Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.2000, Page 10

Faktorshúslð í Hæstakaupstað, annað af tveimur húsum Hæstakaupstaðar-verzlunar sem enn
standa. Elzti hluti hússins var reistur 1788 eftir afnám einokunarverzlunar af kaupmönnum frá
Björgvln í Noregi. Árið 1830 var húslð lengt, þá með bindingsverki og nemur sú stækkun Qórð-
ungi af stærð hússins. Árið 1993 keyptu hjónin Áslaug Jensdóttir og Magnús Alfreðsson húsa-
smíðameistari húsið og hafa verið að gera það upp. Hafði Hjörleifur Stefánsson arkitekt fyrst
umsjón með breytingum, en síðar Elísabet Gunnarsdóttir arkitekt á ísafirði. Stefnt er að þvi að
Fakorshúsið verði að stofni kaffihús, en með fullbúinni veitingaaðstöðu á allri jarðhæðinni og í
hálfu risinu. Á loftinu verður lítil ibúð, nefnd Brúðarsvíta. Endurbótum að utanverðu er nánast
lokið; húsið er klætt með listasúð, gulmálað.
Silfurgata 6. Húsið, sem reist var 1905, er með sérkennilegri húsum á ísafirði. Höfundur þess er
Ragúel Ámi Bjarnason sem telknaði það og byggði fyrir Jóhann Þorsteinsson kaupmann. Ragú-
el var Bolvíkingur sem fór ungur til Noregs og lærði þar húsasmíði. Hann kom heim um 1903,
kenndi vlð Iðnskólann á ísafirði, stofnaði fyrirtæki, flutti inn vélar og timbur og reisti nokkur
giæsileg hús í Sveitser-stíl á árunum 1904-1907. Þeirra á meðal er Silfurgata 6. Jóhann Þor-
steinsson rak nýlendu- og álnavöruverzlun { húsinu á þriðja áratugi aldarinnar, en síðar var það
lengi kennt við Dagsbrún, verzlun sem Sigríður Jónsdóttir rak í húsinu um árabil. Meginsérkenni
hússins er útbyggingin á horninu á efri hæðinni, skrautbekkurinn undir þakskegginu og íburð-
armikið skreyti í gluggaumbúnaði á efri hæðinni. í húsinu er nú rekin verzlunin Baðstofan.
FJÁRSJÓÐU R GAMALLA
HÚSA Á ÍSAFIRÐI
árunum 1927-1928. Það mun vera eitt af fáum húsum á íslandi þar sem gætir áhrifa frá júgendstíl sem var í tízku úti í Evrópu um aldamótin 1900.
Nýja Bíó í Reykjavík var einnig með forhlið í þessum stíl, en það er allt horfið. Einkennin eru bogmyndað form og bogadreginn kvistur. Upphaflega
voru rúðumar einnlg bogmyndaðar, en þeim var fórnað þegar glerið var tvöfaldað. Síðari tíma breytingu á þakinu teiknaði Leifur Blumenstein.
GREIN OG LJÓSMYNDIR:
GÍSLI SIGURÐSSON
MÖRG ár voru liðin frá
því Lesbókarskrifar-
inn hafði komið til ísa-
fjarðar og bærinn
kom ánægjulega á
óvart. Þar hafði orðið
markverð uppbygg-
ing; nýleg kirkja og
stjómsýsluhús í miðbænum, en nokkru eldra
sjúkrahús og menntaskóli skammt utan við
það. Allt hin prýðilegustu hús, þótt mörgum
finnist að gamla sjúkrahúsið, sem Guðjón
Samúelsson teiknaði, sé eftir sem áður feg-
ursta bygging bæjarins.
Það kom einnig á óvart, að miðbær ísa-
fjarðar hefur yfir sér dágóðan skammt af al-
vöru borgarbrag, sem ekki vottar fyrir í fjöl-
mörgum bæjum vítt og breitt um landið.
Að mínu mati er Silfurtorg á Isafirði falleg-
asta torg á íslandi og skemmtilegt þótti mér
að geta sest við borð á gangstéttinni framan
við bakaríið og fengið kaffi með gamaldags
dönsku bakkelsi. Því miður á höfuðborgin
ekkert torg sem jafnast á við það og vantar
talsvert upp á. Silfurtorg er alveg hæfilega
rúmt; húsin í kringum það eru byggð þétt og
þau eru alveg mátulega há. Steinlagningin á
torginu er með sætum þar sem hægt er að
tylla sér niður og allt er það prýðilega útfært.
Nýja stjórnsýsluhúsið er dæmi um góðan
nýjan arkitektúr og andspænis því er hús
Bókhlöðunnar, 72 ára gamalt og líklega eina
húsið á íslandi í jugendstíl. Nánar vísast til
myndar af torginu.
En það er ekki bara torgið og nýju húsin á
ísafirði sem vekja athygli, heldur sú auðlegð
sem þar er saman komin í gömlum íbúðar-
húsum frá tímabili bárujárnshúsanna og
einnig, en í mun minni mæli, frá stein-
steypuklassíkinni. Ugglaust væri hvert þess-
ara húsa efni í grein, en ég varð að velja þann
kost að fara fljótt yfir sögu og gefa heildar-
hugmynd. Auðséð er að vakning hefur átt sér
stað í þá veru, að nú þykir sjálfsagt að hlú að
þessum húsum; viðhald þeirra margra er til
fyrirmyndar.
Útlitið er þó sjaldnast upprunalegt. í ár-
anna rás hafa orðið ýmsar breytingar; sum
hafa verið stækkuð smávegis, önnur fengið
„bíslag" eins og það var kallað, eða einungis
dálítið þak yfir tröppurnar og innganginn.
Mörg húsanna hafa hins vegar fengið út-
byggt anddyri með gluggum og íburðarmikl-
um karmi og útidyrahurð, sem er þá stundum
við garðshliðið, því lóðirnar eru ákaflega litl-
ar. Áherzlan hefur ekki verið á trjárækt,
enda eru lóðir elztu húsanna afar smáar, og
þess vegna er hægt að sjá þessi prýðilegu hús
og taka myndir af þeim.
Flest gömlu húsahna hafa komizt hjá því
að vera „augnstungin“ eins og stundum er
sagt þegar upprunalegri rúðustærð og
gluggaumbúnaði er fórnað fyrir stórar rúður.
Gott er einnig að sjá, að víða hefur verið hlúð
að upprunalegu skreyti á gluggakörmum.
Að þessi hús skuli hafa fengið að standa,
lítið breytt eða óbreytt, er merkilegt í Ijósi
þess hversu lítil þau eru að grunnfleti. Þó að
loft sé yfir, sem nær alltaf er undir súð, má
Ijóst vera að hér býr fólk þröngt eftir mæli-
kvarða nútíðar og verður þá ugglaust að neita
sér um að sanka saman hlutum, þörfum og
óþörfum, sem gerist þegar nóg er húsrými.
Stundum er sagt um gömul hús, að í þeim
sé „sál“ en erfitt er að skilgreina slíkt, því
það sem fólk kallar sál í húsum er eitthvað
sem hvorki verður vegið á vogarskálum né
mælt á annan hátt. Það er huglægt mat, en
óneitanlega tengir fólk það fremur við gömul
hús en ný, og fremur við lítil hús en mjög
stór.
■*
1 O LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 23. DESEMBER 2000