Lesbók Morgunblaðsins - 20.12.1993, Blaðsíða 38

Jóla-
músin
Herma á Heydölum
hagaði svo til að
undir tröppunum
var einangruð
kartöflugeymsla.
í henni voru líka
hillur fyrir nið-
ursuðuvörur og
ýmislegt, sem geymast átti á köldum
stað í lengri eða skemmri tíma. Beint
á móti dyrunum á geymslunni var inn-
gangur í kjallara hússins. Trégrind til
þess að þurrka af fótum sér var utan
við dymar.
Svo var það einhvem tíma vetrar,
nokkru fyrir jól, að ég átti erindi niður
í geymslu, og sem ég stend á grindinni
glittir á tvær skærbláar, gljtrandi
stjömur milli rimlanna við fætrn- mér.
Þegar að var gáð, var þama lítil, ótta-
slegin, titrandi mús.
Eg lauk nú erindi mínu í geymsl-
unni. í bakaleiðinni tróð ég kartöflu
handa músinni milli rimlanna á grind-
inni. Öðru hvoru varð ég vör við mús-
ina og færði henni þá ævinlega eitt-
hvað, kartöflu eða smjörklípu og á jól-
unum fékk hún auðvitað epli óg rúsín-
ur. Hún hætti fljótlega að verða hrædd
og ég sá ekki betur en hún bæði mig
um bita.
A þessu gekk að minnsta kosti tvo
vetur. Þegar harðnaði á dalnum, kom
músin og alltaf var hún ein.
Svo var það veturinn 1985. Dóttir
okkar, búsett í Reykjavík, ætlaði að
koma og vera hjá okkur um jólin ásamt
fjölskyldu sinni. Dóttir hennar, Anna
Kristín, var þá þriggja ára. Líklega
hefur það verið af eftirvæntingu að ég
hugsaði ekkert út í það, að músin var
ekki komin að dyrunum, eins og vant
var fyrir jólin.
En dag nokkum milli jóla og nýárs
fengum við grun um að ekki væri allt
með felldu. Karlmennimir héldu helst
að það væri komin rotta í kartöflu-
geymsluna. Við fórum nú niður með
smjör og ætluðum að ganga úr skugga
um, hvort nokkuð kvikt væri í geymsl-
unni. Þá tók ég eftir því, að stór mjólk-
urostur hafði óvart verið látinn til
geymslu á eina hilluna. Nú var hann
orðinn holur innan og í honum miðjum
sat lítíl mús í makindum. Hún virtíst
hvergi smeik og var tekin og sett. í
kassa. Nú þurftí að taka til hendinni.
Maður undir mannshönd gekk í það
að koma kartöflunum út úr geymsl-
unni. En viti menn: í ijós komu 6 mýsl-
ur, auk móðurinnar.
í einu homi geymslunnar var plastd-
allur hálfur af kartöflusalla. Þar hafði
músin gert sér hreiður og alið afkvæmi
sín. Um jól voru þau loks svo öflug að
þau komust upp úr dallinum. Þá var
heldur ekki að sökum að spyrja. Mýsl-
ur vom ekki iðjulausar, þær skyldu
eftir sig greinileg spor. Nú upphófst
þvílíkur darraðardans við að handsama
mýsnar.
Ein slapp út og við eltum hana að
minnsta kosti þrjú. Ósköp held ég að
litla músarhjartað hafi barist þegar
þessi stóra dýr eltu músina, í svo víðri
veröld. Allt var frosið og hvergi smuga
til þess að fela sig, ekki um annað að
gera en lúta höfði, Ieggja niður langa
skottíð og gefast upp.
Anna Kristín náði músinni og hélt
henni mjúklega í hlýjum lófum. Ennþá
minnist Anna Kristín þess, hvað augun
í músinni vora falleg.
Þegar fjölskyldan var öll komin í
kassann, var hann borinn út í hlöðu
ásamt ostinum og nokkram nöguðum
kartöflum. Þar var músafjölskvldunni
sleppt. Við vonuðum að litlu skinnin
kæmust af um veturinn og lifðu að
minnsta kostí eitt gleðilegt sumar.
Svo fluttum við til Reykjavíkur, þar
sem allt er skipulagt og engin lítil jóla-
mús, með blikandi bæn í bláum augum.
En í hlöðunni heima glittir í fjórtán
skærbláar, glitrandi stjömur.
Anna þorsteinsdóttir
HÁLSMENH)
Smásaga eftir Guy De Maupassant
ún var ein þessara fellegu og töfrandi kvenna,
sem fæðast stundum af einskærum misgán-
ingi örlaganna; engin skilyrði til þess að verða
fræg, eignast ást og skilning og giftast auð-
ugum og mikilsmetnum manni. Og hún lét
sér lynda að vera gefin lítilsháttar ritara í
menntamálaráðuneytinu.
Hún bar látlausan klæðnað, af því að hún
hafði ekki ráð á að vera vel til fara, og hún
var óhamingjusöm, alveg eins og hún hefði
tekið niður fyrir sig. Konur eiga sér hvorki
ætt né stétt; fegurð þeirra, yndisþokki og
töfrar koma í staðinn fyrir upprana og ætt-
menni. Meðfædd kurteisi, eðlisborinn glæsi-
leiki, skarpleiki og andríki era hin einu tign-
armerki þeirra og veita alþýðustúlkunni
sama brautargengi og tignustu konum í land-
inu.
Þjáning hennar var stöðug; hún vissi vel,
að hún var réttborin til unaðar og alsnægta.
Henni var óbærilegt, hvað húsið hennar var
fátæklegt, veggirnir ömurlegir, stólamir
slitnir og gluggatjöldin ljót. Allt þetta, sem
aðrar konur í hennar stétt hefðu enga at-
hygli veitt, var henni kvalræði og gremjue&ii.
I hvert skiptí, sem hún sá unglingsstelp-
una frá Bretaníu koma til þess að hjálpa sér
við húsverkin, vaknaði með henni örvingla
eftirsjá og vonlausir draumar. Hún fór að
hugsa sér hljóðlátlega forsali, alsetta Austur-
landa glitvefnaði, uppljómaða af kyndlum í
háum bronsestjökum. Þar vora og tveir há-
vaxnir þjónar í stuttbuxum, er sváfu í stóram
hægindastólum, örmagna vegna ofurhitans
frá ofninum. Hún hugsaði sér geysistóra
sali tjaldaða fomum silkireflum, glæsileg
húsgögn, skreytt ómetanlegu skrúði, og lítil,
heillandi herbergi full af Ijúffengri angan,
er vora hentug fyrir notalegt rabb góðvina
um fímmleytið, þar sem vora komnir frægir
menn og hugljúfír, þessháttar menn, sem
allar konur óska sér og sækjast eftir hylli
þeirra og samvistum.
Þegar hún settíst að dögurði við kringlótta
borðið með velktum dúknum, andspænis
manni sínum, sem tók lokið af súpuskálinni
og hrópaði í sjöunda himni: „hæ, hæ, ilmandi
kjötsúpa, ekkert jafnast á við hana“, þá var
hún að hugsa um Ijúffengar máltíðir, gláfagr-
an silfurborðbúnað, veggtjöld með fólki frá
fyrri öldum og fugla frá fjarlægum löndum
í æfíntýralegum skógum. Hún hugsði' sér
íburðarmikla réttí, borna á borð í undursam-
legum skálum, fagurmæli í hálfum hljóðum,
er hlustað var á með æfðu brosi, meðan ver-
ið var að gæða sér í mestu makindum á Ijúf-
fengum sjóbirtingi eða gómsætum kjúkling.
Hún áttí enga kjóla, enga skartgripi, ekki
neitt. Og henni þótti ekki varið í neitt ann-
að; hún var þannig gerð. Henni hefði þótt
svo gaman að því að falla öðram í geð, vera
öfundsverð, eiga sér hamslaust aðdráttarafl,
vera sú, sem allir kysu sér.
Hún átti ríka vinkonu, stöllu ffá skólaáram
sínum, sem hún hætti að heimsækja, af því
að hún þjáðist svo mikið, þegar heim kom.
Hún grét dögum saman af sorg, söknuði,
örvæntíngu og eymd.
Hún var hverri konu
fegurri í hófinu, glæsileg,
yndisleg, brosandi, örvita
af gleði. Allir
karlmennirnir gáfu henni
freklega auga, spurðu um
nafn hennar og báðu um
að vera kynntir fyrir
henni. Allir starfsmenn
ráðuneytisins sóttust eftir
að stíga við hana dans.
Sjálfur ráðherrann veitti
henni athygli.
DR. EIRÍKUR
ALBERTSSON PÝDDI
Kvöld nokkurt kom maður hennar heim
og var sigurglaður á svip. Hann hélt á stóra
umslagi í hendinni. - Hérna er eg með dálít-
ið, sem á við þig.
Hann opnaði umslagið í einni svipan og
tók úr því prentað bréfspjald. A það vora
prentuð þessi orð:
Menntamálaráðherra og frú Georges
Rampermeau biðja herra Loisel og frú
hans að veita sér þá ánægju að vera gest-
ir sínir í ráðherrahöllinni á mánudags-
kvöld þann 18. janúar.
í stað þess að verða glöð, eins og maður
hennar hafði búist við, fleygði hún boðsbréf-
inu með fyrirlitningu á borðið og hreytti út
úr sér:
„Hvað ætlast þú til að eg geri við þetta?“
„En elskan mín, eg hélt að þú mundir
verða glöð. Þú ferð aldrei neitt að heiman,
en þetta er skínandi tækifæri til þess að
bregða þeim vana. Eg hafði mjög mikið fyr-
ir því að ná í þetta heimboð. Það eru margir
um boðið. Það er vinsað úr í þessi boð, og
það er sjaldgæft, að algengum skrifstofu-
mönnum sé boðið. Þarna getur þú hitt allt
heldra fólkið.“
Hún gaf honum illt auga og sagði í æsingi:
„Og hverju ætlast þú til að eg klæðist?"
Hann hafði ekkert hugsað út í það, og
sagði hikandi:
„Kjólnum, sem þú ert í, þegar þú ferð í
leikhúsið. Mér sýnist hann vera mjög þokka-
legur.“
Meira sagði hann ekki, og vissi hreint
ekld, hvaðan á sig stóð veðrið, því að kona
hans var farin að gráta. Tvö höfug tár mjök-
uðust úr augnakrókunum niður að munnvik-
unum.
„Hvað er að þér? Hvað er að þér?“ taut-
aði hann út í bláinn.
Hún sefaði harm sinn með ofurmannlegu
átaki og svaraði stillilega um leið og hún
þurrkaði tárin:
„Ekki neitt. Eg á engin fót og þess vegna
get eg ekki tekið þessu boði. Láttu einhvem
vin þinn fá boðsbréfið, sem á þess betri kost
að klæða konuna sína.“
Hann varð úrvinda af sorg.
„Sjáðu nú til, Matthildur," mælti hann.
„Hvað mundi hæfilegur kjóll kosta, er þú
gætir notað við önnur tækifæri, kjóll, sem
væri ekki íburðarmikill?"
Hún hugsaði sig um í nokkrar sekúndur,
reiknaði út verðið og velti því fyrir sér, hvað
háa upphæð hún ættí að nefna, án þess að
baka sér samstundis afsvar og hræðsluóp frá
hinum afar hagsýna skrifstofumanni.
Að lokum svaraði hún hikandi:
„Eg veit það ekki nákvæmlega, en eg held,
að §ögur hundrað frankar mundu hrökkva
til þess.“
Hann fölnaði, því að hann hafði einmitt
lagt þessa fjárhæð til hliðar til þess að kaupa
sér byssu og fara á veiðar næsta sumar á
völlunum hjá Nanterre, ásamt nokkram vin-
um sínum, sem skutu þar lævirkja á sunnu-
dögum.
„Það er ágætt,“ sagði hann og lét sér ekki
bregða, „þú skalt fá fjögur hundrað franka.
Og reyndu nú að fá þér reglulega faUegan
kjól fyrir peningana."
Samkvæmisdagurinn nálgaðist, og frú
Loisel virtist hrygg, óróleg og kvíðafull. Samt
var kjóllinn hennar tilbúinn. Maður hennar
sagði við hana eitt kvöldið:
„Hvað amar að? Þú hefur verið svo undar-
leg síðustu þrjá dagana.“
Hún svaraði:
„Mér finnst það ákaflega vesalt að hafa
ekki einn einasta skartgrip, ekki einn einasta
gimstein, ekkert til skrauts. Það verður ekki
sjón að sjá mig. Eg vil hvergi fara.“
Þú getur skreytt þig með nýjum blómum.
Þau era svo falleg á þessum tíma árs. Fyrir
tíu franka gætir þú fengið tvær eða þrjár
skínandi fallegar rósir.“
Hún lét ekki sannfærast.
„Nei, ekkert er jafn smánarlegt og vera
fátæklega til fara í hópi ríkra kvenna."
„En hvað þú ert heimsk,“ hrópaði maður
hennar. „Farðu til hennar frú Forestier, vin-
konu þinnar, og bið þú hana að lána þér ein-
hverja skartgripi. Þið erað svo kunnugar,
að þú getur gert þetta.“
Hún hrópaði himinlifandi:
„Þetta er rétt. Eg hef aldrei hugsað út í
þetta.“
Daginn eftir fór hún að finna vinkonu sína
og sagði henni frá vandkvæðum sínum.
Frú Forestier gekk að skáp með glerhurð,
tók út úr honum stórt skartgripaskríni, kom
með það, opnaði það og sagði við frú Loisel:
„Vel þú, vina mín.“
Fyrst kom hún auga á nokkur armbönd,
þá á perluhálsmen, þá kross með Feneyja-
sniði, gulldjásn og dýra gimsteina haglega
gerða. Hún prófaði áhrif skartgripanna fyrir
framan spegilinn, var hikandi og gat ekki
skilist við þá, skilað þeim. Loksins spurði
hún:
,Átt þú ekki einhverja fleiri?“
„Jú, athuga þú betur. Eg veit ekki að
hverju þér kann að geðjast bezt.“
Þá sá hún í einni svipan í svörtu gljásilki-
hulstri dásamlegt gimsteinahálsmen, og hún
varð óðara svo sólgin í það, að hjartað barð-
ist ákaft í brjósti hennar. Hendur hennar
skulfu, þegar hún snerti það. Hún festi það
um háls sér utan yfir kjólnum, sem var hár
í hálsinn og féll í leiðslu, er hún sá sjálfa sig.
38