Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.2000, Blaðsíða 26

Bergþór viö smásjána um 1980.
Bergþór niðursokkinn í vinnu á Náttúrufræðistofnun um 1970.
Bergþór og eiginkona hans, Dóra Jakobsdóttir, á brúðkaupsdeginum 1957.
hópinn eða að skerast úr leik og rölta einn
- heim á leið. Þarna er ein stök utan við hópinn.
Þetta er útgönguleið sem ég gríp umhugsunar-
laust. Ég geng upp að hlið hennar og spyr
hvort ég megi ganga með henni niður eftir.
Þetta er þá gáfuleg byrjun. Hún tekur þessu
ekkert illa en hverju hefði hún svo sem átt að
svara. Nú er of seint að flýja af hólmi. Örvænt-
ingin grípur mig heljartökum. Ég veit ekkert
hvað ég segi því ég er svo önnum kafinn við að
velta því fyrir mér hvað ég eigi að segja. Ég
get að minnsta kosti spurt hana hvað hún heiti
og hvaðan hún sé. Kannski get ég sagt henni
eitthvað um skólann. Ég get það ekki einu
sinni því hún veit allt um hann. Ég veit ekkert
um hvað ég á að tala við hana. Ég reyni þó að
halda uppi einhverjum samræðum. Af og til
göngum við þegjandi. Það er einna skárst. Ég
segi þá enga vitleysu á meðan og leiðin sem eft-
ir er styttist eitthvað. Mér finnst leiðin heim að
skóla svo óralöng, svona löng hefur hún aldrei
verið. Samræðurnar ganga afar skrykkjótt en
örvæntingin minnkar smám saman eftir því
sem leiðin heim að skóla styttist. Hún er ekki
margmál og virðist frekar alvörugefin. Þetta
er hin myndarlegasta stelpa. Ég er meira að
segja nokkuð viss um að ég mun þekkja hana
aftur á morgun. Loksins eftir óratíma nálg-
umst við skólann. Mér fer að líða betur þegar
ég sé ft'am á að mér muni takast að komast alla
leið. Mér finnst orðið þægilegt að hafa hana
þarna við hlið mér. Loksins erum við komin
niður eftir. Ég reyni að finna eitthvað skyn-
- samlegt til að segja en allt bögglast fyrir mér.
Ég get að minnsta kosti boðið henni góða nótt
en á ég að spyrja hvort ég sjái hana kannski á
morgun? Það er heimskulegt. Auðvitað sé ég
flesta nemendur skólans á morgun. Ég held
heim á leið, út á Grund. Þessi gönguferð hefur
verið mér slík andleg þrekraun að ég er kol-
ringlaður að henni lokinni. Svona nokkuð hef
ég aldrei gert áður og á líklega aldrei eftir að
gera aftur.
Það er desemberbyrjun. Ég er staddur á
stigapallinum á kvennaganginum ásamt þrem
bekkjarbræðrum mínum og einum kennara.
Það var skemmtun í skólanum í kvöld. Að
henni lokinni voru margir strákar uppi á
kvennagangi, flestir að spila eða eitthvað slíkt.
Þegar þeim var smalað niður áður en gang-
inum var Iokað hljóp einhver galsi í mannskap-
M inn og stelpumar foldu okkur. Okkur fannst
þetta svo sem enginn glæpur þótt við vissum
að það væri brot á skólareglum. Við áttum kost
á að komast klakklaust frá þessu og láta opna
fyrir okkur en þá kom þrjóskan upp í okkur.
Guðmundur skólastjóri var ekki heima en þeg-
ar við sáum að hann var kominn vissum við að
gamanið var farið að káma. Við ætluðum að
sleppa með því að fara út á þak og komast það-
an niður óséðir. Það heyrðist auðvitað til okkar
og þar með var Ijóst að við höfðum beðið ósig-
ur. Við fómm því inn um klósettgluggann og
gáfumst upp. Hér stend ég nú og það er margt
sem flýgur í gegnum hugann. Ég vona bara að
þetta bitni ekki á stelpunum. Nanna var sofnuð
• svo henni verður ekki blandað í þetta. Við verð-
um reknir en við getum kannski fengið að taka
landsprófið utanskóla einhvers staðar ef við
viljum. Það þarf svo sem ekki að koma á óvart
þótt við Sveinn höfum verið gripnir uppi á
kvennagangi en hvílík óheppni fyrir Magga og
Hauk. Við hefjum göngu okkar niður stigann í
myrkrinu því það er búið að slökkva á ljósavél-
inni. Þá blasa við tvær raðir af kertaljósum í
neðri hluta stigans. Þetta lítur út eins og heið-
ursvörður en gmnur minn er sá að þetta sé
gert til að tryggja að vel sjáist framan í af-
brotamennina. Eg held áfram göngunni niður
og sé að fyrir neðan tröppumar stendur Guð-
mundur skólastjóri. Ósigurinn var vondur og
uppgjöfin verri en það versta er eftir, að þurfa
að standa frammi fyrir Guðmundi skólastjóra.
Nú er vont að geta ekki látið sig sökkva í jörð-
ina. Ég nálgast neðstu tröppumar og horfi á
Guðmund. Skyndilega rennur upp fyrir mér
óvæntur granur. Það verður erfitt fyrir okkur
að sætta okkur við að verða reknir því okkur
finnst vafalaust öllum að við höfum heldur lítið
brotið af okkur en það verður líklega enn erf-
iðara fyrir Guðmund að þurfa að reka okkur.
Hvílíkan óleik höfum við gert honum? Ég vor-
kenni Guðmundi allt í einu meira en okkur. Ég
fæ samviskubit og geng niðurlútur fram hjá
Guðmundi að útidyratröppunum.
Dvölinni hér er lokið. Farangurinn er kom-
inn út á hlað og ég er ferðbúinn. Guðmundur
skólastjóri kallar á mig og biður mig að koma
upp á skrifstofu til sín. „Urið mitt er bilað,“
segir hann. Hann tekur úrið úr vestisvasanum,
losar það frá keðjunni og vefur einhveiju utan
um. Hann spyr hvort ég geti ekki haft það ein-
hvers staðar í vösum mínum á leiðinni suður og
komið því til úrsmiðs sem hann nefnir. Síðast-
liðið sumar gekk ég oft fram hjá vinnustofu
hans og veit hvar hann er að finna. Ég tek
þetta því fúslega að mér. „Biddu hann að senda
það til baka í póstkröfu," segir Guðmundur.
Meðan ég kem úrinu fyrir á góðum stað velti
ég því fyrir mér hvort ég eigi að þakka Guð-
mundi fyrir að hafa ekki rekið okkur fjórmenn-
inga. Líklega hefur hann fyrirgefið okkur fyrst
þrír þeir efstu á landsprófinu vora úr okkar
hópi. Guðmundur tekur til máls áður en ég hef
ákveðið mig. Það sem hann segir kemur svo
flatt upp á mig að ég get ekkert sagt og þegar
hann hefur lokið máli sínu er mér ljóst að ekki
er ætlast til að ég segi neitt. Guðmundur óskar
mér síðan góðs gengis og ég þakka honum
samveruna um leið og við tökumst í hendur og
kveðjumst í síðasta sinn.
Lokað fyrir fortíðina
Margir hefðu eflaust flosnað upp úr skóla við
þau áföll sem Bergþór gekk í gegnum á ung-
lingsárunum. Hver var hans helsti styrkur á
þeim tíma?
Ég reyndi að gleyma allri fortíð minni og
byija nýtt líf frá grunni enda hafði ég tapað
flestu sem tengdist mínu fyrra lífi. Það má ef til
vill segja að ég hafi verið alinn upp til að geta
staðið svona áföll af mér. Ætli ég hafi ekki líka
erft eitthvað frá fóður mínum þótt við værum
að mörgu leyti ólíkir. Mér hafði lærst að ekki
þýddi að fást um það sem orðið væri og maður
fengi ekki breytt, einnig að maður yrði að geta
staðið á eigin fótum því þegar á reyndi færi það
oft svo að maður yrði einn í heiminum. Sann-
leikurinn er sá að ég var á Reykjum þegar
þetta gerðist og það lá beint við að Ijúka þeim
vetri þar því ekki virtist þörf fyrir mig annars
staðar. Næsta haust var ég því fegnastur að
komast aftur í Reykjaskóla. Um sumarið átti
ég í rauninni hvergi athvarf . Ég fékk vinnu
það sumar en það var ekki vinna sem ég vildi
leggja fyrir mig. Þessi síðasti vetur á Reykjum
hjálpaði mér meira en nokkuð annað. Þetta er
eina skólavera mín sem ég á einhveijar end-
urminningar frá. Þegar erfiðleikar steðjuðu að
síðar leitaði ég til þeirra til að öðlast trú á að
lífið gæti nú verið indælt þrátt fyrir allt og ekki
væri ástæða til að láta bugast af tímabundnu
mótlæti. Ég saknaði móður minnar mikið
fyrstu árin. Það var erfitt að hafa engan sem ég
gat leitað til þegar ég þurfti á því að halda. Síð-
ar var þó erfiðast að hlusta á og lesa frásagnir
af dauðastríði systra minna. Það hefur þó
öragglega reynt enn meira á systur mína sem
var þeim enn nánari. Það fór svo að ég fór í MR
strax um haustið eftir Reyki. Eftir það varð
ekki aftur snúið þótt þetta væra atvinnuleys-
istímar og fjárhagurinn afar þröngur. Þegar
faðir minn gafst upp á lífinu var ég kominn í
næstsíðasta bekk í MR og það kom ekki til
greina að hætta. Mér gekk vel í skólanum og
ætlaði í háskóla. Ég komst svo í vel borgaða
vinnubúðavinnu hér og þar næstu sumur. Þeg-
ar ég var á öðru ári í MR hafði ég ákveðið að
stefna að því að komast í háskóla og læra
grasafræði. Til þess varð ég að komast til út-
landa. Föður mínum þóttu þetta óraunhæfar
skýjaborgir og vildi að ég tæki allt aðra stefnu.
Þegar til kom hafði hann yfirgefið þennan
heim og enginn skipti sér af því hvað ég tók
mér fyrir hendur. Eftir stúdentsprófið var ég
heima í eitt ár en fór síðan til Þýskalands. Þar
var ódýrast að vera. Það var svo í Göttingen
sem mosamir verða fyrir valinu. Þá hafði ég
komist að því að erlendis væra til bækur um
mosa og að þeir ættu sér nöfn alveg eins og
kindurnar heima í gamla daga. Þá var stutt frá
stríðslokum og afleiðingar þess enn mjög
áþreifanlegar. Þjóðveijar áttu þá engan mosa-
fræðing. Það varð mér til happs að ég komst til
Noregs er ég hlaut Norska ríkisstyrkinn 1960.
Námsárin í Þýskalandi vora ekki svo afskap-
lega erfið fjárhagslega. Eftir dauða íoður míns
gerði Anna frænka það sem hún gat til að við
bræður gætum lokið menntaskólanum. Hún
reyndist mér afar vel alla tíð og ekki síst þegar
útlit var fyrir að ég færi héðan á undan henni.
Dauði föður míns breytti lífi mínu svo sem ekki
mikið en martraðimar næstu árin voru hvim-
leiðar. Eftir Þýskalandsdvölina var ég kominn
með fjölskyldu og sá ekki hvemig ég gæti
komist út aftur. Þá varð norska ríkið mér til
bjargar og síðan styrktarsjóður Guðrúnar
Brunborg. Undir lok Noregsdvalarinnar var
ég aftur kominn í þrot. Þá hljóp tengdafaðir
minn, Jakob rafmagnsstjóri, undir bagga með
mér með aðstoð Péturs Ben. bankastjóra og
þetta hafðist. Þótt ég væri þrítugur og við ætt-
um ekki neitt, aðeins skuldir sem vora þó ekki
miklar, var ég bærilega sáttur. Mér fannst ég
jafnvel hafa uppskorið meira en ég hafði til sáð.
Ég hafði hvort eð var aldrei átt neitt, nema jú
eina kind.
Um leið og ég lauk prófi bauð Eyþór Ein-
arsson grasafræðingur á Náttúrafræðistofnun
mér starf til bráðabirgða. Staða þar var svo
auglýst árið eftir og ég sótti um hana og fékk.
Þar með var ég kominn í óskastarfið og hef
verið þar síðan.
Ég gæti haldið endalaust áfram að spjalla
við Bergþór um líf hans í blíðu og stríðu, um
mosa, uppvöxtinn í Ströndum, snjóflóðið í Goð-
dal, námið í Þýskalandi og annað sem þessi iðni
vísindamaður hefur gengið í gegnum. En ég
kveð hann að sinni og leyfi honum að halda
áfram þar sem frá var horfið við vinnu hans við
að ljúka við skýrslu um Kárahnjúkamosana
svo hann geti byrjað að undirbúa 19. heftið um
íslenska mosa.
Höfundurinn býró Egilsstöðum.
26 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 23. DESEMBER 2000