Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.2000, Page 5

KRISTJÁN ÁRNASON
FRÁ SKÁLÁ
STÓLAR
Ég sit á mínum lága letistól,
lít íglugga er horfír móti vestri.
I annað sæti er að hníga sól.
Englar vængjum blaka að
henni sestri.
Pví Tindastóll er meiri en
stóllinn minn
þó mörgum hafí setið undir
ljóðum.
I ái'miljónum aldur telur sinn,
úr ævafomum steyptur
heljarglóðum.
Okkar tákn og stolt í stríði
ognauð,
Stóllinn, sem að faðir
lífsins sjálfur
gjörði af list þá logatungan
rauð
leiftrum sló svo skulfu
heimsins álfur.
Nú hefurröðull sest, og
sviflétt ský,
með silkikápu er lánar
næturdrottning
brugðið við og breiða hana í
bólið sunnu oghneigja sigmeð
lotning.
Höfundurinn er vistmoður ó Dvalarheimili
aldraðra ó Sauðórkróki.
JOHN KEATS
ÁSTAR-
SÖKNUÐUR
Á JÓLANÓTT
Dagur er liðinn, löngu er þú
horfín,
hin ljúfa rödd þín, varir,
hendur, brjóst,
þitt tillit bjart, þinn
andardráttur, orðin;
allt sem ég man um þig og
varmérijóst.
Fölnað er blómið fagra í
haustsins vindi
og fegurð þín er liðin
burt frá mér;
minn faðmurmissti burt
sitt alheimsyndi,
þann andardrátt oghlýju er
kom frá þér.
Ó hversu tíminn tók þig
illa frá mér,
hið tinnusvarta myrkur
spinnur vef
er hylur daginn, drungi
liggur á mér,
í desemberrökkri einn
égbíðogsef.
Ég bið sá næturvefur
veiti skjól,
og verndi hjartað mitt um
þessi jól.
John Keats, f. 1819, var eitt af höf-
uSskóldum rómantísku stefnunnar r
Englandi.
-51- Máttarverk hefur hann unnið með
armi sínum og drembilátum í hug og
hjarta hefur hann tvístrað.
-52- Valdhöfum hefur hann steypt af stóli
og upp hafið smælingja,
-53- hungraða hefur hann fyllt gæðum, en
látið ríka tómhenta frá sér fara.
-54- Hann hefur minnst miskunnar sinnar
og tekið að sér ísrael, þjón sinn,
-55- eins og hann talaði til feðra vorra, við
Abraham og niðja hans ævinlega. (Lúk
1:46-55)
Snæfríður er ímynd þessarar konu, ekki
aðeins í augum Arnasar heldur einnig í eigin
augum, hún gefur í skyn að hún eigi helst
heima meðal beiningakvenna, kannski betli-
nunna í samtali sínu við Jón Hreggviðsson á
Þingvöllum. Jón bauð henni með sér í
kaupavinnu vestur á Skaga: „En hún þekkt-
ist ekki boð hans heldur svaraði: Eg vil held-
ur biðjast beininga en vinna fyrir mér; ég er
ein af þeim.“
Hún er ein af þeim. Ein af þeim hverjum?
Sterkasta einkenni Maríu í kristinni trúar-
hefð er samstaðan með smælingjunum. Hún
er meðalgangarinn milli guðssonarins og
biðjandans. Sú mynd er dregin upp hér.
Þetta kemur fram í samtali Snæfríðar og
Arnasar þegar hún segir: þessi gamli
maður sem ég þekki ekki og kemur mér ekki
við, það er einsog ég hafi altaf þekt hann og
hann komi mér við. Hann heitir Jón Hregg-
viðsson.“ Við þessi orð mætti spyrja: Hvaða
viðhorf birtist hér holdi klætt? Er það álfa-
trú, er það fornnorræn hetjudýrkum eða er
það heiðni? Mér er næst að líta á þetta sem
kristindóm sem varla verður fundinn í
hreinna formi.
Bæði Amas og Snæfríður þekkja smæl-
ingjann og eru bundin honum þeim sérstöku
böndum sem nefna mætti í þessu samhengi
samviskubönd. Um samviskuna segir Arnas:
„Samviska mannsins er valtur dómari á rétt
og rángt... Hún getur átt góðan eða vondan
húsbónda eftir atvikum... “ Hér er klassískur
skilningur á samviskunni. Samviskan er að
hluta til ómótuð, hún er óskrifað blað. Hver
mótar hugsun mannsins, hver mótar siðferð-
isleg grundvallargildi manns og þar með trú
hans? Hver er húsbóndi samvisku Arnasar
og Snæfríðar?
íslandsklukkan bjó í huga Halldórs allt
frá því snemma á þriðja áratugnum. Á þeim
árum samdi hann fagurt Maríukvæði sem er
á þessa leið:
Hjálpa þú mér helg og væn,
himnamóðirin bjarta:
legðu mína bljúgu bæn
baminu þínu að hjarta.
Pá munu ávalt grösin græn
í garðinum skarta,
í garðinum mínum skarta.
Bænheit rödd mín biður þín,
blessuð meðal fljóða;
vertu æ uns ævin dvín
inntak minna ljóða;
móðir guðs sé móðir mín
og móðir þjóða
móðir allra þjóða.
Kenn mér að fara í fór þín ein,
fram að himnaborðum,
leiddu þennan litla svein,
líkt og son þinn forðum.
Líkt og Krists sé heym mín hrein
að hlýða orðum,
hlýða þínum orðum.
(Maríukvæði eftir Halldór Lax-
ness samið á þriðja áratugnum)
Varla hafa bænir þessa Maríukvæðis verið
beðnar út í bláinn og ef til vill hafa bæn-
arorðin vertu æ uns ævin dvín / inntak
minna Ijóða fengið að rætast. Hvað sem um
það má segja er hitt víst að ímyndir kon-
unnar í verkum Nóbelskáldsins bera einatt
afar sterkan svip, sá svipur ber stundum
einkenni þekktustu bláklæddu konu sögunn-
ar þar sem blái liturinn undirstrikar tign og
tærleika sem blámóðu fjarskans einkennir
en jafnframt dýpt og óendanleika himin-
geimsins og vatnsdjúpsins. Sú kona sem vaf-
in er bláa litnum er sjálf umvafin leynd-
ardómi sem aldrei verður kannaður til hlítar.
Snæfríður ber svipmót þessarar konu öðrum
fremur.
En samt er það þá fyrst er hún klæðist
tötrum sakakonunnar á Þingvöllum sem hún
verður það sem hún er: meðalgangarinn og
móðirin, vörður hins smæsta andspænis
hverfulu réttlæti heimsins.
Höfundurinn er sóknarprestur ó Reynivöllum í Kjós.
Myndlýsing/Freydís Kristjánsdóttir.
Snæfríður er ævinlega bláklædd. Þannig kemur hún inn í hið skelfilega hreysi að Reyn og þannig búin ræddi hún við Gullinló í Kaupmannahöfn. Er
hún fulltrúi norræns heiðindóms og íslenskrar álfatrúar? spyr greinarhöfundurinn og bætir við: Liturinn ieiðir hugann að Sankti Maríu. Snæfríður
ber svipmót þeirrar konu öðrum fremur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 23. DESEMBER 2000 5