Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.2000, Síða 25

Svanborg Ingimundardóttir, húsfreyja í Goðdal, med þijú elstu bömin, Bergþór lengst til vinstri,
Erlu og Hauk. Myndin er tekin innan við Goðdalsbæinn 1941.
um súkkulaði og pönnukökur og gjafir, oft
sauðskinnsskó eða sokka, jafnvel hvort
tveggja. Jafnvel þótt veðrið væri ekki sum-
arlegt var koma sumardagsins fyrsta trygging
fyrir því að vorið kæmi. Það var ekki alveg
komið fyrr en við sáum fyrstu lóumar. Eg
fylgdist vel með því hvernig auðu blettirnir
stækkuðu og skaflamir minnkuðu. Annars var
útvarpið oft aðalskemmtunin. Við fylgdumst
vel með fréttum. Faðir minn hafði stór kort af
Evrópu og Kyrrahafssvæðinu uppi á vegg og
títuprjónarnir vora færðir til eftir því sem víg-
línur breyttust. Eg sat sem límdur við útvarpið
meðan Helgi Hjörvar las Bör og Einar Olafur
Njálu og 17. júní 1944 varð ég ekki dreginn frá
útvarpinu. Svo fóru að koma alls kyns tæki,
hestasláttuvél, súgþurrkunartæki og svo kom
traktor inn í Goðdal. Haukur hafði meiri áhuga
á þessum tækjum en ég.
Gesti ber að garði
Þótt Goðdalur væri afskekktur komu þang-
að oft gestir. Ég átti einn afa, Kristmund í Goð-
dal, og eina ömmu, Ólöfu á Svanshóli. Mér
fannst gaman þegar hún kom í heimsókn, alltaf
í rauða söðlinum sínum. Móðursystur mínar
Sigríður og Sína komu stundum með henni. Ég
man sérstaklega eftir Hermanni Jónassyni en
faðir minn var mikill framsóknarmaður eins og
flestir Strandamenn þá. Þeir em það sjálfsagt
enn. Einnig Halldóri Pálssyni og Norðlending-
unum sem komu vegna fjárskiptanna. Þar var
m.a. Hjörtur á Tjöm. Svo kom Ingólfur Dav-
íðsson grasafræðingur. Þá lyftist nú brúnin á
drengstaulanum í Goðdal. Fullorðna fólkinu á
allra næstu bæjum kynntist ég nokkuð mjög
ungur, einkum þeim systkinum móður minnar,
Ingimundi á Svanshóli og Fríðu á Klúku. Föð-
urfólk mitt þekkt ég mun minna en móðurfólk-
ið fyrstu árin. Páll föðurbróðir minn hafði
reyndar búið í Goðdal eftir að ég fór að muna
eftir mér en flutti síðan til Drangsness. Ég
kynntist öðram systkinum pabba svo smám
saman. Ingibjörgu þegar ég var í skóla á
Drangsnesi, Guðbjörgu þegar ég var í skóla á
Broddanesi og alltaf var komið við hjá Rósu
frænku þegar farið var í kaupstaðarferðir til
Hólmavíkur en ég var stundum tekinn með í
þær og þegar ég varð stærri var ég hafður með
í rekstri sláturfjárins til Hólmavíkur. Önnu
man ég ekki eftir fyrr en við húskveðju afa og
Bjama sá ég ekki fyrr en þá. Þau áttu heima í
Reykjavík. Anna frænka reyndist mér síðar
einstök hjálparhella.
Ólst upp í gróðursælu umhverfi
Frá Goðdal sést ekki til næstu bæja og smá-
strákur átti sjaldan erindi niður í Bjamarfjörð.
Þar að auki var ég svo feiminn að mér leið illa
innan um ókunnugt fólk og þorði ekki við það
að tala. Það var því afmarkaður heimur sem ég
lifði í með kindum, blómum, fuglum og alls
kyns undarlegum smádýram. Allar kindumar
þekkti ég með nafni og mig langaði að vita hvað
hitt héti líka. Ég hafði Flóra Islands, 2. útgáf-
una frá 1912, og gat notað hana. Faðir minn
var búfræðingur frá Hólum og þekkti talsvert
af plöntum og hafði áhuga á þeim. Hann ýtti
undir áhuga minn. Ég fór því að safna plöntum
og alltaf gafst einhver tími til að skoða sig um
og athuga hvort ég sæi ekki nýtt blóm sem ég
þekkti ekki eða stör eða gras. Ekki minnkaði
áhuginn þegar ég fór að finna sjaldgæfar teg-
undir og plöntur sem höfðu ekki fundist áður á
íslandi. Það er fjölbreyttur gróður í Goðdal.
Ég komst ekki hjá því að sjá fléttumar og mos-
ana en enginn gat sagt mér nöfn á þessu og ég
hafði ekkert í höndunum sem gat hjálpað mér í
þeim efnum. Svo var ég sendur í skóla og þá
gafst minni tími til að standa í þessu grúski.
Einhvern tímann fermdist ég og 13 ára var ég
sendur í Reykjaskóla í Hrútafirði. Til hvers
vissi ég ekki, enda var ég ekkert að því spurður
hvort ég vildi fara í fleiri skóla. Ég hafði meiri
áhuga á sauðfjárbúskapnum en skólanámi. I
Reykjaskóla urðu þáttaskil í lífi mínu og
draumurinn um sauðfjárræktina var úr sög-
unni.
Nokkur augnablik á Reykjum ...
Fjölskyldumissir
Pað er annar vetur minn á Reykjum og
jólafríið nálgast. Ég varð 15 ára fyrir nokkrum
dögum. Pá fékk ég heillaóskaskeyti frá for-
eldrum mínum. Ég hef verið veikur en ætla á
fætur í fyrramálið. Þetta er síðla dags. Guð-
mundur skólastjóri kemurinn. Það liggja fleiri
en ég veikir í þessu herbergi. Guðmundur at-
hugar hverjir það eru og kemur síðan til mín.
Hann segist færa mér slæm tíðindi að heiman.
„Hver er dáinn?“ spyr ég. Mér flýgur strax í
hug að það sé faðir minn. Ég veit að þennan
vetur fer hann með póstinn yfir Trékyllisheiði
norður í Ameshrepp og þær ferðir era ekki
hættulausar. Guðmundur svarar ekki spum-
ingu minni en segir. „Þetta eru verstu tíðindi
sem hægt er að færa nokkmm manni“. Éggeri
mér grein fyrir að þetta er eitthvað enn alvar-
legra og bíð þess að Guðmundur haldi áfram.
Hann segir að föðurbróðir minn hafi hringt og
beðið hann að koma þeim skilaboðum til mín að
snjóflóð haíi fallið á bæinn, sex manns hefðu
farist en einum hafi verið bjargað álífíúr rúst-
unum. Nú svara ég að bragði. “Við vorum tíu.
Það vantar einn. Það hefur líklega einhver ver-
ið að heiman. Veistu nokkuð hver?“ Guðmund-
ur veit það ekki. „Veistu nokkuð hverjum var
bjargað?“ Guðmundur veit það ekki heldur.
Hann veit aðeins það sem honum var sagk
Hann hafði verið beðinn að koma þessum skila-
þoðum til mín svo ég heyrði þau ekki fyrst íút-
varpi. Ég hef reyndar ekki útvarp og heyri
aldrei í útvarpi hér. Guðmundur yfírgefur her-
bergið. Auk okkar Hauks eru einhverjir tveir
heimilismanna á lífí. Hverjir? Hver var að
heiman? Á þessum árstíma koma ekki margir
til greina enégget alls ekki verið viss um hvert
þeirra það er. Hverjum varbjargað? Þaðgetur
svo sem verið hver sem er þótt ef til viU séu
þeir hraustustu líklegastir. Égveltiþessu fyrir
mér en verð þá gripinn skelfíngu. Eg er farinn
að velja. „Vonandi“ eða „Ég vildi“. Þetta erþað
sem ég má síst af öllu gera Svona má ég ekki
hugsa. Ég vek engan aftur til lífsins með slík-
um óskum. Það verður bara enn sárara að fá að
vita þetta ef ég bý mér til einhverjar óskir. Ég
verð að reyna að berja slíkar hugsanir niður og
taka því sem orðið er. Ég ligg kyrr nokkra
stund en það er of erfítt að slíta sig frá þessu.
Ég verð að gera eitthvað. Ég verð að komast
héðan. Ég hoppa niður úr kojunni og fer í föt.
Ég veit að strákarnir eru ífótbolta útiá Grund.
Ég tek stefnuna þangað. Á leiðinni skýtur
þessari hugsun aftur og aftur upp í huga mér.
„Hverjir eru á lífí?“ Ég veit að ég þarf að fá að
vitaþetta sem fyrst. Hvað ég á að gera fer eftir
því hverjir eru á lífi. Á ég að vera hér eða á ég
að fara „heim“? Er einhver fullorðinn á lífí?
Hver sér um það sem gera þarf? Hvar á ég að
vera um jólin? Hví gerir frændi minn mér
þetta ? Líklega afþví að ég er bara ómerkilegur
stráklingur. Veit hann hvað hann er að gera
mér? Hann veit mæta vel hverjir eru dánir og
hverjir eru á Ufí. Það er eins og honum fínnist
mér ekki koma þetta við. Ég verð sár oggram- ^
ur. Það hefði ekki verið neitt verra að heyra ;
þetta í útvarpi. Þar verður þó vafalítið sagt frá j
því hverjum var bjargað og hugsanlega einnig ;
hver var að heiman eða hverjir fórust. Mér
fínnst þetta það versta sem mér hefur nokkru
sinni verið gert. Var hitt ekki nóg? Hverjir? '
Þetta er hugsun sem erfítt er að halda niðri og
hún kemur aftur og aftur upp í hugann. Ef ég
óska þess að einhver sé á lífí er ég urn leið að ''
biðja um dauða einhvers annars. Ég verð að
hætta að hugsa um þetta. Það er auðsótt að fá
að vera með íöðru liðinu.
Degi er aftur tekið að halla. Ég stend einn á
fjörukambinum. Ég veit það ekki enn. Flestir
hafa forðast mig í dag. Maggi kom til mín. . f
Hann þurfti ekki að segja neitt. Ég fann samúð
hans svo vel. Ég spurði hvort hann vissi hverj-
um hefði verið bjargað eða hver hefði verið að
heiman. Maggi sagðist halda að föður mínum .
hefði verið bjargað úr rústunum. Þegar Maggi \
Sigurkarl heldur eitthvað þá er það vanalega
rétt. Hann sagðist skyldu komast að þessu fyr-
ir mig. Ég verðþá bara kyrr hér fýrst um sinn.
Það er einhver annar á lífí. Hver erþað? Mögu-
leikunum hefur fækkað. Égáenn ímiklum erf-
iðleikum með að berja niður hugsanir sem snú-
ast um að velja milli þeirra sem helst koma til
greina. Ég fæ líklega að vita þetta á morgun.
Kannski á ég eftir eina systur. Ég veit það
ekki. Það sem ég veit núna fyrir víst er að ég sé
móður mínaog tvær yngstu systur mínar aldr-
ei aftur. Égget ekki grátið. Eg hef engan til að
gráta með.
Síðasti veturinn á Reykjum
Það er haust. Ég er nýkominn til að hefja
þriðja veturinn á Reykjum. Það er öðravísi að
koma hingað núna en í fyrri skiptin. Fyrsta
haustið þótti mér hræðilegt að þurfa að hverfa
frá haustverkunum heima til að fara á ókunnan
stað þar sem ég yrði með ókunnugu fólki við
aðstæður sem ég þekkti ekki. Ég kveið fyrir
þeim vetri. Þegar ég kom í annað sinn þótti
mér slæmt að þurfa að fara að heiman en ég
hlakkaði þó til að setjast á skólabekk að nýju.
Núna hef ég ekki frá neinu að hverfa því ég á
ekkert heimili og á hvergi heima. Nú er enginn
söknuður aðeins tilhlökkun. Mér finnst ég vera
að koma heim. Hér eru aðstæður sem ég þekki.
Þarna fyrir sunnan þekki ég engan. Ég á ekki
aðra kunningja en nokkra bekkjarbræður sem
ég hitti nú aftur. Ég er staddur efst á afleggj-
aranum niður að Reykjaskóla. Á kvöldin göng-
um við eftir honum upp að vegi og síðan til
baka heim að skóla. Við erum nokkrir saman
bekkjarbræðurnir. Við voram niðri við Grund
þar sem við strákamir í þriðja bekk eram til
húsa. Einn þeirra lagði til að við færam og lit-
um á nýju stelpumar í fyrsta bekk. Annar tók
undir það svo það var lagt af stað. Fyrst ég var
þama í hópnum fór ég með. Þetta gat varla
verið hættulegt. Þessir kræfu kvennamenn
sem vora með mér mundu hafa orð fyrir okkur.
Þama er hópur af splunkunýjum stelpum sem
era á leið niður eftár. Strákamir slást í hópinn
og era strax komnir í fjöragar samræður við
þær nýkomnu. Ég verð eftir einn og utangátta.
Auðvitað hlaut þetta að fara svona. Hvað er ég
líka að láta draga mig út í svona vitleysu? Ég
er skíthræddur við kvenfólk. Ég þori varla að
ávarpa bekkjarsystur mínar að fyrra bragði,
hvað þá bláókunnugar stelpur. Nú era góð ráð
dýr. Annaðhvort er að reyna að troða sér inn í
Bræðurnir Haukur og Bergþór á túninu framan við bæinn í Goðdal. Myndin er tekin 1939 og má
sjá að nýtt íbúðarhús er í byggingu.
Fjögur elstu systkinin í Goðdal sumarið 1947. Frá vinstri: Bergþór, Svanhildur, Eria og Haukur.
LESBÓK MORGUNBlAÐSiNS - MENNING/USRR 23. DESEMBER 2000 25