Lesbók Morgunblaðsins - 20.12.1993, Blaðsíða 39

Þá spurði hún hikandi með harmkvælum:
„Getur þú lánað mér þetta men, aðeins
það?“
„Já, auðvitað,"
Hún fleygði sér í faðm vinkonu sinnar,
steypti yfir hana kossaflóði, og þaut svo á
burt með feng sinn.
Veizludagurinn rann upp. Prú Loisel gekk
í augun. Hún var hverri konu fegurri í hóf-
inu, glæsileg, yndisleg, brosandi, örvita af
gleði. Allir karlmennirnir gáfu henni freklega
auga, spurðu um nafn hennar og báðu um
að vera kynntir henni. Allir starfsmenn ráðu-
neytisins sóttust eftir að stíga við hana dans.
Sjálfur ráðherrann veitti henni athygli.
Hún steig dansinn áfjáð, ástríðuþrungið,
ölvuð af gleði, í algleymingi, í sigurfógnuði
vegna fegurðar sinnar, í ljóma gengis síns,
í glitskýjum hamingju sinnar, ofnum úr allri
þessari hollustu og aðdáun, í öllum þessum
vaknandi þrám, vegna hinna fullkomnu sig-
urvinninga, sem konuhjartanu eru svo mikils-
verðir.
Hún fór klukkan fjögur um nóttina. Frá
því á miðnætti hafði maður hennar blundað
í litlu, auðu herbergi, ásamt þremur öðrum,
sem áttu konur sínar í sjöunda himni fagnað-
arins.
Hann lagði sjalið, sem hann hafði haft með
sér, yfir herðar hennar, lítið hversdags-
klæði, og stakk það mjög í stúf við fegurð
samkvæmiskjólsins. Hún fann til þess og
vildi umfram allt flýta sér af stað, svo að
hinar konurnar, sem voru að fara í dýra loð-
feldi, sæju það ekld.
Loisel stöðvaði hana.
„Dokaðu við. Þú kvefast í útiloftinu. Eg
æÚa að skreppa og ná í vagn.“
En hún hlustaði ekki á hann, og hraðaði
sér niður stigann. Þegar þau komu út á stræt-
ið gátu þau ekki komið auga á neinn vagn;
þau fóru að svipast um, kölluðu í ökumenn-
ina, sem þau sáu á ferðinni í nokkurri íjar-
lægð.
Þau gengu í áttina niður að Signu, örvingl-
uð og skjálfandi af kulda. Að lokum fundu
þau á hafnarbakkanum einn þessara gömlu
eftirlegu næturvagna, sem aðeins sjást í
París eftir að skyggja tekur, eins og ökuþór-
amir skammist sín fyrir skiTflin sín í dags-
birtunni.
Vagnstjórinn ók þeim heim til þeirra í Rue
des Martyrs, og þau gengu upp til íbúðar
sinnar dauf í dálkinn. Nú var öllu lokið, hvað
hana snerti. Og hann var að hugsa um, að
hann yrði að vera kominn í ráðuneytið klukk-
an tíu.
Hún tók af sér sjalið, sem hann hafði látið
á herðar hennar, svo að hún gæti séð sig í
speglinum í allri sinni dýrð. En skyndilega
rak hún upp óp. Menið var horfíð af hálsi
hennar.
„Hvað er á seyði?“ sagði maður hennar,
sem var farinn að afklæða sig.
Hún sneri sér að honum í algerri örvilnan.
„Eg ... eg ... eg hef týnt hálsmeninu henn-
ar frú Forestier.“
Hann reis á fætur sem þrumu lostinn.
„Hvað segirðu? Það nær ekki nokkurri
átt.“
Þau leituðu í kjólfellingunum hennar, í
sjalinu,- í vösum hennar, alls staðar. Þau gátu
ekki fundið það.
„Ertu viss um, að þú hafi verið með það,
þegar þú fórst út úr danssalnum?" spurði
hann.
„Já, eg handlék það í hallarfordyrinu."
„En hafir þú misst það úti á strætinu, þá
hefðum við heyrt það detta.“
„Já, sennilega. Manst þú, hvaða númer var
á vagninum?"
„Nei, veittir þú því athygli?“
„Nei.“
Þau störðu hvort á annað þrumu lostin.
Að lokum fór Loisel aftur í fötin.
„Eg ætla að fara aftur leiðina, sem við
kornum," sagði hann, og vita hvort eg get
fundið það.“
Og hann fór út. Hún sat í stól og beið í
samkvæmiskjólnum; hún átti ekkert þrek til
þess að hátta, hún var yftrbuguð og hugsun-
arlaus í kaldri íbúðinni.
Maður hennar kom um sjöleytið. Hann
hafði ekkert fundið.
Hann hafði farið á lögreglustöðina, á blaða-
skrifstofur til þess að heita verðlaunum; hann
hafði farið til vagnafélagsins - hann hafði
komið alls staðar þar sem hann gat látið sér
til hugar koma, að um nokkura von væri að
ræða.
Hún beið allan daginn alveg eins á sig
komin, hamslaus af skelfingu vegna þessarar
hræðilegu ógæfu.
Loisel kom heim um kvöldið fólur og fár.
Hann var engu nær.
„Þú verður að skrifa vinkonu þinni, að þú
hafi brotið lásinn á meninu hennar og að þú
hafir komið því í viðgerð,“ sagði hann. „Það
gefur okkur svigrúm."
Hún skrifaði eftir íyrirsögn hans.
í vikulokin voru þau orðin vonlaus. Og
Loisel, sem hafði elzt um fimm ár, lýsti hátíð-
lega yfir:
,;Við verðum að gera ráðstafanir til þess
að geta skilað meninu.“
Daginn eftir tóku þau hylkið, sem það
hafði verið geymt í. I því innanverðu var
letrað nafn skartgripasala; þau fóru að hitta
hann að máli. Hann athugaði viðskiptabækur
sínar.
„Eg hef ekki selt þetta hálsmen, frú; eg
hef víst aðeins búið hylkið til.“
Að því búnu fóru þau frá einum skartgripa
salanum til annars, í leit að öðru hálsmeni
svipuðu hinu. Þau riijuðu upp fyrir sér,
hvernig það hafði verið, hnuggin og hugsjúk.
í búð hjá Palais Royal fundu þau gim-
steinafesti, sem virtist alveg eins og sú, sem
þau þurftu að fá. Hún var virt á fjörutíu
þúsund franka. Þau gátu fengið hana fýrir
þrjátiu og sex þúsund franka.
Þau báðu skartgripasalann að selja hana
ekki þrjá næstu dagana. Og þau sömdu þann-
ig við hann, að hann tæki menið aftur íyrir
þrjátíu og sex þúsund franka, ef svo færi,
að þau fyndu hitt fyrir febrúarlok.
Loisel átti átján þúsund franka eftir fóður
sinn. Hann ætlaði að fá afganginn að láni.
Hann tók lán; hjá einum fékk hann þúsund
franka, öðrum fimm hundruð, á einum stað
eitt hundrað franka, á öðrum stað sömu upp-
hæð. Hann gaf út handveð, samþykkti
skuldabréf með okurvöxtum, samdi við ok-
urkarla og allskonar lánveitendur. Hann veð-
setti öll ólifuð ár sín, skrifaði undir skuldbind-
ingar, sem var vafasamt, að hann gæti stað-
ið við. Og vegna hins komandi kvalræðis,
vegna hinnar skuggalegu ógæfu, sem yfir
honum vofði, vegna útlitsins um örbirgð og
margvíslegra siðrænna þjáninga, sem biðu
hans lagði hann hugsjúkur af stað til þess
að sækja hálsmenið og lagði þrjátíu og sex
þúsund franka á borðið hjá kaupmanninum.
Þegar frú Loisel skilaði meninu, sagði frú
Forestier við hana kuldalega:
„Þú hefðir getað skila því fyrr, það gat
verið, að mig hefði vanhagað um það.“
Hún opnaði ekki hylkið, eins og vinkona
hennar hafði þó óttast. Hefði hún tekið eftir
skiptunum var ekki gott að segja, hvað hún
hefði hugsað, né hvað hún hefði sagt. Mundi
hún ekki hafa talið frú Loisel vera þjóf?
Frú Loisel fékk að kenna á hræðilegri
fátækt. En hún gekkst örlögunum á hönd
eins og hetja. Þessa voðalegu skuldasúpu
varð að greiða. Hún ætlaði sér að greiða
hana. Stúlkunni var sagt upp vistinni; þau
fengu sér aðra íbúð. Þau leigðu sér herbergis-
kytru uppi á hanabjálkalofti.
Hún komst að raun um, hvað það var að
vinna erfið heimilisstörf og takast ó hendur
andstyggileg eldhúsverk. Hún þvoði mataríl-
átin, þrælaðist með rósrauðum nöglunum á
feitugum pottum og pönnum. Hún þvoði
þvottinn og hengdi hann út á snúru til þerr-
is. Hún bar skólpið út í göturæsið á hverjum
morgni og bar aftur upp vatn, og varð að
hvfla sig á hverri hæð til þess að kafna ekki.
Hún var til fara eins og fátæk alþýðukona
og þannig fór hún til ávaxtasalans, kryddsal
ans og slátrarans með körfu á handleggnum,
prúttaði og móðgaði til þess að spara smá
skildinga sína.
Mánaðarlega þurftu þau að höggva skarð
í skuldabréfin, framlengja önnur, til þess að
geta dregið á langinn.
Maður hennar vann á kvöldin við að afrita
viðskiptareikninga og að næturlagi vann
hann að slíkum afskriftum fyiir tuttugu og
fimm aura á blaðsíðu.
Og þannig liðu tíu ár.
En að þeim tíma liðnum höfðu þau greitt
allt, hvern eyri, okmiánin og alla vaxtahiiig-
una.
Mynd: Pétur Halldörsson.
Frú Loisel var orðin ellileg. Hún var orðin
áþekk öllum hinum fátæku húsmæðrum,
hraust, ströng og hranaleg. Hár hennar fór
illa, pilsin missíð, hendurnar þrútnai'. Hún
var hvellróma og þegar hún þvoði gólfið
gusaði hún vatninu svo að úr varð endemis
elgur. En endrum og eins, þegar maður henn-
ar var við vinnu sína á skrifstofunni, settist
hún við gluggann og hugsaði um kveldið
góða, um dansleikinn forðum, þar sem hún
hafði átt sér aðdáendur og verið falleg.
Hvernig mundi æfi hennar hafa orðið, ef
hún hefði ekki týnt hálsmeninu? Hver veit?
Hver veit? En hversu mannlífið er undarlegt
og óstöðugt. Hversu lítið þarf oft til að leggja
mannsæfi í rústir, eða sigla fullum seglum í
höfn.
Það var sunnudagur. Hún var að ganga
sér til hressingar í Champs Elysées eftir
annir vikunnar.
Þá sá hún konu, sem leiddi bam. Konan
var frú Forestier; hún var enn þá ungleg,
enn þá fögur, enn þá töfrandi.
Frú Loisel brá. Atti hún að ávarpa hana.
Já, víst átti hún að gera það. Og úr því að
skuldin var greidd, var réttast að segja henni
upp alla söguna. Hvers vegna ekki?
Hún gekk til hennar.
„Góðan daginn, Jóhanna."
Hefðarkonan kannaðist ekki við hana og
varð forviða á því, að þessi fátæklega kona
skyldi ávarpa sig svona kunnuglega.
„En ... frú,“ stundi hún upp. „Eg kannast
ekld við ... yður hlýtur að skjátlast."
„Nei ... eg er Matthildur Loisel.“
Vinkona hennar rak upp óp.
„Æ, vesalings Matthildur. mín. En hvað
þú hefur breytzt!“
„Já, lífið heftr ekki leikið við mig síðan eg
sá þig síðast, áhyggjurnar hafa ekki farið á
snið við mig ... og allt er það vegna þín.“
„Mín vegna! Hvernig þá?“
„Manst þú eftir gimsteinahálsmeninu, sem
þú lánaðir mér á dansleikinn hjá ráðherran-
um?“
„Já. Jæja?“
„Jæja, eg týndi því.“
„Hvað ertu að segja? Þú skilaðir því.“
„Eg skilaði öðru mjög svipuðu. Og síðustu
tíu árin hafa farið í að borga það. Þú getur
gizkað á, að það var enginn leikur fyrir okk-
ur; við vorum eignalaus. Að lokum var allt
klappað og klárt, og mér þykir ákaflega
vænt um það.“
„Þú segist hafa keypt gimsteinahálsmen í
staðinn fyrir mitt?“
„Já. Þú hefur þá aldrei orðið þess vör. Þau
voru mjög lík.“
Og hún brosti gleðibrosi, stolt og saklaus.
Frú Forestier tók báðar hendur hennar
mjög hrærð.
„Æ, vesalings Matthildur mín! En í hálsm-
eninu mínu voru falskir gimsteinar. Það var
í allra hæsta lagi fimm hundruð franka virði.“
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 20. DESEMBER1993 39