hef
ekki náð því að komast einn einasta dag út
fyrir dyr hótelsins sem ég hef búið á. Allur
tíminn hefur farið í vinnu við kynningu. En
ef haldin er yfirlitssýning á verkum mínum
eða nýtt verk kynnt, þá má vel vera að ég
sé til umræðu að koma í heimsókn. Geti ég
lagt skapandi kvikmyndagerð á einhveijum
stað lið, þá er það gleðiefni. Svo bætir hann
við: Ég er að reyna að skipuleggja tíma minn
núna þannig að ég hafi meira frelsi og hef
í hyggju að ferðast meira í framtíðinni og
þá til þess að sjá og upplifa þann heim sem
við lifum í. Ég hef nógan tíma.
Hann hallar sér afturábak og horfir í gráð-
ið eins og hann sjái í gegnum veggi og þil,
og langtum lengra, en venjuleg augu sjá.
Tokýó, 2. okt. ’91
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7. DESEMBER 1991 23