Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.2000, Síða 29

EFTIR NJÖRÐ P. NJARÐVÍK
Þegar ég var að hífa mig upp og kominn með vinstri fótinn upp yfir járnrammann, var togað í þann hægri. Ég leit niður og sá, að þetta var miðaldra
maður í gráum einkennisbúningi með kaskeiti, og farinn að gildna lítið eitt.
ANNAÐ ÞÝSKALAND
Þarna suður undir A Ipa-
■ fjöllum hafa menn e ikki
spurnir af aðfangadegi
jóla. Jól in hefjastó mið-
nætti ó i jólanótt, hii ini
iljóðu, heilögu nótt".
Hópurí íslenskra nóms-
manna hafði samið við
stammkróna sína, Klein-
tötzer Bierstuberl við
Bahrerstrasse, um j< 5la-
kvöldverð ó aðfanga- dagskvöld.
AÐ VAR kalt um jólin í Miinchen
1965, og gekk á með hálfgerðum
éljum. Eg var þar við nám í háskól-
anum, og við héldum oft hópinn
fjórir félagar. Þetta voru fyrstu jól
mín í Bayem. Ég var félítOl, þar
sem yfjrfærslan var að þrotum
komin, sem átti að endast til ára-
móta, og gat ekki veitt mér neinn dagamun. Ég
hlakkaði þess vegna ekki til jólanna eins og heima.
En á Þorláksmessu hljóp á snærið hjá mér.
Pósturinn færði mér ofurlítinn pakka. Foreldr-
ar mínir sendu mér Sjödægru eftir Jóhannes úr
Kötlum, óinnbundna og óuppúrskoma. Ég varð
fyrir nokkmm vonbrigðum, því ég hafði búist
við meiri glaðningi. En ég kannaðist við Sjö-
dægm af afspum, og hef líklega haft orð á því,
að mig langaði til að eignast hana. Ég náði mér í
borðhníf um kvöldið, settist við skrifborðið og
skar upp úr bókinni um leið og ég las ljóðin. Þeg-
ar ég var kominn á blaðsíðu 16 birtist 20 marka
seðill. Mér hlýnaði um hjartarætur og hélt
áfram að lesa. Á blaðsíðu 24 birtist annar 20
marka seðill. Þá tók ég mig til og skar upp úr
allri bókinni án frekari lestrar. Ég hafði 120
mörk upp úr krafsinu, og það var drjúg fjárhæð
fyrir námsmann í Þýskalandi á þeirri tíð. Og síð-
an hefúr mér þótt vænna um Sjödægm en ýms-
ar aðrar Ijóðabækur. Ekki bara peninganna
vegna. Hún er uppi í hillu hjá mér enn, marg-
lesin og velkt, og að því komin að detta í sundur.
Ég blessaði foreldra mína í hljóði. Nú þurfti ég
ekki að kviða auraleysi um jólin.
Þarna suður undir Alpafjöllum hafa menn ekki
spumir af aðfangadegi jóla. Jólin hefjast á mið-
nætti á jólanótt, hinni „hljóðu, heilögu nótt“. En
við íslendingar sömdum við stammkrána okkar
Kleinkötzer Bierstúberl við Bahrerstrasse um
jólakvöldverð á aðfangadagskvöld í hliðarsal, og
svo spiluðum við félagamir bridds, þótt það hafi
verið bannað á mínu æskuheimUi að spiía á spil
þetta hátíðlega kvöld. Og reyndar spiluðum við
ekki bara þetta kvöld, heldur alla nóttina, með
hléi um miðnætti, þegar við fómm í Frúarkirkj-
una eins og sannkristnir, kaþólskir menn, og allan
jóladaginn og fram undir kvöld daginn eftir. Þá
vomm við orðnir hundleiðir á spilamennskunni.
Allan þennan tíma voram við á kránni nema
rétt á meðan við sváfum, og þegar leið á annan
dag jóla og við farnir að þreytast á spilum, fór-
um við að fá okkur bjór. Þannig slaknaði athygl-
in við spilin. Við hentum þeim frá okkur og sner-
um okkur fyrir alvöm að bjómum.
Eftir kvöldmat ætluðum við niður á Haupt-
bahnhof til að taka á móti Benna, vini Óttars, sem
var væntanlegur í heimsókn með lest frá Caen í
Frakklandi. Þegar við komum út úr kránni, var
komið stillilogn og stórar kafaldsflygsur svifu
hægt og virðulega niður í skin götuljósanna. Þær
féllu nokkuð þétt og sköpuðu undarleg birtuáhrif.
Það var lítil umferð og kyrrt á götunni, og eins og
við værum inni í glitrandi, hfjóðeinangmðum
kassa, eða svona lítálli glerkúlu, sem hægt er að
kaupa í skranbúðum og þegar maður hristir
hana, þá fer að snjóa þar inni. Yfir okkur var him-
inninn biksvartur, og það sá varla út úr augum.
Það var kominn í okkur töluverður galsi af bjór-
þambinu. Við hnoðuðum spjókúlur og hlupum um
auða götuna, og köstuðum snjó hver á eftir öðr-
um. Skyndilega kom svartur Volkswagen utan úr
dimmunni, og sr\jóbolti frá mér lenti á framrúð-
unni. Bíllinn snarstansaði, og út úr honum kom
æðandi sótbölvandi maður í grænum ullarfrakka.
Hann réðst að mér með ókvæðisorðum og ætlaði
að beija mig. Ég snerist til vamar og reyndi að út-
skýra fyrir honum, að þetta hefði verið óviijaverk.
En hann heyrði strax á mæli mínu að ég var út-
lendingur, og æpti að svona helvítis skítapakk úr
útlöndum ætti ekkert með að flækjast um Þýska-
land og reyna að drepa saklaust fólk, sem æki
friðsamlega um götumar í sinni eigin heimaborg á
jólunum. Og svo reyndi hann aftur að berja mig.
En ég er sem betur fer nokkuð stór, þótt ég sé illa
að mér í slagsmálum, svo að höggin lentu á hægri
öxlinni. Strákamir komu nú hlaupandi, og þegar
maðurinn sá að hann var umkringdur fjómm ung-
um mönnum, þá fór að sluma í honum.
Það fauk i mig. Ég sagði að við værum orðnir
þreyttir á þessu sífellda útlendingaofstæki þeirra
Þjóðverja. Við værum hreinræktaðir aríar norð-
an úr heimskautslöndum, ættaðir beina leið úr
eddu og goðheimum, komnir út af Þór og Óðni, og
við væmm lítið fyrir að smáboi'garar sem lús-
uðust um í ofurlitlum blikkdósum, væm að abbast
upp á okkur. Þá gæti farið svo, að við létum hann
kenna á öðm en óviljandi snjóbolta.
Ég var orðinn reglulega mælskur á þýskunni.
Óttar lagði hönd á öxlina á mér til að stilla
mig. Lilli hvessti augun á manninn, lyfti upp
höndunum og kreppti hnefana. Helgi stóð of-
urlítið álengdar og fylgdist með.
Ég spurði manninn hvort hann væri ákveð-
inn í að skilja ekki, að þetta hefði verið algert
óviljaverk. Við væram friðsemdarmenn og
sæktumst ekki eftir neinum illindum.
Maðurinn horfði í kringum sig, en sá engan
annan en okkur. Þá stmnsaði hann aftur inn í bíl-
inn sinn án þess að segja orð, og spanaði burtu.
Við fómm með sporvagni niður á jámbraut-
arstöðina. Á skiltinu fyrir komutíma var tilkynnt
seinkun á ýmsum lestum, og þar á meðal þeiiri
sem við voram að bíða eftir. Við röltum því inn á
ölstofuna og fengum okkur bjór. Og annan. Svo
fórum við út að brautarpöHunum og borguðum 10
Pfenninga fyiir Bahnsteigskarte tíl að fá að fara
út að lestinni. Þetta var gufuknúin lest alsnjóug,
og hún blés mæðinni með stómm, hvítum strók-
um, þegar hún stansaði með ískri. Fólk streymdi
út úr henni, flest dökkkiætt, og flýtti sér burt,
eins og það væri aUt orðið aUtof seint þangað sem
það ætlaði, enda um klukkutíma á eftir áætlun.
Við fylgdumst grannt með farþegunum, en Óttar
sá engan Benna. Eftir stutta stund vorum við ein-
ir eftir á brautarpallinum.
Ég stakk upp á því, að við færam í Information
og könnuðum málið. Þar var okkur sagt, að lest-
arkerfið í Frakklandi og vesturhémðum Þýska-
lands hefði farið meira og minna úr skorðum um
daginn vegna snjókomu og iHviðris. Það væri því
ómögulegt að segja hvemig maður hefði farið að
því að komast frá Caen tíl Múnchenar. Við yrðum
að hafa auga með lestum úr norð-vestri, ef við
ætluðum að taka á móti félaga okkar.
Við fórum að fá okkur bjór og ráða ráðum okk-
ar. LHU vUdi hætta þessari vitleysu og fara heim,
en Óttar var ekld viss um að Benni ætti auðvelt
með að rata heim tU hans í myrkri og snjókomu.
LilU sagði að hann gæti tekið sér leigubíl. Óttar
taldi ólíldegt, að Benni færi að eyða peningum í
leigubíl, auk þess vissi hann að þetta væri ekkert
óskaplega langt frá jámbrautarstöðinni. Við
álcváðum að doka við, og fengum okkur meiri
bjór.
Þannig leið kvöldið.
Við fómm út að lestum öðm hverju og feng-
um okkur bjór þess á mUU. Við vomm því orðnir
dálítið hífaðfr, nema LilU, sem var stakur bind-
indismaður í þá daga.
Þar kom að við voram orðnir þreyttir á því að
þurfa að borga 10 Pfenninga í hvert skipti, sem
við færum út á einhvem brautaipalUnn. Þeir
vora girtir af með svona tveggja metra hárri net-
girðingu, sem var fest á jámramma, og ég stakk
upp á því, að ég skyldi vippa mér yfir girðinguna.
En þegar ég var að hífa mig upp og kominn með
vinstri fótinn upp yfir jámrammann, var togað í
þann hægri. Ég leit niður og sá, að þetta var mið-
aldra maður í gráum einkennisbúningi með kask-
eiti, og farinn að gUdna eiUtið. Hann sagði mér
dálítið höstugui- að koma niður. Ég hlýddi orða-
laust. Ég þóttist vita, að þetta væri eftirlitsmaður
á stöðinni.
Ausweis bitte, sagði hann og vildi fá að sjá
persónuskilríki.
Ég tók fram stúdentaskírteinið mitt, og sýndi
honum.
Hann rýndi í það og bar það upp að nefinu á
sér, líkt og hann væri nærsýnn. Mér fannst aug-
un í honum ámóta grá og fötin hans.
Erlendur námsmaður, sagði hann hugsandi.
Hvaðan?
Frá Islandi, sagði ég.
Einmitt það, sagði hann. Og klifrar yfir girð-
ingar á járnbrautarstöðvum.
Ekki mörgum, sagði ég.
Og vill svara fyrir sig, sagði hann.
Strákarnir stóðu álengdar, Jiikandi á svip.
Finnst yður ekki, ungi maður, sagði hann stilli-
lega en ákveðið, finnst yður ekki, að þér ættuð að
fliuga ofúriítið, héma útí í liinum stóra heimi, að
þér sem námsmaður erað í rauninni ósjálfrátt
eins konar fiflltrúi þjóðar yðar? Að þér ættuð að
íhuga ofurlítið, hvemig þér hegðið yður?
Eg var búinn að reikna út í huganum: Ef hann
er 45 ára, er hann fæddur 1911, 22ja ára þegar
Hitler kom tíl valda, 28 ára þegar stríðið hófst.
Ég mundi eftir bílstjóranum áðan, horfði á
hann og sagði: **
Er nú svo komið, að Þjóðveijar telja sig geta
sagt öðmm, hvemig þefr eigi að hegða sér í heim-
inum? Kannski líka þeim Gyðingum sem eftfr
era?
Maðurinn horfði beint á mig, og ég sá sorgina
fæðast í augum hans.
Wissen Sie, junger Freund, sagði hann og dró
ofurlítið seiminn, es hat doch immer ein anderes
Deutschland gegeben. Vitíð þér, ungi vinur, það
hefur alltaf verið til annað Þýskaland.
Hann þurfti ekki að útskýra fyrir mér, hvað
hann átti við. Tónlistina, bókmenntimar, heim-
speldna, guðfræðina, vísindin, tæloiiþekk-
inguna, handverkssnilldina, alla þessa stórkost-
legu menningu, sem hafði dregið oklcur hingað.
Alla þessa stórkostlegu menningu sem gerði
það einmitt óskiljanlegt, að ómennsk grimmd
nasismans og mannfyrirlitning skyldi spretta®
fram og festa rætur hér, með þessari sömu þjóð.
Hann afhenti mér stúdentasldrteinið mitt.
Ég tók við því, réttí honum höndina og bað
hann afsökunar.
Hann brosti fölu brosi, kinkaði koUi, og gekk
burt.
Ég var orðinn aUsgáður.
Strákamir komu tíl mín.
Við skulum fara, sagði ég. Það þýðir ekkert að
hanga hér.
Fyrst skulum við fá okkur einn bjór, sagði
Helgi.
Og við gerðum það.
Því næst ákváðum við að rölta heim með
Óttari. Helgi hafði dregist eitthvað aftur úr o|f*
hálfpartinn orðið viðsldla við okkur. Þegar við
voram komnir upp í troppumar upp úr
undirgöngunum undir götunni, heyrðum við
einhverja háreysti fyrir neðan okkur. Það virtist
vera Helgi að kalla eitthvað. Mér fannst á
raddblænum, að eitthvað hlyti að vera að, og
foenti félögum mínum að elta mig, um Ieið og ég
--------------------------------------------------^
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 23. DESEMBER 2000 29