Lesbók Morgunblaðsins - 17.12.1991, Blaðsíða 18
Gamall maður við glugga
„Þetta var djöfull í bíl og
keyrði burtu. Ég drep hann
áreiðanlega,” sagði Árni.
loftinu, fjarlægjast og fara hringi en koma
þó aftur og setjast á hlaðið nokkru Qær.
„Þeir heyra vel þessir blessaðir fuglar,”
hvíslar hann út í morguninn. „En þetta var
allt þér að kenna, hugur - allt þér að
kenna. Hef ég ekki sagt þér, að þú átt að
forðast grufl en halda þig í núinu. Þú stjórn-
ar lífi manns og gerðum, og því áttu að
halda þig í núinu? Heyrirðu það, óhemjan
þín?” Þessu hvíslar hann undurlágt í eyra
morgunsins.
En þetta vill ekki víkja en tregðast og
hverfist eins og iða við flúð - eins og
straumur við bjarg, sem erfítt er að yfir-
gefa. „Þá var hlegið hér og ærslast, grátið
og flogist á. Gólfin í húsinu dunuðu af
fótataki. Veggirnir endurómuðu af söng -
sól í hádegisstað allt árið ... Börnin, já
börnin ... og hún ... Hún gekk um húsið
... Já, allt þetta sem einu sinni var en aldr-
ei kemur aftur, aðeins minningarnar og ...
Þær eru það eina sem enginn frá mér tek-
ur ... Angan blárra blóma ... En nú ...
Dimmt er á dökkumiðum ... já, Dimmt er
á dökkumiðum.”
Vængjaþytur yfir bænum, að þessu sinni
vekjandi og voldugur. Veruleikinn aftur -
augnablikið krefjandi með bláma og hægl-
átum skýjutn eins og skip á himinsænum.
GæSahjónin renna sér íhugandi yfir tún-
ið, leita að álitlegum bletti, lækka flugið
og tylla sér loks með útbryddum vængjum.
pýrr um morguninn hefur hann séð hópa
fljúga lágt yfir fíjótinu og setjast á fölgula
bakka, sem byijaðir eru að skipta lit. Ert
þessi gæsahjón. Þau koma hér alltaf og
velja sér sömu staðiiia - hafa beinlínis
helgað sér sömu staði túnsins. Hann er
viss um að þetta eru sömu gæsahjónin sem
voru hér í fyrra og hitteðfyrra, kannski
lengur. Það er eitthvað sérstakt við þessi
gæsahjón, sem gefur þeim þokkafullan blæ
og gleður gömul augu, hugsar hann. Þetta
eru heimafuglar, sem hafa sérstöðu og
honum þykir orðið vænt um.
Fleiri gæsir hafa auðvitað komið í túnið.
Gæsinni fjölgar alltaf, hugsar hann. En
helsingjum fer hins vegar fækkandi, hvern-
ig sem á því stendur. Hér áður fyrr voru
breiður á túninu, þegar ég kom út um það
leyti sem sólin kom upp. Gaman var nú
að sjá þessa fallegu fugla ásamt lambfénu,
einkum þó þegar kyiTð var á eins og núna.
En styggir voru þeir, og oftst fór allur flot-
inn á loft jafnskjótt og þeir urðu mannsins
varir.
„En þetta fór illa með túnið,” tautar
hann hálfhátt. „Samt voru þetta vinir mín^
ir á yissan hátt, þó margur fuglinn féll nu
fyrir remington byssunni minni í þá daga,
og góð var steikin, sem konan bar okkur
á borðið á sunnudögum, og entist jafnvel
langt fram á sumar. Síðan byijaði ijúpna-
veiðin á haustin, þegar snjóaði í fjöll.”
Við þessar hugsamir fær hann ósjálfrátt
vatn í munninn og man allt i einu eftir
því, að hann er ekkert farinn að borða á
þessum morgni. „Samt er ég ekkert svang-
ur,” tautar hann,” ekki neitt verulega
svangur. Undarlegt hvað allt breytist. Hér
áður fyrr drakk ég þijá bolla af kaffi á
fastandi maga og át kleinur og jólabrauð
með, stundum smurt brauð með reyktum
laxi, ef vel hafði veiðist í fljótinu. Nú hef
hef ég vakað lengi en er þó ekkert veru-
lega svangur. Samt ætla ég að fá mér lýsi.
Þorskalýsi er gott fyrir gamalt fólk og
mjólkurglas. Kannski borða ég eina, brauð-
sneið með osti eða kæfu. Kaffi fæ ég mér
þegar ég er búinn að gefa hænsnunum.”
Meðan hann dvaldi í búrinu var hann
að hugsa um það hve mikið hann lifði orðið
í minningum - hve allt hefði breyst -
ekkert það sama og áður. Það setur aftur
að honum ömun - kemur óvelkomin líkt
og vindþota, sem fyrirvaralaust gárar haf-
flöt í hvíld.
„Heimskingi,” tautar hann nær sam-
stundis og reynir að rétta úr bakinu, sem
farið er að bogna. „Þú ert ekkert annað
en heigull. Minningar eru auður, sem eiga
að gleðja og létta manni einveruna, og þér
líður vel. Heyrirðu það, heigullinn þinn, að
þér líður vel?” endurtekur hann fastmæltur
og í fullri raddhæð, beinh'nis í prédikunar-
tón. „Þú hefur sjón og getur hreyft þig
og andað og talað við hænsnin og sjálfan
þig. Hvað ertu svo að emja? Þú gætir auk
heldur farið að pijóna. Já, það gætirðu
gert. En það er nú svona. Það er nú bara
svona, að einhvern veginn getur maður
ekki að þessu gert,” segir hann og er nú
aftur orðinn lágmæltur. „Þó eru minningar
auður, ómetanlegur auður, og auðvitað á
ég að vera þakklátur fyrir að hafa ein-
hvern tíman átt eitthvað. En allir verða
að missa. Það er lögmál - örlög sem ehg-
inn fær uthflúið. Það er nú það. Kannski
eignast maður lika ekkert fyrr en það hef-
ur verið frá manni tekið, sVo undarlegt sem
það er þó. Kannski er það svoleiðis með
mig - þannig á einhvern dularfullan hátt,
- Undarleg krossgáta. Er ekki lífið kross-
gáta, sem enginn skilur?” Tautar hann og
rennir niður lýsinu. „Ég er ekki sá sami,
líklega er ég að engu leyti sá sami og ég
áður var. Ekki var ég að velta fyrir mér
svona spurningum hér áður fyrr. Nei, al-
deilis ekki - spurningum sem aldrei fæst
svar við. Þá var maður bara - lifði og
var, vann, át og svaf og sinnti frumþörfum
sínum. Já, þar er margt öðruvísi, til dæm-
is þetta með drápið. Þó steikin væri góð
langar mig ekki lengur til að drepa þessa
fallegu fugla. Þeir gleðja mín gömlu augu
- eru beinlínis vinir mínir. Ég nýt þess að
horfa á þá og voldugt flug þeirra. Þeir eru
skraut í mínum fátæklega jurtagarði. Hve-
nær hefði mér dottið þetta í hug hér áður?
Ég sé heldur ekki lengur eftir stráunum.
0, nei nei, það gerði ég ekki. Þeir sem
leigja hjá mér túnið borga ekki svo mikið
hvort eð er.”
Þegar hann hellti mjólkinni í bollann
skvettist dálítið niður á borðið. Er ég þá
orðinn. svona skjálfhentur, hugsaði hann.
Bölvaður ræfill er ég að verða. En hvað
er að tala um það, Ekki dugir að deila við
dómarann, o, nei nei. En munur er nú á
orðinn eða þegar ég skaut hross á færi
með riffli, lét riffilinn hvíla á öðru hnénu.
Ekki var nú stuðningurinn annar, og mi-
stókst þó aldrei. Já, hendurnar sviku mig
ekki í þá daga. En ekki er nú skrokkurinn
ónýtur enn, þó auðvitað sé hann farinn að
ryðga. Þó hjartað væri með ■ enhveijar
kúnstir þarna um árið, þá hef ég ekki fund-
ið til þess upp á síðkastið. Kannski var það
líka ekkert annað en hugarburður og vit-
leysa - lífhræðslan gamla, sem ég var einu
sinni haldinn af en er nú laus við sem
betur fer. Því eins og læknirinn sagði um
árið, „hjartað endist þér meðan þú lifir”.
Það er víst hveiju orði sannara. Og hveiju
skiptir með hjartað, þegar maður er dauð-
ur, púff. Best að láta hveijum degi nægja
sína þjáning.
Þegar hann leit aftur út heyrði hann
margraddaðan lóusöng í brekkunni að
bæjarbaki. „Alltaf þykir mér gaman að
heyra í lóunni.” tautar hann. „Hún boðar
sumarið, gróanda og líf. Þegar ég var
drengur kvað loftið við af margrödduðum
fuglasöng á vorin og hvarvetna voru hreið-
ur: lóu, þrastar, mýrisnípu og smáfugla,
sem bjuggu sér heimili í þúfu. Yfir þessu
öllu hneggjaði svo hrossagaukurinn í suðri.
Já, þar var oft gaman þá, þó stundum
væri maður þreyttur, því maður vann.
Börnum var kennt að vinna strax og þau
gátu eitthvað. „Það var aldarhátturinn. Ég
held nú það.”
Honum var orðið létt í skapi við þessar
hugsanir og fann að honum leið í raun og
veru vel. „Undan hveiju hef ég að kvarta?
„tautar hann.” Hér sit ég við minn eigin
glugga og nýt allrar þessarar fegurðar.
Hver veit nema ég labbi einhvern daginn
útfyrir tún að vita hvort ég fihn ekki hreið-
ur og hleð vörðu við eins og í gamla daga.
Kartöflurnar set ég niður með fyrra móti
úr því vorið er svo snemma á ferðinni(
kannski rófur og grænmeti. En rófurnar
verð ég að veija fyrir maðkinum, þeim
bölvuðum ófögnuði.” Hann fékk Vatn í
munninn, þegar hann hugsaði um hver
góðar rófurnar hefðu verið beint upp úr
garðinum. „Maður skóf bara af þeim með
vasahnífnum og stýfði síðan úr hnefa. Þetta
jók manni ijör i æðar og afl í skrokkinn,
enda vantaði ekki fjörið í þá daga, o, nei
nei, aldeilis ekki.
Honum datt í hug að fara að klæðast
en hætti samt við. „Enn er ekki kominn
fótaferðatími, og hænsnunum liggur ekk-
ert á að fá fóðrið, þó haninn sé búinn að
gala og ólátast síðan klukkan fjögur í
morgun. Hér er ég búinn að sitja lengi og
njóta alls þess sem ég sé og heyri og tala
við sjálfan mig. Betur að enginn heyrir til
til mín utan þá maríuerlan, og hún hlær
ekki að mér. Aðrir mundu hafa mig að
spotti fyrir þvilíkan barnaskap. Þetta kem-
ur svona ósjálfrátt. Líklega einveran , og
öllum er víst eiginlegt að tala. En samt
verð ég að fara að gæta mín, því þetta
verður að vana og getur hent, hvar sem
ég er staddur, og altént er nú leiðinlegt
að vera álitinn klikkaður.”
Sólin skein orðið á gluggann og baðaði
sig í fljótinu, sem glampaði á þrátt fyrir
jökullitinn. Gamla manninum fannst gæsa-
hjónin verða æ fallegri eftir því sem hann
gaumgæfði þau lengur. Þetta eru mínir
fuglar, hugsaði hann, fór síðan að leiða
hugann að því hvort þau mundu ekki verpa.
Ekki væri nú amalegt fyrir þau að velja
sér hreiðurstæði í hrísmóunum hérna sunn-
an við túnið. Hann hafði líka hugsað um
þetta í fyrra og hitteðfyrra og gaman
væri nú að sjá fjölskylduna og fylgjast
með ungunum, þegar þeir kæmust á legg
og færu að fljúga. En þau höfðu ekki orp-
ið enn. „Það er líklega vegurinn,” tautar
hann. „Þetta er of nærri veginum, og þess
vegna þora þau ekki að verpa.”
Hann heyrði lávært malið í bílnum, sem
kom fremur hægt eftir vegin um, sólbloss-
ar á framrúðunni og glampaði á svart lakk-
ið. Þetta var stór bíll, sjáanlega af dýrari
gerðinni. Honum sýndist tveir menn í bíln-
um. Þó var hann ekki viss. Honum liggur
ekki á þessum, hugsar gamli maðurinn,
ef allir færu svona gætilega yrðu sjálfsagt
færri slys.
Sólin var nú komin í suðaustrið. Gamli
maðurinn fann heita hönd hennar á andliti
sínu og bijósti. Ein maríuerlan hafði tyllt
sér á snúrustaurinn og gæsahjónin voru
hætt að háma í sig grasið en vöppuðu áfram
i hægðum sínum hlið við hlið. „Þau eru
sæl. Þau eru áreiðanlega sæl,” tautaði
gamli maðurinn og brosti.
Bíllinn hægði fremur á sér en hitt, og
gamli maðurinn tók eftir því að hliðarrúðan
var skrúfuð niður. Allt í einu greip hann
illur grunur, óþægilegur eins og köld
vatnsgusa á nakið hörund. Honum var vel
kunnugt að stundum leyndist byssa í bílum
á þessum tíma árs. En gat það verið? Gat
átt sér stað að nokkur leyfði sér annað
eins rétt við bæ? Hvernig gátu menn vitað
nema þetta væru tamdir fuglar - heimgæs-
ir? Stundum.hafði hann reyndar heyrt skot
en ævinlega í fjarlægð - jafnvel vaknað
við það snemma morguns. Þá fyiltist hann
ævinlega heilagri bræði, spratt fram úr
rúminu og hugsaði þvílíkum fugiamorðing-
um og lögbijótum þegjandi þörfina, ef
hann næði til þeirra. Á þvílíkum stundum
hugsaði hann aldrei til fyrri tíðar. En oft
hvarflaði það að honum eftir á, þegar hon-
um var runnin reiðin. „Sjálfsagt var ég
ekkert betri — ekki lifandi ögn betri,” taut-
aði hann þá og skók sköllótt höfuð með
gráu hárstrýi í vöngum og hnakka.
Hann veitti gæsahjónunum nákvæma
athygli og mældi færið af sjónhending en
fannst það ívið of langt. „En þessar nýju
byssur, þessar helvítis margskotabyssur,”
tautaði hann. „Aldrei átt ég svoleiðis verk-
færi og veit því lítið hvað langt þær draga.
Kannski eru þeir líka með riffíl. Hvað veit
ég um það!”
Hann fýlgdist nákvæmlega með öllu.
alger kyrrð utan lágvært mal bílsins, sem
enn hægir ferðina og er um það bil að
nema staðar. Gæsahjónin eru hætt sínu
vaggandi göngulagi en sitja kyrr með svo-
sem hálfs metara millibili, teygja hálsana
og eru auðsjáanlega að búa sig undir flug-
tak. Bara að þau verði ekki of sein, hugs-
ar gamli maðurinn. Hann veit vel að þess-
ir stóru fuglar eru nokkuð seinir að hafa
sig á loft. Hann sviftir glugganum alveg
upp í ofboði og öskrar: „Fljúið þið. í Guðs
bænum fljúgið,” og hóar eins og að fé.
Gæsahjónin breiða út vængina - þessa
stóru vængi með öflugum flugfjöðrum. En
í sama mund kemur hlaup byssunnar út
um gluggann. Ejdblossi, skot. Önnur gæs-
in fellur, kvikar lítið eitt vængjum og hegg-
ur nefi magnlaust í svörðinn svo sem í
kveðjuskyni en liggur svo kyrr. Hin missir
flugtaksins en baðar vængjum eins og
fálmandi en hefur sig þó nær samstundis
á loft með gargi. Annað skot, en hittir sjá-
anlega ekki. „Helvítis auminginn,” öskrar
gamli maðurinn í hamslausri bræði. „Til
hvers eru þessir bjálfar að fara með byssu
og geta ekki slysað einn særðan fugl á
flugi. Hann kippir á sig skónum eld-
snöggt, finnur í svipinn hvergi fyrir stirð-
leika í skrokknum og þýtur út. En þá er
skotmaðurinn rétt í þann veginn að hirða
veiðina og snýr áleiðis að bílnum.
„Kyrr," hrópar gamli maðurinn og tekur
á sprett. „Morðingi, djöfull. Bíddu, þú
skalt...” Hann herðir hlaupin, finnur end-
urvakinn mátt í líkama sínum. „Bíddu,
andskoti og djöfull. Þú skalt...” öskrar
hann og steytir hnefa.
Skotmaðurinn fer að engu óðslega. Hann
kastar veiðinni kæruleysislega inn í skott
bílsins og sest undir stýri. „Engan æsing,
gamli minn,” kallar hann út um opinn hlið-
argluggann um leið og hann setur í gang.
Gamli mgðurinn heyrir hann hlæja. „Ein