Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.2000, Blaðsíða 21

ar
[ttll
Æo
lön
arinní upp-
Larðsbók).
anjua$
^^Gjofmc itcq; tn tm
^DSS^mtna comptastm
{fnttc ttm mtc qrn tttfmtí
l /•¥:?

<wu
Ríkulega myndlýst og skreytt síða úr franskri 14. aldar bók: Upphafsstafurinn D og inni i honum
myndlýsing við söguna af Davíð og Bathsebu.
Upphafssíða að Hænsna-Þóris sögu. Leturskrift og skreytingar eftir William Morrís frá
síðari hluta 19. aldar.
tcr>
líifírr: í*
» n rrufn íuflhl
ÍOmin/ fKwufftCdmf rín'
rfij .tfn Jc« oj^ C Ijrjf 1 l/iri
at ptvadMrtma m É^eÁJaCoj'
ijjrnn f <*’ womaií drtd n*4Í
ítáX-xLfyiffnf oj fwJcjndftfoni'
rH’ eQ Lr iom fuoít (*jiiqt'olttftcf' '
; (IftttrtJ \wM crw JucÁtrr ojX XÍÁ
dtnfl ÖXf<>rIf
cfnl ^Jajruf iCc ciCrr . OI/ w'tw fy'n
tCjítf wcu nop CfCf prr (t mst rtutn.
\/\ martJ rmrrwi Cðfrp tC 5cn op^jírmdiíf WAU
Xf t(c>cncf' OrU ef^juíny Lí wMríU^
,f/^'vnVir; ^7 H m Xc
• omr PrvaMoffu,td.
É .
Jnríp a
l Ht(p Ác iÉn cjH fo^
mcm tutmtií 'jÁvnft'nn X itn
2
xflte uhnc ohP «
Endurreisnarstíll. upphafsstafurinn M úr ítölsku
15. aldar handriti.
þess oft getið í sambandi við biblíur í hágæða-
flokki á 13. og 14. öld. Rétt meðhöndlun á skinn-
um til bókagerðar var mjög mikilvæg á miðöld-
um og mikið vandaverk. Ákveðnar klaustur-
reglur voru þekktar fyrir gæðaframleiðslu og
hefur Cluny-klaustrið í Frakklandi sérstaklega
verið nefnt í því sambandi. f klaustrum voru
settar upp ritstofur (scriptorium) þar sem bæk-
ur voru ritaðar og afritaðar. Stundum vann einn
maður verkið, en væri um mikilvægar bækur að
ræða var oft unnið í hópvinnu og skiptu munkar
þá með sér verkum. Litið var á þessar ritstofur
sem nánast heilaga staði og að starfið væri unnið
af ást og lotningu, sérstaklega þegar um kirkju-
leg rit var að ræða. Dæmi voru einnig um að
munkum væri gert að afskrifa syndir sínar með
því að afrita biblíutexta.
Starf skrifarans hefur ekki alltaf verið auðvelt
Karlunga-stafagerð frá um 800.
eða áreynslulaust. í mörgum handritum frá mið-
öldum lögðu skrifarar til nokkur veraldleg orð
frá eigin brjósti í bókarlok. Sumir voru þakklátir
fyrir að hafa lokið erfiðinu. Einn skrifaði: „Megi
guðsmóðir blessa skrifarans hægri hönd“ og
annar: „Þessu er lokið, látið þessu lokið og leyfið
skrifaranum að fara út og fá sér drykk.“ Einn
skrifar: „Þeir sem ekki kunna að skrifa telja það
vera átakalaust." Aigeng ending var: „Sá sem
ritaði: - Látið hann skrifa - Megi hann ætíð lifa
hjá Drottni." Skrifarar áttu það einnig til að
heita hveijum þeim fordæmingu sem breytti
textanum eða rændi handritinu frá klaustrinu.
Efniviður flestra miðaldahandrita var Biblían
og hefur hið heilaga orð texta orðið listamönnum
sífelld uppspretta myndefnis, þeim var þó gert
að fylgja ákveðnum reglum í myndgerð á hverj-
um tíma. Mikil áhersla var lögð á skreytingu á
upphafsstöfum og setningum úr biblíutextanum.
I Byzantíum urðu þeir atburðir í stjómartíð
Justinianusar keisara að Konstantínópel var
nánast eytt í eldsvoða um 500 e. Kr. og hafði sá
atburður mikil áhrif á þróun myndlýsinga í
handritum næstu aldirnar. Justinianus ákvað að
allt yrði endurbyggt með miklum glæsileika og
var ekkert til sparað, ekki heldur í gerð hand-
rita. Glæsilegar helgisiðabækur em til frá þeim
tíma í þjóðarbókasöfnum Parísar og Lundúna og
víðar. Heimildir geta sérstaklega um bókarkápu
helgisiðabókar Hormisdas sem er með hömrað-
um gullspjöldum og skreytt með eðalsteinum.
Keltneski stíllinn í myndskreytingum þróaðist á
írlandi á 6. öld og þykir sérstaklega glæsilegur
og fágaður og í sérflokki. Upphafsstafir eru
mjög stórir og þekja jafnvel heilar síður. St. Col-
umba og írskir trúboðar era sagðir hafa stofnað
klaustur á eynni Iona við Vestur-Skotland árið
563 og annað í Lindisfame á strönd Norðumbra-
lands árið 635 og þar var Lindisfame-guðspjall
skrifað um 698.1 þeirri bók má sjá heilar síður
skreyttar jöfnu litríku spíralmunstri, tengdu
fléttum og hnútum sem hvorki virðast hafa upp-
haf né endi. Önnur sérkenni írska stílsins eru
raðir af rauðum punktum sem umlykja upphafs-
stafi og virðast lyfta þeim upp á síðunni. Meðal
annarra bóka sem varðveist hafa með keltnesku
munstri era „The Book of Durrow“ frá lokum 7.
aldar og „Book of Kells“ frá 8. öld, en á þeim
tíma er talið að keltnesk list hafi náð hámarki.
Irar (þeir vora nefndir Scoti á miðöldum) unnu
bækur sínar í klaustram eins og Lindisfame og
Iona, en eftir að víkingamir hófu að stunda ráns-
ferðir þangað og höfðu eyðilagt klaustrin um og
eftir 800 leið list þeirra undir lok. Helgisiðabæk-
ur vora stolt kirkna og klaustra og var hefð fyrir
því að bókakápur væra fagurlega skreyttar með
gullij silfri og eðalsteinum. írarnir fóra öðra vísi
að. I stað þess að skreyta helgibækur sínar
bjuggu þeir til helgiskrín utan um bækumar
sem nefndust „cumdach" og skreyttu þau á
glæsilegan hátt með gulli, silfri og eðalsteinum.
Þeir gerðu einnig skrín sem náðu utan um alla
bókina og skreyttu á sama hátt og nefndu
„cathach“ og áttu ill örlög að henda hvem þann
sem opnaði bókarskrínið. Þess er getið í heim-
ildum að hinir trúuðu írar hafi borið þessi
„cathach“-skrín fram á orastuvöll sem vemdar-
og heillagrip. Það má rétt ímynda sér hvílík áhrif
það hefur haft á óvinaher í fjársjóðsleit, þegar
forláta skríni, slegnu gulli og gimsteinum, var
stállt upp fyrir framan nefið á honum. Hvort sem
þessi siður íra hefur verið algengur eða ekki
vora sárafá handrit eftir á írlandi þegar vík-
ingaferðunum, sem hófust árið 793, lauk nokkr-
um áratugum síðar. Keltnesk list hafði þó haft
mikil áhrif á bókaskreytingar víða um lönd
næstu aldimar.
Gregory mikli páfi í Róm sendi trúboða til
Englands um árið 600 til að hnekkja áhrifum
*
♦
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 23. DESEMBER 2000 2 1