Morgunblaðið - 07.07.2001, Qupperneq 34

UMRÆÐAN
34 LAUGARDAGUR 7. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
NÚ þessa dagana
þegar ríkisstjórnin
virðist ráðþrota í
efnahagsmálunum og
hver höndin er þar
uppi á móti annarri
eftir að foringinn
Davíð Oddsson er bú-
inn að snúast heilan
hring í sölumálum
ríkisbankanna og hef-
ur úrskurðað Íslend-
inga annars flokks í
eigin landi, eru
stjórnarherrarnir
búnir að finna sér
matarholu til að rétta
við fjárhag ríkisins.
Sjúklingaskattar Davíðs
Oddssonar
Nýi heilbrigðisráðherrann er
sendur út af örkinni með þau tíð-
indi að til þess að fjárlög standist
verði að skattleggja sjúklinga sér-
staklega um a.m.k. 300 milljónir
króna. Greiðslur sjúklinga fyrir
sérfræðiþjónustu eru hækkaðar
um 20–30% og hámarksgreiðslur
fyrir heilbrigðisþjónustu áður en
afsláttarkorti er náð eru hækkaðar
um 50%. Greiðsla sjúklings fyrir
röntgenrannsóknir hækkar til al-
mennings yfir 50%, en gjald lífeyr-
isþega og barna hækkar enn
meira, því þar fer hækkunin yfir
67%.
Ekki er tekið tillit til aldraðra
og öryrkja sérstaklega, þess hóps
sem hefur umfram aðra verið
hlunnfarinn af þessari ríkisstjórn.
Loforðin um bætt kjör til þessa
hóps náðu aðeins til afmarkaðs
hluta hans við lagabreytinguna á
almannatryggingunum í vor og
fengu lífeyrisþegar
með um 20 þúsund
krónur í eigin tekjur
eða úr lífeyrissjóði
enga hækkun á lífeyri
sinn, né nokkra kjara-
bót. Mikið vantar upp
á að greiðslur al-
mannatrygginga hafi
hækkað eins mikið og
launavísitala í tíð
þessarar ríkisstjórn-
ar.
Veruleg skatta-
hækkun á lífeyr-
isþega
Ríkisstjórnin
hyggst bjarga efna-
hagslífinu með skattlagningu á þá
sem síst skyldi, – aldraða, öryrkja
og sjúka, með helmings hækkun
gjalda í heilbrigðisþjónustunni og
dýrari lyfjum. Félag eldri borgara
í Reykjavík lét gera athugun á
kjörum aldraðra í vetur. Sam-
kvæmt henni hefur ýmis þjónusta
hækkað mun meira en lífeyris-
greiðslur og bitnar það því illa á
öldruðum. Þetta kemur skýrt fram
í Morgunblaðinu 13. maí sl. í við-
tali við þá Ólaf Ólafsson fyrrver-
andi landlækni og formann Félags
eldri borgara og Pétur Guðmunds-
son stjórnarmann, undir fyrirsögn-
inni ,,Tími bænabréfa er liðinn“.
Þar kemur einnig fram að aldraðir
hyggjast ekki una meðferð ríkis-
stjórnarinnar á kjörum þeirra og
því séu þeir að undirbúa tvær lög-
sóknir á hendur ríkinu.
Samtök aldraðra hafa margoft
bent á að í tíð þessarar ríkisstjórn-
ar hafa álögur á aldraða í formi
hærri gjalda og dýrari lyfja verið
verulegar og langt umfram hækk-
anir á lífeyri. Nú þyngist fram-
færslan enn með þessum nýju
sjúklingasköttum, sem gengu í
gildi um mánaðamótin.
Gefum þessari
ríkisstjórn frí
Það er grundvallaratriði að vel-
ferðarþjónustan sé aðgengileg fyr-
ir alla á sambærilegum kjörum.
Gjald fyrir hana má ekki vera það
hátt að sjúkir verði að neita sér
um læknisþjónustu eða nauðsynleg
lyf. Ríkisstjórnin hefur misst öll
tök á efnahagsmálunum, verðbólg-
an æðir áfram, gengið hefur fallið
um 25% undanfarið ár og 40% ef
miðað er við Bandaríkjadal.
Svona efnahagsástand rýrir ekki
aðeins kjör lífeyrisþega heldur
landsmanna allra.
Er ekki kominn tími til að gefa
þessum mönnum frí frá lands-
stjórninni?
Seilst í vasa sjúklinga
Ásta Ragnheiður
Jóhannesdóttir
Efnahagsmál
Ríkisstjórnin hyggst
bjarga efnahagslífinu
með skattlagningu á
þá sem síst skyldi,
segir Ásta R. Jóhann-
esdóttir, þ.e. aldraða,
öryrkja og sjúka.
Höfundur er þingmaður Samfylking-
arinnar í Reykjavík.
S
ANDRA Day O’Con-
nor sagði meðal ann-
ars að sumir fangar á
dauðadeildum fang-
elsa landsins ættu
ekki aðgang að góðri lög-
fræðiaðstoð. Þeir sem hefðu fé
á milli handanna og gætu keypt
þjónustu góðra lögfræðinga
væru miklu betur settir en þeir
sem þyrftu að sætta sig við að
dómstólar skipuðu þeim verj-
endur. Tölur frá Texasríki árið
2000 bentu til að 28% hærri lík-
ur væru á að þeir sem hefðu
slíka verjendur yrðu sakfelldir
og ef svo færi á annað borð
væri 44% líklegra að þeir hlytu
dauðarefs-
ingu en þeir
sem keyptu
sér lög-
fræðiaðstoð.
Dómarinn
sagði að
kannski væri
tími til kom-
inn að setja reglur um lág-
marksskilyrði sem verjendur
yrðu að uppfylla og um lág-
markslaun til handa skipuðum
verjendum, svo hæfir lögfræð-
ingar fengjust til starfans. Og
hæstaréttardómarinn benti líka
á, að þótt vitað væri að DNA-
próf gætu sýnt fram á sekt eða
sakleysi dæmdra manna, færi
því fjarri að allir hefðu rétt til
að láta framkvæma slík próf.
Flest ríki Bandaríkjanna hefðu
látið undir höfuð leggjast að
setja lög um DNA-prófanir á
sönnunargögnum í sakamálum
sem þegar hefur verið dæmt í.
Í erindi sínu á fundi samtaka
kvenlögfræðinga í Minnesota sl.
mánudag benti Sandra Day
O’Connor á að í fyrra hefðu sex
fangar á dauðadeildum verið
sýknaðir og alls hefði 90 dauða-
dæmdum verið sleppt úr haldi
frá 1973. Þetta benti til að inn-
an núverandi kerfis gætu sak-
lausir menn verið teknir af lífi!
Og enn hélt hæstaréttardóm-
arinn áfram og lýsti því yfir að
áheyrendur hennar hlytu að
varpa öndinni léttar daglega af
því að dauðarefsing er ekki við
lýði í Minnesota.
Erindi hæstaréttardómarans
þykir skýrt merki um breytta
umræðu um dauðarefsingu í
Bandaríkjunum. Ekki vegna
þess að neitt nýtt hafi komið
fram; allir vita jú að dauða-
dæmdir menn hafa oft farið í
gegnum réttarkerfið með fá-
kunnandi og lélega verjendur
upp á arminn, meira að segja
eru dæmi um að verjandi hafi
sofið heilu og hálfu réttarhöldin.
Nauðsyn á endurbótum á þessu
kerfi hefur verið flestum ljós og
nú liggur lagafrumvarp fyrir
öldungadeild Bandaríkjaþings
þar sem lagt er til að sett verði
ákveðin lágmarksskilyrði sem
skipaðir verjendur verða að
uppfylla þegar þeir taka að sér
mál manna sem eiga dauða-
dóma yfir höfði sér.
Það var heldur ekkert nýtt í
erindi hæstaréttardómarans um
rannsóknir á erfðaefninu DNA.
Bandarískir fjölmiðlar hafa
skýrt frá tilraunum dauða-
dæmdra til að fá slíkar rann-
sóknir gerðar á gömlum líf-
sýnum. Ef það tekst á annað
borð, sem er alls ekki öruggt
vegna þess að föngum er
sjaldnast tryggður sá réttur, þá
taka slíkar rannsóknir mánuði,
jafnvel ár.
Og loks dró hæstaréttardóm-
arinn svo þá ályktun að sak-
lausir menn kynnu að hafa verið
teknir af lífi í Bandaríkjunum.
Þeir hefðu getað leynst í hópi
þeirra rúmlega 700 manna sem
teknir hafa verið af lífi á und-
anförnum aldarfjórðungi. Dóm-
arinn er ekki einn um þá álykt-
un, því skemmst er að minnast
þess að ríkisstjóri Illinois ákvað
að slá öllum aftökum í ríkinu á
frest um óákveðinn tíma, eftir
að í ljós kom að 13 manns sátu
saklausir á dauðadeildum í rík-
inu. Sakleysi þeirra hefði aldrei
verið sannað án DNA-rann-
sókna.
Erindi dómarans vakti alla
þessa athygli af því að repúbli-
kaninn Sandra Day O’Connor
hefur hingað til verið ötull
stuðningsmaður dauðarefsingar
og oft ráðið úrslitum í málum
sem skipta dauðadæmda fanga
miklu. Hún átti sinn þátt í að
hæstiréttur þrengdi mjög skil-
yrði við áfrýjunum dauða-
dæmdra og gerði þeim m.a. erf-
iðara að bera fyrir sig vanhæfi
verjenda. Hún átti líka úrslita-
atkvæði þegar rétturinn komst
að þeirri niðurstöðu að aftökur
þroskaheftra stríddu ekki gegn
stjórnarskránni.
En nú, eftir 20 ár með
skikkju hæstaréttardómara á
herðunum, virðist Sandra Day
O’Connor hafa hugsað málin dá-
lítið upp á nýtt. Hún hefur að
vísu aldrei verið jafnslæm og
íhaldssamir kollegar hennar,
sérstaklega þeir Antonin Scalia
og Clarence Thomas, heldur oft
mildað afstöðu réttarins veru-
lega. Nú virðist henni farið að
ofbjóða verulega og það skortir
ekki tilefnin. Ári eftir að hún
settist í réttinn var einn dauða-
dæmdur fangi tekinn af lífi í
Bandaríkjunum. Á síðasta ári
voru þeir áttatíu og fimm. Og
hátt í fjögur þúsund bíða aftöku
á dauðadeild.
Hugsanleg sinnaskipti Söndru
Day O’Connor gætu þó skipt
minna máli en ætla mætti því
hún ku vera að íhuga að draga
sig í hlé frá dómarastörfum. Ge-
orge W. Bush, forseti og fyrr-
verandi ríkisstjóri Texas, hefur
sýnt það og sannað að hann tel-
ur enga ástæðu til að endur-
skoða dauðarefsinguna og hann
heldur því blákalt fram að í
Texas virki kerfið eins og til er
ætlast. Í því kerfi voru 40 tekn-
ir af lífi á síðasta ári, nærri
helmingur allra sem teknir voru
af lífi í Bandaríkjunum. Forset-
inn skipar áreiðanlega skoð-
anabróður í hæstarétt og þá
skiptir engu þótt flestir sjái nú
að margir sakborningar fá
hvorki sómasamlega verjendur
né DNA-rannsóknir og séu
hugsanlega dæmdir saklausir.
Dómarinn
og dauðinn
Í Bandaríkjunum gerðust þau stórtíð-
indi í vikunni að einn hæstaréttardóm-
ara landsins, repúblikaninn Sandra
Day O’Connor, lýsti áhyggjum sínum af
framkvæmd dauðarefsinga í landinu.
VIÐHORF
Eftir Hönnu
Katrínu
Friðriksson
hkfridriksson-
@ucdavis.edu
FORSÆTISRÁÐ-
HERRA, Davíð Odds-
son, flutti þjóð sinni
boðskap hinn 17. júní
síðastliðinn, þann
fyrsta á nýrri öld.
Forsætisráðherra hef-
ur ríkt í 10 ár á valda-
stóli, á mesta góðæris-
tímabili sem
Íslendingar minnast
um langa hríð. Nú
hafði þessi mesti
stjórnmálaskörungur
liðinnar aldar tækifæri
til að sanna hvað í
honum býr og að hann
bæri nafn með rentu.
Ég bjóst við að forsætisráðherra
gæfi fyrirheit um að markvissar
leiðir yrðu farnar í efnahagsstjórn-
inni sem gæfu tilefni til að launa-
fólk í landinu, sem nýlega hefur
gert samninga til lengri tíma en áð-
ur hefur þekkst, sæi fram á stöð-
ugleika og að kaupmáttur héldist.
Ég bjóst við að mesti stjórnmála-
skörungur landsins réðist að rótum
vandans og flytti þjóð sinni boð-
skap um hvernig ríkisstjórnin
hygðist uppræta hann.
En hvað gerir ráðherra? Hann
ræðst með offorsi á verkalýðsstétt
þessa lands.
Nú hefur það verið sagt: Það er
íslensku verkafólki að kenna að
verðbólga hefur ekki verið meiri í 6
ár, gengið hefur fallið um 20% síð-
ustu mánuði. Íslenskt verkafólk á
heimsmet í verkföllum, verkföll eru
þjóðaríþrótt Íslendinga!
Hvílíkur málflutningur mesta
stjórnmálaskörungs 20. aldarinnar!
Á almenningur í landinu að trúa
því að stoðir efnahagslífsins hafi
verið svo veikar að þær hafi gefið
sig við verkfall sjómanna í vor og
kennaraverkfallið um síðustu ára-
mót? Ef svo er þá hafa ráðherrar
ríkisstjórnarinnar ekki sagt sann-
leikann þegar þeir
hafa fullyrt að efna-
hagsstjórnin væri í
góðu lagi og engin
ástæða fyrir lands-
menn að taka spár um
verðlagsþróun alvar-
lega.
Á margumræddu
góðærisskeiði á Ís-
landi vænkaðist hagur
meginþorra lands-
manna, kaupmáttur
jókst og verðlag hélst
stöðugt. Við gerð
kjarasamninga á síð-
astliðnu ári lýstu ráð-
herrar í ríkisstjórn
Davíðs Oddssonar yfir ánægju
sinni með hversu mikla ábyrgð að-
ilar vinnumarkaðarins hefðu sýnt
með þeim samningum, engin
ástæða væri að ætla annað en að
framundan væri áframhaldandi
gósentíð.
Hverjir eru þá þeir sem eru að
sigla þjóðarskútunni í strand með
verkföllum? Eru það kennarar sem
fóru í 7 vikna verkfall um síðustu
áramót, eru það sjómenn sem rík-
isstjórn Davíðs Oddssonar setti lög
á í vinnudeilu, eru það þroskaþjálf-
ar sem nú eru í verkfalli og berjast
fyrir launum í samræmi við mennt-
un og þau störf sem þeir inna af
hendi?
Eru þetta skilaboð forsætisráð-
herra til þeirra sem hyggja á fram-
haldsnám; til unga fólksins sem
jafnvel hefur hugsjónir og lætur
sig dreyma um að leggja fram
krafta sína til að sinna uppeldis- og
kennslustörfum. Það skal ekki láta
sér detta í hug að mennta sig til
starfa þar sem vinnuveitandinn er
opinber aðili, þ.e.a.s. ríkið eða
sveitarfélögin. Það er, að mati for-
sætisráðherra, ávísun á þátttöku í
„þjóðaríþróttinni“ að gerast kenn-
ari, hjúkrunarfræðingur, þroska-
þjálfi eða gegna öllum þeim fjöl-
breyttu störfum sem unnin eru
með fólki og hafa uppeldislegt
gildi.
Þjóðin vill standa vörð um sam-
félagsþjónustu á Íslandi. Hún vill
veita börnum sínum bestu menntun
sem völ er á. Hún vill veita sjúkum,
fötluðum, öldruðum og öllum þeim
sem fyrir einhverra hluta sakir
bera skarðan hlut frá borði bestu
þjónustu og umönnun. Íslenska
þjóðin vill að þeir sem starfa við
uppeldi og umönnun barnanna séu
vel menntaðir og vel launaðir.
Forsætisráðherra landsins verð-
ur að vera maður til að finna aðrar
lausnir á efnahagsvanda þjóðarinn-
ar en að leggja Þjóðhagsstofnun
niður ef spár hennar eru honum
ekki að skapi. Þjóðhátíðarræða for-
sætisráðherra sýnir svo ekki verð-
ur um villst að hann hefur engar
lausnir á þeim vanda sem við blas-
ir. Hann vill eingöngu finna söku-
dólga. Hann verður að leita annars
staðar að sökudólgum en hjá launa-
fólki á Íslandi. Hann ætti að leita
vandlega í sínum eigin ranni.
Mikilhæfasti stjórnmálamaður
síðustu aldar ætti að líta sér nær.
Úrræðaleysi
forsætisráðherra
Ína H. Jónasdóttir
Efnahagsmál
Á almenningur í landinu
að trúa því að stoðir
efnahagslífsins hafi ver-
ið svo veikar, spyr Ína
H. Jónasdóttir, að þær
hafi gefið sig við verkfall
sjómanna og kennara?
Höfundur er varaformaður Starfs-
mannafélags ríkisstofnana.