Morgunblaðið - 07.07.2001, Side 35

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. JÚLÍ 2001 35
ÞAÐ er best að taka
það strax fram að þetta
er ekki uppskrift að
fiskisúpu. Nei um er að
ræða matvæli sem mik-
ið hafa verið til umfjöll-
unar á síðustu vikum.
Menn hafa fjallað um
verðmyndun þeirra en
með mjög ólíkum hætti.
Hvað varðar grænmet-
ið þá hefur samkeppn-
isstofnun rannsakað
málið og komið fram
með upplýsingar um
starfshætti, sem helst
hafa minnt á aðferðir
mafíunnar. Nefnd hefur
verið sett á fót og ráð-
herra hefur komið með yfirlýsingar
um að það verði að komast til botns í
þessu máli. Garðyrkjubændur sáu sig
knúna til að bæta málstað sinn 1. maí
sl. og gefa almenningi grænmeti og
rósir. Öll umræða um verðmyndun á
grænmeti og ávöxtum á Íslandi er að
færast í það horf, að það sé eitt helsta
réttlætismál dagsins í dag að koma
henni í eðlilegan farveg.
Íslenska þjóðin hefur nú samt lifað
á fiski. Á hátíðarstundum hælumst
við um vegna þekkingar okkar á veið-
um og vinnslu. Íslenskar útgerðir
gera útrás og þar með innrás til ann-
arra landa með þekkingu og reynslu
að vopni. Sjómenn eru ,,hetjur hafs-
ins“, vinna langan vinnudag, við
hættulegri störf en hermenn í orr-
ustu, skila þjóðarbúinu ógrynni verð-
mæta o.fl. o.fl. Hver kannast ekki við
þessar lýsingar? Ekki
eru þó allir dagar hátíð-
isdagar.
Sjómenn og útgerð-
armenn hafa deilt
a.m.k. í tíu ár um verð-
myndun á sjávarfangi.
Hægt er að finna upp-
lýsingar um sögu deil-
unnar á vef Sjómanna-
sambandsins og einnig
á vef ASÍ. Það ætti að
vera sameiginlegt hags-
munamál sjómanna og
útgerðarmanna að sem
best verð fáist fyrir
aflann. Auðvitað deila
ekki allir sjómenn við
úrgerðarmenn um
verðmyndunarmálin. Afli margra
skipa er seldur á markaði, ýmist hér
innanlands eða á erlendum mörkuð-
um. Einnig eru dæmi þess, t.d. á
rækjufrystiskipunum, að hluti aflans
fari á markað, en annar hluti, sem þá
er e.t.v. deilt um, sé keyptur af út-
gerðarfélaginu til vinnslu í verk-
smiðju sem er í eigu þess. Síðan eru
dæmin um að útgerðin selji sjálfri sér
allan aflann og þá getur verið hag-
stæðast fyrir ,,samstæðuna“ að borga
sem minnst. Auk þessa viðgangast
svo lögbrotin þar sem sjómenn neyð-
ast til að taka þátt í kvótakaupum.
Deilan hefur tekið á sig ýmsar
furðulegar myndir. Sem dæmi má
nefna þá ákvörðun útgerðar að binda
skip sín vikum saman við bryggju,
vegna þess að sjómenn vildu ekki
sætta sig við það verð sem boðið var. Í
því tilfelli má segja að menn hafi verið
sveltir til hlýðni og að lokum urðu sjó-
menn að taka því sem bauðst. Aðgerð
af þessu tagi er ekki nefnd í lögunum
um stéttarfélög og vinnudeilur og því
er ekki vitað hvort hún er lögmæt.
Sennilega hefur löggjafinn ekki haft
hugmyndaflug til að sjá svona dæmi
fyrir. Íslenskir útgerðarmenn virðast
hafa ótrúlegt hugmyndaflug til að
flækja mál og komast kringum lög en
minna til að leysa deilur.
Verðlags- eða
velferðarmál
,,Velferð fyrir alla“ var yfirskrift 1.
maí sl. að tillögu ASÍ. Félagsleg staða
og kjör sjómanna eru með töluvert
öðrum hætti en hjá öðrum launa-
mönnum á Íslandi. Lágmarkslaun í
landi eru fyrir dagvinnu, þ.e. 173,33
stundir, kr. 85.000. Kauptrygging sjó-
manna er kr. 85.205, þar getur verið
um að ræða 12 tíma vinnuskyldu og
mánaðarfjarvistir frá heimili.
Lágmarks orlofsgreiðslur eru
10,17% bæði á sjó og landi. Á sjónum
er þetta líka hámark en á almennum
markaði eru til tölur upp í 12,07% eft-
ir 10 ára starf og til eru tölur yfir 14%
hjá opinberum aðilum.
Mótframlag atvinnurekenda getur
orðið 8% í lífeyrissjóði frá næstu ára-
mótum og er upp í 11,5% hjá því op-
inbera. Ekki er tekið vel í kröfur sjó-
manna um aukið mótframlag, sem nú
er 6%. Í kjarasamningum sem gerðir
hafa verið að undanförnu hafa náðst
umtalsverðar úrbætur hvað varðar
slysatryggingar. Sjómönnum býðst
að kaupa sjálfir sínar tryggingar með
einhverri aðstoð. Slysatryggingamál-
in eru efni í sérstakan greinarflokk,
vegna þess hvernig þau færast meira
og meira inn í dómsalina ,,Hetjur
hafsins“, sem verða fyrir því óláni að
slasast við störf, þurfa í auknum mæli
að hefja erfið málaferli til að ná fram
bótum, sem eru svo oftast smánarleg-
ar þegar til kemur.
Vegna veikindi barna hafa laun-
þegar almennt fengið 10 daga rétt til
launa. Sjómenn eru ,,heppnir“ ef það
stendur svo vel á túr að þeir geti tekið
launalaust leyfi þegar veikindi steðja
að á heimili. Þegar sjómenn eru ann-
ars vegar eru aðstæður oft mjög
snúnar, það getur verið flókið að sam-
ræma þarfir stórrar fjölskyldu við út-
gerðarmynstur. Sem betur fer eru til
dæmi þess að í einstaka tilfellum sýni
fyrirtæki til sjós og lands sanngirni
og lipurð á erfiðum stundum, en það
eru undantekningar, ekki regla.
Fræðslusjóðum hefur verið að vaxa
fiskur um hrygg á almenna markaðn-
um. Misvel hefur gengið að fá útgerð-
ir til að fylgja ákvæðum um endur-
menntun skipverja. Þar er þó
einungis verið að tala um námskeið í
slysavarnaskóla sjómanna. Um aðra
fræðslustarfsemi er ekki að ræða
vegna undirmanna. Möguleiki sjó-
manna til að vera í sambandi við fjöl-
skyldur sínar t.d. með síma eða öðr-
um fjarskiptum er enn ótrúlega
takmarkaður og dýr.
Svona væri hægt að telja áfram
lengi og bera saman ólíkar félagsleg-
ar aðstæður og kjör sjómanna og
annarra launþega en hér skal staðar
numið. Það er nokkuð ljóst að meðan
verðlagsmálin verða ekki kláruð sitja
velferðarmálin á hakanum.
Að gefa falskan tón
Málflutningur útgerðarmanna í
þessari kjaradeilu er með ólíkindum.
Einhvern veginn virðist hvorki Grát-
kórinn né aðdáendur hans hafa næmt
tóneyra og skynja hversu falskur
söngur þeirra er. Kyrjuð er kröfu-
gerð þeirra, sem felst einfaldlega í því
að lækka laun sjómanna. Með ótrú-
legu aðgengi að fjölmiðlum telur kór-
inn hálfri þjóðinni trú um að mönn-
unarmálin séu svo óréttlát að það
standi endurnýjun skipaflotans fyrir
þrifum Þeir staglast á því að sjómenn
séu hátekjumenn, sem stefni afkomu
þjóðarbúsins í voða með sífelldum
verkföllum. Sannleikurinn er sá að
hlutaskiptakerfið tryggir að séu
tekjur sjómanna góðar gengur vel hjá
útgerðinni og öfugt. Í bakröddum
kórsins leynast ráðherrar, sveitar-
stjórnarmenn og jafnvel prestar, sem
lýsa áhyggjum af sjávarbyggðum og
sálarheill. Sjómönnum er líka kennt
um fall krónunnar. Margrómuð hag-
ræðing í sjávarútvegi er, þegar það
hentar, sögð byggjast m.a. á hugviti
útgerðarmanna og frjálsu framsali
veiðiheimilda. Hún er af handhöfum
kvótans ein helstu rök fyrir því að
ekki megi afnema framsalið. Hag-
ræðingin ætti að skila öllum hags-
munaaðilum betri afkomu. Sé það
ekki svo, fyrir hverja er þá hagrætt?
Golþorskar, gúrkur
og græn paprika
Signý
Jóhannesdóttir
Höfundur hefur verið sjómannskona
frá því 1974 og alið upp fjögur börn
auk þess að vera formaður í Verka-
lýðsfélaginu Vöku á Siglufirði frá
1995.
Deilur
Það er nokkuð ljóst,
segir Signý Jóhann-
esdóttir, að meðan verð-
lagsmálin verða ekki
kláruð sitja velferð-
armálin á hakanum.
UNDANFARNA
daga hefur umræðan
farið vaxandi í fjölmiðl-
um um hið grófa of-
beldi sem ríkir í miðbæ
Reykjavíkur eftir að
kvölda tekur. Þessi
umræða hefur tilhneig-
ingu til þess að blossa
upp þegar óvenjulega
grófar ofbeldisárásir
komast í fréttir, en
þess á milli koðnar hún
niður. Að þessu sinni er
kveikja umræðunnar
17. júní hátíðahöldin og
það sem fylgdi. Eftir
þjóðhátíðarofbeldið
hafa ráðamenn ráðið
ráðum sínum og reynt að koma með
tillögur til úrbóta. Hvað sem þeim
tillögum líður virðist ofbeldið alltaf
koma þessum ágætu ráðamönnum
jafn mikið í opna skjöldu.
Þar til fyrir fáum árum var rekin
starfsemi á vegum Félagsmálastofn-
unar Reykjavíkur (nú Félagsþjón-
ustunnar) undir nafninu Útideildin.
Útideildin var skipuð vel menntuðu
og reyndu starfsfólki sem fór um
götur bæjarins eftir að kvölda tók og
hafði samband við unglingana á
þeirra forsendum, þar sem þeir söfn-
uðust saman hverju sinni. Útideildin
var því á ferð um alla Reykjavík,
ekki bara miðbæinn. Á forsendum
unglinganna merkti að starfsfólk
Útideildar var ekki á ferðinni til þess
að njósna um eða koma upp um
krakkana, heldur til þess að hjálpa
þeim eftir mætti, leiðbeina þeim og
taka púlsinn á ástandinu. Þetta vissu
unglingarnir og þess vegna voru
tengslin yfirleitt góð á milli þeirra og
Útideildarinnar. Oft bjargaði starfs-
fólk Útideildar illa drukknum og
dópuðum unglingum úr ræsinu, und-
an nauðgurum og ofbeldismönnum.
Á daginn rak Útideildin opið hús í
Tryggvagötu þangað sem hetjur
næturinnar gátu leitað. Og hinir líka.
Þar var reynt að bjóða þeim ungling-
um sem illa voru haldn-
ir af einsemd, einelti,
vímuefnaneyslu eða
útihangsi upp á þau úr-
ræði sem hæfðu hverju
sinni. Útideildin þekkti
púlsinn í bænum, vissi
hvernig ástandið var,
hvað klíkurnar voru að
bralla og hvað kraum-
aði undir niðri. Starfs-
menn hennar gátu því
varað samstarfsaðila
sína við þegar ofbeldis-
óveður var í uppsigl-
ingu, þótt ekki væri það
þeirra hlutverk að
koma upp um einstak-
linga á götunni. Sömu-
leiðis áttu þeir gott með að meta
áhrif aðgerða stjórnvalda borgarinn-
ar á miðbæjarlífið.
Af einhverju ástæðum var Úti-
deildin lögð niður fyrir fáeinum ár-
um. Þar með voru þessi einstæðu
tengsl rofin sem Útideildin hafði við
nið næturlífsins. Væri ekki íhugun-
arvert fyrir borgaryfirvöld að end-
urvekja Útideildina, eins og ástandið
er orðið núna? Útideildin væri sterk
viðbót við hið frábæra starf sem
Rauði krossinn, kirkjan og fleiri að-
ilar reka í miðbænum. Eða eigum við
bara að vona það besta, þangað til
næsta ofbeldisalda vekur góðborgar-
ana af værum blundi?
Útideildin og of-
beldið í Reykjavík
Þórhallur
Heimisson
Höfundur er prestur og fyrrum
starfsmaður Útideildar.
Útideildin
Útideildin þekkti
púlsinn í bænum,
segir Þórhallur
Heimisson, og vissi
hvernig ástandið var.
„HVAR ertu, hvert
ertu að fara, hver
verður hjá mér, hvar
verð ég á morgun?“
Þessar spurningar
dynja á þeirri sem
þetta skrifar á nokk-
urra mínútna fresti
dag og nótt. Þær koma
frá alvarlega þroska-
heftri og fatlaðri dótt-
ur minni sem skilur
ekki afhverju mikil-
vægustu reglur í lífi
hennar hafi verið
brotnar. Það sækja að
henni kvíðaköst og
þráhyggjan, sem var
næg fyrir, hefur aukist til muna.
Hún grætur.
Ég hef átt erfitt með að útskýra
fyrir henni að sú stétt manna sem
er henni mikilvægust, á í launabar-
áttu. Ég hef átt enn erfiðara með
að útskýra fyrir sjálfri mér af
hverju ríki og borg vilja ekki greiða
þessu fólki sómasamleg laun.
Þroskaþjálfar eru að mínu viti ein
mikilvægasta umönnunar- og heil-
brigðisstétt í landinu, stétt sem
auðgar og nærir þær sálir sem láta
minnst fyrir sér fara í þjóðfélaginu
í dag, þær sálir sem eru einna við-
kvæmastar okkar allra.
Ég hef kynnst starfi þroska-
þjálfa um langt árabil. Líklega er
það meira en sagt verður um við-
semjendur þroskaþjálfa. Ég efast
um að þeir þekki þá ósérhlífni og
fórnfýsi sem þroskaþjálfar sýna í
starfi sínu. Ég fullyrði að fáar ef
nokkrar stéttir í landinu starfi við
jafnandlega erfiðar aðstæður og
það fólk sem annast dóttur mína.
Ég þekki líka fáar stéttir sem vinna
við jafnlíkamlega erfið störf, ef
ekki beinlínis hættuleg og þessi
sama stétt.
Réttlætiskennd minni hefur ver-
ið stórlega misboðið síðustu daga.
Svo er komið að ég græt eins og
dóttir mín. Ég skil ekki að nokkurt
siðlegt þjóðfélag sætti sig við að
bjóða háskólamenntaðri stétt upp á
sléttar hundraðþúsund krónur í
byrjunarlaun. Og ég
skil ekki að nokkur
ráðamaður skuli dirf-
ast að líkja því við
íþróttaleik þegar fólk
með þessi laun og
ábyrgð leggur niður
störf til að fylgja eftir
kjarakröfum sínum.
Þeir menn skulu
minntir á orð sín:
Svona gera menn ekki.
Það vakti reyndar
sérstaka athygli mína
í nýlegu þjóðhátíðar-
ávarpi helsta ráða-
manns þjóðarinnar að
aldrei minntist hann á
þroskaþjálfa þegar hann talaði
fremur háðslega um verkföll síð-
ustu mánaða. Ég hef lengi haft það
á tilfinningunni að ráðamönnum,
hvar í flokki sem þeir eru, sé sama
um hlutskipti þroskaheftra og að-
standenda þeirra, heima og að
heiman. Þroskaheftir eru líklega
lágværasti þjóðfélagshópur lands-
ins. Þeir fara ekki í kröfugöngur.
Þeir lyfta ekki spjöldum. Þeir kjósa
fæstir.
Ég kýs hinsvegar og hef gert
lengi. Ég kýs ekki þjóðfélag sem
hækkar ekki laun þessarar mikil-
vægu stéttar svo um munar. Ég
kýs hvorki oddvita ríkis né borgar,
sem báðir eru ábyrgir fyrir skeyt-
ingarleysi síðustu vikna í garð
þroskaþjálfa. Báðir þessir orðhák-
ar geta farið mikinn í ræðu og riti,
á tyllidögum sem öðrum, en orð
þeirra verða að engu þegar kemur
að verst launuðu kvennastétt há-
skólamenntaðra manna. Þá virðist
þeim báðum standa á sama.
Þetta eru þung orð. Þau eru samt
ekki þyngri en byrði þeirra for-
eldra sem nú þurfa að skiptast á að
vera heima hjá fötluðum börnum
sínum á meðan verkfallið varir. Ég
hlýt að skora á yfirvöld að þau
hugsi sinn gang.
Til þess hljóta þau að hafa óheft-
an þroska.
Þroski stjórnvalda
Elín Sveinsdóttir
Kjarabarátta
Ég skil ekki að nokkur
ráðamaður skuli
dirfast að líkja því við
íþróttaleik, segir
Elín Sveinsdóttir, þegar
fólk með þessi laun og
ábyrgð leggur niður
störf til að fylgja eftir
kjarakröfum sínum.
Höfundur er útsendingastjóri frétta
á Stöð 2.