Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.2000, Page 24

Bergþór Jóhannsson. Myndin er tekin í Engey sumarið 1984.
JKELFILEG
TIÐINDI FRA
GOÐDAL
EFTIR HAFDÍSI ERLU BOGADÓTTUR
Síðari hluti viðtals við Bergþór Jóhannsson mosa-
f ræðing frá Goðdal í Strandasýslu, er i hann var við
nám í Reykjaskóla þegar bárust hörmuleg tíðindi
af snjóflóði á bæinn í Goðdal og að sex manns hefðu
farist. Berg þór frétti þó ekki nærri strax hverjir úr
f jölskyldunni væru enn á lífi.
N VÍKJUM nú aðeins að hinni
hlið mosafræðingsms. Hver er
Bergþór Jóhannsson og hver er
saga þessa manns, sem hefur
varið ævi sinni í mosarannsókn-
ir?
Ég er fæddur í Goðdal á
Ströndum 11. desember 1933.
Aftur í aldir er ég að mestu kominn af Stranda-
mönnum. Þannig var t.d. Jón „glói“ Amljóts-
son í Goðdal langalangafi beggja afa minna.
Móðir mín var Svanborg Ingimundardóttir frá
Svanshóli. Hún var greind kona, hlédræg,
hljóðlát og blíð. Hún var afar dugleg og iðju-
söm. Mér þótti afskaplega vænt um hana. Fað-
ir minn var Jóhann Kristmundsson frá Goðdal.
Hann var framkvæmdamaður, harðduglegur
og óhemju þrautseigur og harður af sér. Hann
var áhugamaður um félagsmál, stjómmál,
menningarmál, íþróttamál og ræktunarmál og
reyndi alls konar nýjungar í þeim efnum. Hann
vildi framfarir á öllum sviðum. Hann var nokk-
uð framgjam, stundum dálítið ráðríkur og átti
annað slagið í nokkrum útistöðum eða kannski
frekar taugastríði við suma sveitungana. Hann
var kröfuharður, stundum jafnvel ósanngjam
og ætlaðist til mikils af afkomendum sínum.
Kristmundi afa mínum kynntist ég ekki að ráði
fyrr en hann flutti til okkar. Síðustu árin sem
hann lifði vorum við miklir vinir. Afi var sóma-
maður. Honum féll aldrei verk úr hendi en það
fór ekki mikið fyrir honum.
Haukur bróðir er rúmlega ári yngri en ég.
Hann er verkfræðingur og býr í Kópavogi.
Erla systir mín er rúmlega þrem ámm yngri
A en ég. Hún býr á Djúpavogi. Svanhildur var sjö
árum yngri en ég og Ásdís var tæplega þrettán
áram yngri en ég.
Uppvöxturinn í Goddal
Þegar ég man fyrst eftir mér bjuggu for-
eldrar mínir með okkur strákana, mig og Hauk
bróður minn, sem var einu ári yngri en ég, í
herbergi á neðri hæðinni í gamla bænum í Goð-
dal, húsi afa. Ég man aðallega eftir mér í bað-
stofunni uppi hjá afa þar sem fólkið sat á rúm-
um sínum og var að kemba ull, spinna á
snældur og rokka, flétta úr hrosshári og sitt-
hvað fleira og afi las úr einhverri bók fyrir fólk-
^ ið. Pabbi byggði svo annað hús og við fluttum
þangað. Þegar afi hætti búskap flutti hann og
hans fólk einnig til okkar. Þar vorum við ellefu
í heimili frá því yngsta systir mín fæddist þar
til afi dó.
Á sumrin lékum við okkur að homum og
skeljum. Einhver besta gjöf sem við gátum
fengið var skeljar. Sjórinn var framandi og
fjarlægur en við höfðum heyrt að hann væri
óhemju stór. Homin var auðveldara að ná í á
haustin þegar hausamir komu úr sláturhúsinu.
Þó fór það svo, líklega þegar ég var fimm ára,
að mér þótti homaeign okkar ekki næg. Fólkið
var á engjum nema afi sem var heima að taka á
móti heybandinu og líta eftir okkur. Ég sagði
Hauk að við þyrftum að ná í fleiri horn og sendi
hann inn í bæ að ná í sög án þess að afi yrði
þess var. Síðan stefndum við upp á fjall. Við
klöngruðumst upp bratta fjallshlíðina. Sögin
var svo stór að ég dró hana á eftir mér og það
glamraði í henni þegar hún slóst í grjótið. Við
fundum kindagötu og komumst eftir mikið erf-
iði upp á fjallsbrún. Þá tók reyndar við enn
einn hjallinn og þeir voru fleiri. Loks fundum
við kind, tvílembu, en hún var kollótt. Við héld-
um því áfram og rákumst loks á aðra. Það var
einlemba en hún var hymd og lambið líka, sem
var gimbur. Þegar hún varð okkar vör sneri
hún að okkur og virtist hin illilegasta. Ég hélt
söginni fyrir aftan bak og reyndi að róa hana
og sagði henni að við ætluðum ekki að gera
lambinu hennar eða henni neitt illt, við ætl-
uðum bara að saga af henni homin. Hún tók
þessu ekki sérlega vel, fnæsti að okkur og tók á
sprett með lambið á eftir sér. Síðan sneri hún
sér við, með lambið bak við sig, og horfði á okk-
ur enn vígalegri en fyrr. Ég sá fram á að það
yrði engu tauti við þessa komið. Við héldum því
áfram. Þá sáum við kindur nokkuð langt í
burtu en þær vora hinum megin við Gimbragil-
ið. Við tókum samt stefnuna á þær, ekki þýddi
að fara erindisleysu. Þegar við komum að
gilinu þorði ég ekld að hætta á að fara yfir það
þama uppi. Okkur hafði verið bannað að vaða í
ánni. Það var reyndar bann sem ég tók ekki
mikið mark á. Ég sagði Hauki að við skyldum
fara niður með gilinu og reyna að fara yfir það
á vaðinu milli fossanna og fara svo upp aftur
hinum megin. Við byrjuðum því að klöngrast
niður en þama voru skriður og grjótið valt
undan fótum okkar og ekki var glamrið í sög-
inni minna en á uppleiðinni. Við sáum okkur til
undrunar að þótt ekki væri alveg komið kvöld
var allt fólkið að koma heim af engjunum. Við
voram ekki komnir nema vel hálfa leið niður
þegar við sáum að einhver kom á móti okkur
upp hlíðina. Foli sem gekk með lestarhestun-
um hafði heyrt til okkar og sperrti eyrun þann-
ig að eftir var tekið og það sást til okkar. Afi
hafði látið vita að við væram týndir og hann
fyndi okkur hvergi þótt hann væri búinn að
leita þar sem honum fyndist líklegast að við
gætum verið. Fólkið var því allt á heimleið til
að hefja dauðaleit að okkur. Talið var líklegast
að við hefðum drukknað í ánni. Engum datt í
hug að við hefðum farið upp á fjöll að leita
homa. Nokkram áram síðar þegar ég var 10
ára tók ég sjálfur þátt í dauðaleit að fjögurra
ára frænku minni. Þá reyndist illur grunur
manna réttur.
Á vetuma vom það skíðin. Við lærðum
snemma að ganga á skíðum þótt ekki væra þau
sérlega nýtískuleg sem við höfðum til umráða í
byijun. Þegar við stækkuðum fómm við síðan
á skíðanámskeið hjá Arngrími móðurbróður
mínum. Skíði vora mjög mikilvægt samgöngu-
tæki á þessum slóðum yfir veturinn. Ég var
einnig sendur á sundnámskeið. Ég tók svo þátt
í að byggja sundlaugina við Klúku. Eftir að
hún var komin vildi faðir minn gera mig að
sundmanni enda var móðurbróðir minn, Guð-
jón, landsþekktur sundkappi á þessum tíma.
Hæfileikar mínir á því sviði reyndust ekki
miklir. Ég var mun betri skíðamaður en sund-
maður enda fannst mér miklu skemmtilegra að
vera í skíðabrekku en í sundlaug. Aðrar íþrótt-
ir stundaði ég ekki í æsku.
Sumardagurinn fyrsti
skemmtilegasti dagur órsins
Annars var lífið í því fólgið að hjálpa til við
búskapinn. Fyrstu árin sem ég man eftir var
allt unnið í höndunum eða með handverkfær-
um. Ég lærði að mjólka kýr, strokka, kemba
ull, rista torf, spinna á rokk, slá með orfi og ljá,
hleypa til, marka lömb, taka af, en það höfðum
við heyrt að væri sums staðar á landinu kallað
að rýja. Skemmtilegasti tíminn var sauðburð-
urinn á vorin og smalamennskan og leitirnar á
haustin. Sá dagur sem ég hlakkaði mest til á
árinu var sumardagurinn fyrsti. Þá var um að
gera að vakna nógu snemma til að athuga
hvort ekki væri ísskán á diskinum sem við
höfðum sett út kvöldið áður og svo mátti ekki
missa af sumarlögunum í útvarpinu. Við feng-
24 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 23. DESEMBER 2000