Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.2000, Side 13

Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.2000, Side 13
EFTIR JÓN ÖZUR SNORRASON Stutt umfjöllun um jólanóttog aðdraganda hennar í Sjólfstæðu fólki eftir Halldór Kiljan Laxness. JÓLIN í Sumarhúsum eiga sér að- draganda í mesta ijárfelli sem Guð- bjartúr Jónsson verður fyrir í bú- skap sínum. Frásögnin geíúr til kynna að hann sé af völdum yflmátt- úrulegra afla enda finnast kindur bóndans dauðar í fjárhúsinu með snöru um hálsinn, toðið á milli rimla og með ryðgaura rekna í augu. í kjölfar þessara hræðilegu atburða fyllast Sumarhús af hnýsnu aðkomufólki og þessi litli bær verður að um- ræðuefni langt út fyrir landamerki sín. Ung- lingsstúlkan Asta Sóllilja hefur ekki við að hella upp á kaffi, draugasögur af Kólumkilla og Gunnvöru fá byr undir báða vængi og miklar umræður skapast á meðal fólksins þar sem leit- að er trúfræðilegra eða heimspekilegra orsaka fyrir fjárdrápunum. Presturinn er kvaddur á vettvang og elsti sonur Bjarts, Helgi, virðist standa í grunsamlegu sambandi við draug sem skipar fólkinu til ýmissa verka, meðal annars að ganga réttsælis eða rangsælis í kringum fjár- húsin. Bjartur í Sumarhúsum tekur allai’ yfirnátt- úrulegar skýringar á dauða fjárins með miklum vara enda er hann sjálfstæður maður sem trúir ekki á drauga og forynjur. Hann byrjar á því að kalla þessar-ásóknir „rottugáug" og iær sér fresskött til að ráða niðurlögum þeirra. En allt kemur fyrir ekki og drápin halda áfram. Hann á í megnustu vandræðum méð að skýi-a þcssa at- burði, hefur hægt um sig fyrst í stað og bíður átekta. En skyndilega og án alls fyrirvara brýst Bjartur inn á vettvang atburðanna, allt annað en blíðlega og það er eins og hann hafi fundið skýringuna: „Nú fer ég að hátta, sagði hann, og mitt fólk. Við höfum ekki þolinmæði til að hlusta á meira sálarnudd þessi jólin. Og ef þið þurfið að öskra sálma framvegis, þá ætla ég að biðja ykkur að ríða annarsstaðar gaurum og garðstaurum. Nú hef ég látið gera boð fyrir réttvísina. Og það er hún sem skal finna þann seka og tyfta hann. En þegar þið eruð farin héðan í nótt, þá ætla ég að biðja ykkur að líta svo á sem þið hafið ekki kom- ið. Og niður með ketilinn af maskínunni Sóla mín, ég þekki ekki þetta fólk, enda er það ekki að finna mig.“ Með þessum orðum vísar Bjartur í Sumar- húsum sveitungum sínum og öðru aðkomufólki á dyr og kveður upp sinn dóm. Gamlir og nýir vinir heimilisins hverfa á brott, undrandi og tuldrandi í senn, gleyma að kveðja bóndann og tvístrast í allar áttir á bæjarskaflinum. Bjartur er trúr sinni efnislegu og jarðbundnu hug- myndafræði og sker niður allar yfimáttúruleg- ar skýringar á fjárdrápunum en vísar til þess að „sá sem heyar fyrir fé hefur réttvísina sín meg- in“. Nú hefst löng og þrúgandi bið eftir sýslu- manninum og það er á þeim stað í sögunni, á sjálfan sólhvarfadaginn, að Helgi, elsti sonur bóndans, lokar á eftir sér bænum og hverfur einn og móðurlaus í hríðarkófið fyrir utan. Þar með lýkur draugaganginum í Sumarhúsum. Jólanóttin Af völdum þessara undarlegu atburða var til meira kjöt í Sumarhúsum en öll undangengin jól. Heimilisfólkið, Hallbera gamla, Asta Sól- lilja, Gvendur og Nonni, var með roða í kinnum, þungt í höfðinu og sljótt af magaveiki. Meira að segja tíkinni var ómótt af áti. Enginn vildi þó kaupa þetta kjöt enda talið af sjálfdauðu og kall- að „f'arikjöt". Hallbera gamla leggur frá sér prjónana og segir Ástu Sóllilju að þvo sér. Sjálf þvær hún sér ekki lengur enda hætt að halda saman keytu til slíkra hluta, hún er líka orðin gömul og slitin að eigin sögn. Hún leysir af sér gamla og slitna sjaldulu og bindur svartan silki- klút yfir höfuð sér. Að því búnu tekur hún fram eymarskefilinn og byujar að skafa úr eyrunum. „Þá eru jólin fullkomlega geingin í garð, þá er alheilagt" eins og segir í sögunni. Bjartur lætur sjóða heilan ærhupp og virðir hann fyrir sér með aðdáun í svip og getur ekki orða bundist: „Ja, þetta eru nú meiri heljarjól- in.“ Bömin í Sumarhúsum em ekki upprifin en borða þegjandi, sljó á svip, með ólund og geta ekki hætt að hugsa um hvarf Helga. A hinn bóg- inn lætur Bjartur sér ekki bregða, enda hefur hann ekki fiillar sönnur fyrir því að hann hafi misst nokkuð. Hann er illur í skapi að sjá ekki gleðisvip á bömum sínum á jólunum en svo líður að háttatíma og magaveikin blandast bæði kom- andi svefni og vöku. Eftir að Hallbera og drengimir tveir em gengnir til náða heldur Ásta Sóllilja áfram að greiða sér við veikt ljósið og Bjartur virðir hana fyrir sér. Hún varast að gefa honum auga, finnst hún vera vond stúlka en veit ekki af hveiju. Hún hugsar til móður sinnar sem dó hundrað sinnum einni en hún hefur nokkra siniji verið og um samskiptin við föður sinn í kaujístaðarí'erðinni þegar hún þrýsti sér upp að Hbnum og hann snerti „líf hennar". Hún fyllist ótta um eitthvað sem hún gerir sér litla grein fyrir hvað er, hvarf bróður síns og hörku foður síns og hún grét alla nóttina áður, þegar enginn heyrði til. Bjartur segir henni þau tíðindi að hann ætli í burtu að vinna fyrir peningum og komi ekki aft- ur fyrr en um páska. Hann segist hafa misst mikið fé en sé ákveðinn í því að standa á eigin fótum, ætlar að fá vinnu hjá Bmna kaupmanni í Firðinum og kaupa fletri kindur næsta haust. Hann snertir á henni öxlina með stórgerðri hendi sinni og segist ætla að byggja henni hús þó síðar verði. Hún lítur á hann stóram spyij- andi augum og fer að gráta. Það er örvæntingin sem nær tökum á henni þessa jólanótt og talar í brjósti hennar, segir að það geri ekkert til þó hún verði veik og deyi rétt eins og mamma hennar ein um hávetur. Hún kennir sér um lát fóstra sinnar, Guðfinnu, og er þess fullviss að það sé gott að vera dáinn, hallar sér upp að föð- ur sínum og skekur höfuð sitt upp við barm hans í örvæntingu. Bjarti vefst tunga um tönn því hann skilur ekki grát. Honum leiðist reyndar grátur og hafði stundum tekið hart á slíku háttalagi en honum finnst hann ekki geta skammað Astu, þetta blóm lífs hans. „Vætan fylgir æskunni" hugsar hann, auk þess sem það er jólanótt. Hann spyr hana hvort hún sé nokkuð búin að gleyma því að hann hafði lofað að byggja henni hús. En hún kærir sig þá ekkert um að eiga heima i húsi, bara að hann vilji vera hjá henni. Hún er hrædd við myrkrið og vill gefa allt fyrir það að Bjartur fari ekki í burtu. Hann ábyrgist að ekkert komi fyrir og fullyrðir að aðeins sá sem trúi á draug, muni finna draug. „Fleira var ekki til urnræðu" þessa jólanótt, segir í sögunni. Bjartur er á undan að leggjast fyrir og breiða ofan á sig en Ásta gengur að eldamaskínunni þykk í kokinu af gráti. Það er hlýtt í baðstöfunni, vatnið hithað í pottihum, förinin á glugganum blá en engar frostrósir. Hún sýgur upp í nefið og tárin á hvörmunum þorna smátt og smátt. Sálarstríði hennar er lok- ið í bili: „Hún fór úr sokkunum, síðan klukkunni, lagði spjör fyrir spjör hugsunarlaust á bekkinn fyrir framan sig, án þess að líta til hægri né vinstri, alt sem hún gerir héðanífrá er rétt. Hún stendur yfir vatnsgufunni laung einsog jurt, hin háu kúptu brjóst hennar ber mjúkt við daufa skímu kolunnar á jólanótt, við flögrandi skugga gufunnar, varir hennar þrútnar af gráti, brárn- ar þúngar af seltu.“ Höfundurinn er kennari. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 23. DESEMBER 2000 1 3

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.