Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.2000, Page 14

Dráttarkarlarnir við Volgu, 1872.
TÖFRAMAÐURINN
FRÁTSJÚGÚEV
EFTIR HALLDÓR VILHJÁLMSSON
Répin vildi geta nálgast rússneska þjóðarsál í verkum
sínum, komast í snertingu við rússneska mold og líf al-
mennings í landinu. Hann hafói andúð á þeirri Hi-
hneigingu Rafaels að fegra 1 ífið og tilveruna, en
hreifst aftur á móti af verkum Rembrandts og Velasq-
uesar. Répin andaðist í Karel íu í Finnlandi 1930.
Kirkjuskrúðganga í Kúrskhéraði, 1883.
UM RUSSNESKA
LISTAAÁLARANN
ILIA RÉPIN
MEÐ örfáum undantekn-
ingum verður rúss-
nesk málaralist vart
kunn að nokkru ráði í
Vestur-Evrópu fyrr en
í upphafi tuttugustu
aldar og þá einkum
eftir októberbylting-
una í Rússlandi og þá blóðugu borgarastyrj-
öld sem fylgdi í kjölfar byltingarinnar, en þá
flúði fjöldi listamanna ógnarstjóm heimafyrir
og settist að á Vesturlöndum þar sem þeir
stunduðu list sína upp frá því. Nægir þar að
nefna ýmsa kunna áhrifamenn í myndlist eins
og V. Kandinskij og M. Chagall. Fram að
þeim tíma hafði það einkum verið rússnesk
kirkjulist sem vakið hafði einhveija verulega
athygli á Vesturlöndum; Rússland var um
langan aldur líkt og heimur út af fyrir sig og
samskipti á milli Austur- og Vestur-Evrópu á
listasviðinu voru lengi vel næsta lítil.
Veraldleg rússnesk málaralist tekur smátt
og smátt að þróast sem portrettmálverk í lok
17. aldar og á sú þróun sér stað alla 18. öldina
og fram á þá 19. En á seinni hluta 19. aldar
taka viðhorf manna til listarinnar þó að breyt-
ast mjög verulega, það fer að gæta meiri fjöl-
breytni í vali á myndefni og upphefst þá mikið
blómaskeið í rússneskri málaralist. Lista-
akademían í Sankti Pétursborg var á 19. öld
sú stofnun sem skólaði alla meiriháttar list-
málara Rússlands, leyfði þeim strangar lífs-
reglur í umgengni sinni við listina og mótaði í
reynd stefnuna í rússneskri myndlist langt
fram eftir öldinni. Kröfur Listaakademíunnar
tii rússneskra málara varðandi íramsetningu
myndefnis og stfl voru ekki síður ósveigjan-
legar og strangar en kröfur rétttrúnaðar-
kirkjunnar um kórrétta gerð helgimynda.
Meðal rússneskra menntamanna var þegar
í kringum 1870 kominn fram ákveðinn pólí-
tískur vilji til að koma á gagngerum breyt-
ingum á þjóðfélaginu í jafnræðisátt og til auk-
ins frelsis. Hinn 19. febrúar 1861 var loks endi
bundinn á eitt alvarlegasta þjóðfélagsmein
Rússlands þegar bændaánuðinni var loks af-
létt með keisaralegri tilskipun, en þá höfðu
rússneskir bændur verið ánauðugir þrælar
aðalsmanna í rúmlega 300 ár eða allt frá dög-
um ívans grimma. Kenningar Lévs Tolstojs
um mannkærleika, full mannréttindi allra
þegna rfldsins og mannúðlegt þjóðfélag nutu
orðið vaxandi fylgis meðal rússneskra
menntamanna og jafnvel meðal sumra ráða-
manna í landinu. Rithöfundar og listamenn
tóku brátt undir þessi mannúðarsjónarrnið
Tolstojs og annarra hugsjónarmanna og tugir
rússneskra málara lögðu líka fram sinn skerf
með því að túlka vandamál samtímans í verk-
um sínu, í stað þess að leita sér mótíva í klass-
ískum grískum goðsögnum eða í frásögnum
biblíunnar líkt og verið hafði reglan fram að
þessu. Margir af fremstu málurum Rússlands
tóku í list sinni upp þessa nýju stefnu í mál-
verkinu, meðal annarra þeir Kramskoj, Ge og
Pérov, en einna atkvæðamesti brautiyðjand-
inn í hópi yngri málara á þessum tíma var
samt Ilja Répin - verk hans áttu eftir að
valda þáttaskilum í rússneskri málaralist.
Uja Éfimovitsj Répin var fæddur árið 1844
í smábænum Tsjúgújév í Harkov-héraði. Fað-
ir hans var hermaður að atvinnu og fjöl-
skyldan bjó við þokkalega afkomu miðað við
kjör alls almennings í Rússlandi. Á æsku-
heimili sínu ólst drengurinn upp við visst ör-
yggi og gott atlæti en jafnframt við strangan
heimilisaga eins og tíðkaðist í þá daga. Þegar
augljósir listrænir hæfileikar piltsins tóku að
koma í ljós snemma á unglingsárunum, hvöttu
foreldramir soninn fremur en löttu til dáða og
styrktu hann eftir bestu getu til náms íyrstu
árin. Haustið 1863 hélt hinn 19 ára gamli Ilja
Répin til Pétursborgar, hinnar óumdeildu
miðstöðvar menningar og lista í Rússlandi að
þeim tíma. Hann hóf þar fyrst undirbúnings-
nám hjá hinum fræga meistara Kramskoj og
var í læri hjá honum í eitt ár, áður en meist-
arinn áleit hann hæfan til að sækja um inn-
göngu i Listaakademíuna. I forskólanum hjá
Kramskoj kynntist Répin m.a. Stasov, kunn-
um og mikilsmetnum listagagnrýnanda, og
tókst með þeim traust vinátta sem hélst upp
frá því alla tíð á meðan Stasov lifði. Répin
fékk inngöngu í málaradeild Listaakademí-
unnar árið 1864 og í heil sjö ár naut hann þar
tflsagnar kröfuharðra kennara og færustu
lærimeistara enda varð árangur hans líka frá-
bær. Útskriftarverk Répins árið 1871 var
„Upprisa dóttur Iaíra“, stórt málverk með
átakamiklu viðfangsefni úr biblíunni. Verkið
þótti einstaklega vel af hendi leist og hlaut
strax mikið lof gagnrýnenda, meðal annars
fór Stasov viðurkenningarorðum um þetta
verk. Ilja Éfimovitsj Répin var útskrifaður
frá Listaakademíunni cum laude og hlaut sér-
staka viðurkenningu.
Árið 1870 hafði Répin dvalið um hríð að
sumarlagi austur við Volgu ásamt vini sínum
F. Vasfljév, þar hafði hann unnið drög að
ýmsum verkum sem áttu að sýna líf og störf
fólksins á bökkum stórfljótsins. Síðar vann
svo Répin úr þessum frumdrögum nokkur
málverk - hið frægasta þeirra er án efa
„Dráttarkarlamir við Volgu“ (1872). Þetta
málverk verður að teljast impressjónískt og
lýsir á táknrænan og áhrifamikinn hátt þeim
þrældómi og því harðræði sem var hlutskipti
rússneskrar alþýðu á þeim tíma. Sterklegir
karlar beygja sig undir ok þrældómsins og
stritið er orðið líkt og föst venja, þeir virðast
sætta sig við örlög sín. Margar stúdíur ein-
stakra atriða í málverkinu lágu til grundvallar
heildarmyndinni, hraðteikningar bæði af and-
litum og líkamlegum átökum erfiðismann-
anna; auður fljótsbakkinn, fjarlægðin og rým-
ið sem fram kemur í myndinni undirstrika
einmanaleika og auðnuleysi mannanna.
Árið 1873 hlaut Répin ferðastyrk Lista-
akademinnar og hélt í langa utanlandsferð á
vit helstu miðstöðva lista í álfunni. Hann
staldraði fyrst við í Vínarborg, hélt þaðan til
Rómar og Napólí og dvaldi að lokum um hríð
í París. Ferðin hafði djúp áhrif á listamanninn
Répin, þótt hann hrifist ekki beinlínis af öllum
verkum þeirra klassísku meistara sem hann
kynntist á ferðum sínum. Þannig lét hann
m.a. í ljós vissa andúð á verkum Rafaels
vegna þeirrar áráttu hans að leitast sífellt við
að fegra lífið og tilveruna í verkum sínum.
Hann hreifst aftur á móti af verkum Rem-
brandts og af frönsku impressjónistunum,
einnig af verkum Diegos Rodriguez Velasq-
uez.
Þegar Répin sneri heim úr utanlandsferð
sinni, settist hann að í Moskvu þar sem hann
bjó næstu sex árin. Hann vann kappsamlega
að list sinni, en þau verk sem hann skóp í
Moskvu fyrstu tvö árin eftir heimkomuna
voru honum ekki að öllu leyti að skapi, of
íjarri raunveraleikanum fannst honum. Hann
vildi geta nálgast meir rússneska þjóðarsál í
verkum sínum, komast betur í snertingu við
rússneska mold, við líf almúgafólks í landinu.
Hann hélt því aftur heim til Tsjúgújév og
-
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 23. DESEMBER 2000