Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.2000, Qupperneq 6

BRÉF ÚR
BLÁUM
KISTLI
EFTIR INGVELDl RÓBERTSDÓTTUR
Sigurður Guðmundsson, skólameistari ó Akureyri,
varð öllum eftirminnilegur sem kynntust honum. Hann
var sveitadrengur úr Húnavatnssýslu sen i hóf nám í
Kaupmannahöfn 1902. Vegna þess að nútíma fjar-
skipti voru ekki komin til sögu er enn til kistill sem
geymir bréfin sem hann skrifaði heim og bréfin sem
hann fékk frá foreldrum sínum. Hér er glu ggað í þau.
-
Sigurður Guðmundsson á námsárunum.
FYRIR nokkrum árum fékk mað-
urinn minn að hirða kistil, sem
var verið að henda á haugana.
Kistillinn hafði verið í eigu afa
hans, Sigurðar Guðmundssonar
skólameistara á Akureyri. Hann
var afar illa farinn, járnin ryðg-
uð og í honum var hrúga af
gömlum pappírum. Það kom svo í minn hlut
að flokka og fara yfir þessa pappíra.
Þarna var ótrúlegur fjöldi af litlum minn-
ismiðum, sem Sigurður hafði skrifað, þegar
hann var við nám í Kaupmannahöfn. Þangað
fór hann árið 1902 og hóf nám í stjórnmála-
fræði, en hætti því námi og lagði stund á nor-
rænu. Auk minnismiðanna voru nokkrar
stílabækur frá námsárunum, með glósum og
hugleiðingum hans. Það sem mér fannst þó
skemmtilegast að finna í kistunni voru bréf,
sem honum höfðu verið skrifuð á skólaárum
hans í Reykjavík og Kaupmannahöfn. Flest
bréfin voru frá foreldrum hans og systrum. í
þeim bréfum er sagt frá því helsta sem á
daga drífur hjá fólkinu í sveitinni og pabbi
hans og mamma reyna einnig að leggja hon-
um lífsreglumar. Foreldrar Sigurðar voru
Guðmundur Erlendsson bóndi og hreppstjóri
í Mjóadal í Austur-Húnavatnssýslu og Ingi-
björg Sigurðardóttir.
í kistunni voru líka bréf frá félögum Sig-
urðar og vinum. Sigurður Guðmundsson var
róttækur í hugsun og mikill baráttumaður
fyrir sjálfstæði íslands. Hann skrifaði marg-
ar greinar um þau málj sem birtar voru í
blöðum undir dulnefni. I þeim bréfum, sem
vinir hans skrifa honum, koma fram hugleið-
ingar þeirra um pólitík og hvað þeir geti gert
til að losna undan stjóm Dana. Þar er marg-
an fróðleiksmola að finna fyrir sagnfræðinga.
Ingibjörg Sigurðardóttir, móðir Sigurðar,
skrifaði honum yfirleitt í mesta flýti, enda var
hún önnum kafin flesta daga. I bréfunum frá
henni kemur vel í ljós hrifnæmi hennar og
viðkvæmni og er greinilegt að þau mæðgin
hafa verið afar náin. Hér á eftir fer bréf, sem
Ingibjörg skrifar syni sínum til Reykjavíkur.
Mjóadal 11. apríl 1897.
Hjartkæri góði Siggi minn!
Jeg fæ ekki orðum að komið öllu því þakk-
læti er þú átt skilið fyrst og fremst fyrir góða
brjefið þitt og elsku myndina þína, ó jeg
margkysti hana og fanst þú vera komin og
það hefurðu nú sjálfsagt verið í anda, já jeg
gleimdi mjer alveg um stund við að skoða
hana í krók og kríng og lesa yndælu brjefin
þín vel skrifuð og vel úr garði gjörð í alla
staði, og seinast fyrir blessaða bókina þína,
mjer kom hreint að óvömm og varð með öllu
hissa, en þótti jafnframt svo innilega vænt
um að fá að gjöf frá þjer þetta fágæta meist-
araverk sem svo að segja hvert mansbarn að
maklegleikum lofar. jeg er búin að lesa meiri
partin af henni við ljós á kveldin þegar jeg er
háttuð og allt er komið í kyrð og ró. þá hefi
jeg svo gott næði þangað til jeg hníg í faðm
svefnsins og fæ ei lengur staðist hans yfirráð.
Hvað viðvíkur skáldskapi á bókini hefi jeg
fyrir mitt leiti lítið vit á honum eins og þú
þekkir en hitt veit jeg að jeg hefi ekki af öðru
orðið meira hrifin en að lesa hana, bæði fyrir
efni og meðferð á því. Þeir eru í sannleika
sælir sem af drottni hafa þegið jafn ágætar
gáfur og síra Valdimar og brúka þær jafnvel
sem nú á tímum er sjaldgæft, en svona er
þegar maður yfirvegar gang lífsins. verða þá
jafnan einhverjir er kröptuglega stiðja sigur
hins góða svo maður gétur þó lifað í þeirri
öruggu von að hið góða hljóti á endanum að
bera hærri hluta en hið lakara að kollsteipast
og verða að eingu. Ef jeg lifi lengi verð jeg að
sýna lit á að borga þjer skuld mína, því ekki
er gustuk að hafa af þjer. Frjettir hefi jeg
engar að skrifa því pabbi er búin að því, þó
hefur hann alveg gleimt að segja þjer að Inga
frændkona þín er búin að eignast son, en ekki
búið að skíra hann, en ekki veit jeg hvort við
verðum þar við eða ekki. Nú ætlar pabbi að
halda sveitafund á morgun í Hlíð en er fyr en
vant er vegna heiðarmálsins. Jónas í Tungu
sárlasinn, búin að vera það á 4 viku, væri ósk-
andi að honum batnaði þvi þar væri mikill
mannskaði. Jóhannes sýslumann á að jarða
næsta þriðjudg og þangað boðið öllum sem
vilja. verður sjálfsagt hátíðlegt tækifæri.
Gamla okkar að hressast eptir léttuna og
vona jeg hún hjari þangað til þú kemur
alltjent það mikið gleðst hún af að fá kveðju
frá þjer og biður þá strax að heilsa þjer apt-
ur, en rjett getur þú í vonirnar að sama er
sinnið og verður víst leingst. Hjeðan er ann-
ars ekkert að frjetta. allt tíðindalaust svo
langt sem maður veit. heyrðu, láttu Oddnýju
Smitt koma norður með þjer í sumar. Þú gét-
ur verið hestadrengurin hennar á leiðini. Nú
er komin mánudagur, pabbi farin á fundin og
litla bogga ætlar fram að Brún að finna Betu
sína og gömlu hjónin ætla vestur að Torfalæk
og þaðan að Mánaskál og hann að finna
Sýslumann svo það gengur nú heilmikið á.
Ekki veit jeg hvort jeg gét sent þjer í fötin
með skipi en mig langar til þess. Lúlli biður
að heilsa Sigga á landi. Systur þína biðja að
heilsa þjer hlýtt og inni lega. Ó að Guð gæfi
okkur að sjást heilum á húfi. það væri mikil
gleðistund. Þá er skilnaðar stundin komin.
jæa vertu margblessaður og sannfarsæll í lífi
og dauða.
Þín heitt elskandi móðir
Ingibjörg Sigurðardóttir.
Guðmundur Erlendsson, faðir Sigurðar,
skrifar honum oft og hefur yfirleitt frá mörgu
að segja. Peningaskortur og margs konar bú-
mannsraunir plöguðu hann og að auki hafði
hann oft miklar áhyggjur af syni sínum, eink-
um og sér í lagi öllum hans pólitísku af-
skiptum. Vandar hann oft um við hann vegna
greinaskrifanna og er dauðhræddur um að
nöpuryrði hans og árásir á andstæðingana
verði honum fjötur um fót, jafnvel þótt Sig-
urður skrifi greinar sínar oftast undir dul-
nefni.
Mjóadal 15. febr. 1902
Elskul. Siggi minn!
Fátt er í frjettum eins og vant er. Tíð-
arfarið styrt, hríðar og frostasamt. ís sagður
kominn um daginn en nú aptur sagt íslaust. I
vetur hefir óvanal. lítil snjóalög verið hjer á
dalnum. í Langadal verið lakara til jarðar.
Hefi jeg tekið inn 11 hross mín en 6 ganga
hjer enn. Skepnuhöld mín góð, en fjeð fátt
eins og jeg hefi áður skrifað þjer 144 kindur.
Ákveðið er að hjer verði á föstudaginn kemur
ballsamkoma, ráðgjört að verði 8 pör, gengst
Brynjólfur fyrir því, en óvíst er þó að af
þessu verði, ef þá yrði hríð ferst það fyrir og
jeg hefi viðbúnað til einskis nema mjer til
skaða. Þú talar um lasleika í brjefi til
mömmu. Það er eins og það eigi eigi af þjer
að ganga heilsuleysið, sem lengi hefir verið
með ýmsu móti, en vonandi er samt að guð
gefi þjer aptur bót á því böli. „Þjóðólf“ fjekk
jeg ekki með pósti seinast, hefir máski orðið
eptir á Ósnum, svo jeg get eigi sagt þjer álit
mitt um ritsmíði þitt í blaðinu enn. Jeg á von
á að fá blaðið lánað í Þverárdal og þrái jeg
það mjög. Sagði jeg við mömmu að einu sinni
á æfi þinni hefðir þú þó unnið þjer inn krónu.
Óska jeg að Eymundsson vildi eitthvað frek-
ar styðja þig, því eitthvað má nú leggjast til,
þar eð jeg er nú ómögulegur lengur til að
hjálpa þjer í peningasökum. Þú ert að minn-
ast á frakkaföt. Jeg er nú svo apturhalds-
samur að mjer finnst slíkt hjegómamál fyrir
pilt sem verður að ganga á mis við margt
annað, sem síður má án vera fyrir fjeskort.
Hefði jeg í þínum sporum sjeð mjer fært að
kaupa frakka, hefði jeg brúkað það fje fyrir
eitthvað annað og kostað kapps um að sleppa
skuldlaus úr Reykjavík í vor. Þetta máttu
ekki ímynda þjer að sje af tímaleysi fyrir
mjer, því að jeg hefi aldrei verið fastur á því
sem jeg hef til, en tregur til að kaupa það er
jeg engan veg hefði sjeð til að borga. Öll
óskilvísi er mjer óbærileg við þá er til skuldar
telja hjá mjer og sjálfur vil jeg fremur fara
margs á mis en að geta eigi staðið í skilum.
Þegar svo er komið er öll tiltrú og álit tapað.
Þú spyrð mömmu hvað hún vilji að þú lesir, ef
til kæmi að þú sigldir. Jeg veit að hún svarar
þessu einhverju skynsamlegu eins og henni
er lagið. En það er ekki vandalaust að segja
nokkuð um það ákveðið, ef þú vildir taka það
til greina. Það er ekki auðvelt að sjá hvaða
stefna kynni að vera arðvænlegust og happa-
drýgst fyrir þig í framtíðinni. Það er gott og
áríðandi að setja markið hátt, en það eins og
annað verður að vera með skynsemd. Það er
ekki skynsamlegt að setja sig á háan hest og
regla mannsins þarf að vera sú, að ætla sjer
aldrei meira, en hann finnur sig færan til og
er þá nauðsynlegt að skoða málið frá sem
flestum hliðum og heyra álit þess manns, eða
þeirra manna er vitrir eru og reyndir eru að
góðu, þ.e. einlægni og hreinskilni. Það er
fjarstæða að taka annað fyrir en það sem
maður hefir upplag fyrir, ef um það annars er
að velja, það hefir þó margur orðið að gera
vegna þess að önnur leið var eigi fær. Þú
sjerð af þessum athugasemdum mínum að
jeg finn mig eigi færan til að svara spursmáli
þínu núna ákveðið. Jeg vildi auðvitað geta
bent þjer á hamingju-brautina, en verð að
játa mig ófæran til þess. Sleppi jeg svo þessu.
Hefir þú eigi ritað greinar í Þjóðólf í vetur
fl. en þá er þú játar þig höfund að? Mjer
finnst endilega að þú hafir ritað „Laumu-
spilið eða hinn sjerstaki", þó þú ekki hafir
kannast við það. Jeg skil ekki að annar hafi
gert það eptir stílnum á því að dæma. í sein-
asta brjefi mínu bað jeg þig að tala við Hann-
es Þorsteinsson um peningasakir og vona jeg
að þú hafir gert það, og að jeg fái að vita um
árangur af því. Jeg sagði upp „Þjóðólf“" við
hann í brjefi til hans í vor, sem hann hefir
sent Þorleifi á Botnast. en þó sendir hann
blaðið eigi að síður. Þorleifur vill ekki hafa
það, sökum þess að hann getur ekki borgað
það og jeg treysti mjer eigi heldur til að út-
vega skilvísan kaupanda að því no. þó leitt
sje. Það er annað en gaman að ná inn blaða-
skuldum hjá sumum; tilfellið er að maður
verður að borga fyrir þá sjálfur og taka það
svo í reitingi eða að hafa ekkert. Þetta ætla
jeg að biðja þig að tjá Hannesi að hann hætti
að senda Þorleifi blaðið.
Mamma ráðgerir að skrifa þjer og því slæ
jeg botninn í brjefið.
I guðs friði
Þinn einl. Guðm. Erlendsson.
PS. Jeg hefi nú fengið „Þjóðólf* minn og
lesið ritsmíði þitt sem ekki er nein smágrein.
Þótti mjer heppilegt að Viðaukablaðið dugði
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 23. DESEMBER 2000