Morgunblaðið - 14.07.2001, Qupperneq 24

NEYTENDUR
24 LAUGARDAGUR 14. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
TEKJUR sjómanna lúta öðrum
lögmálum en flestra annarra laun-
þega í landinu þar sem sjómenn róa
jafnan upp á hlut, svokallað hluta-
skiptakerfi. Þetta er
launahvetjandi kerfi
þar sem það er hagur
allra um borð að veiða
sem mest, en það er
aflaverð, þ.e. fiskverð,
sem ræður mestu um
það hver laun sjómanna
verða á endanum, þegar
fiskurinn er gerður upp
í lok hvers túrs. Þá hlýt-
ur það jafnframt að vera
hagur allra um borð að
sem hæst verð fáist fyr-
ir fiskinn. Miðað við nú-
verandi kerfi um hvern-
ig fiskverð er ákveðið
fæst ekki hæsta verð
fyrir fiskinn og um það
stendur deilan á milli sjómanna og út-
vegsmanna. Skref í rétta átt náðist þó
í nýgerðum samningi Vélstjórafélags-
ins og LÍÚ.
Fyrir gerð kjarasamninga í vor
voru launamál sjómanna alfarið í
höndum útgerðarmanna, þar sem
þeir réðu fiskverði. Viðhorf útgerðar-
manna til fiskverðs byggist á þeirri
staðreynd að í mörgum tilfellum á út-
gerðin bæði skipin og landvinnsluna
og þannig eru útgerðarmenn að
kaupa fiskinn af sjálfum sér. Ef fisk-
verði af skipi er haldið lágu, þarf að
borga sjómönnum minna og land-
vinnslan fær fiskinn á hagstæðu
verði. Með því að fá sem hæsta verð á
afurðum landvinnslunnar nást mestu
tekjumöguleikar fyrir útgerðina.
Um þetta snýst deilan, sjómenn fá
sín kjör miðað það sem veiðist og selt
til landvinnslu, en útgerðin fær sína
afkomu miðað við unna vöru úr frysti-
húsi. Í sinni kjarabáráttu hafa sjó-
menn lagt mikla áherslu á að sann-
gjarnt fiskverð fæst einungis með því
að setja allan fisk á markað. Útgerð-
armenn hafa ekki mátt heyra minnst
á markaðsverð fyrir fisk. Hins vegar
átti allur útgerðarkostnaður og mark-
aðssetning á afurðum frystihúsa og
frystiskipa aftur á móti að fylgja
markaðslögmálum. Útgerðirnar vilja
sjálfar greiða markaðsverð fyrir allan
kostnað sem á þær leggst og er ekk-
ert nema gott um það að segja. Þetta
verður þá að gilda á alla vegu, einnig
fyrir sölu á afla. Markaðsverðið
myndi að sjálfsögðu lækka stórlega til
að byrja með, en ná svo jafnvægi,
magn og gæði réðu þar ferðinni.
Samherji blés út í verkfallinu há-
setahlutinn sem þeir greiða á sínu
skipi, þ.e. Baldvini Þorsteinssyni,
Samherji sagði að hásetar hjá fyrir-
tæki þeirra væru með 11.milljónir í
tekjur á ári. Það er enginn háseti sem
er allt árið til sjós. Sjómenn eru
launalausir í fríum, ef Samherjamenn
vita það ekki. Háseti rær þrjá túra og
einn í frí þannig að meðaltekjur hjá
háseta eru um það bil 7 milljónir á því
skipi sem hér um ræðir. Það er líka
verið að gleyma þeim fjölmörgu sjó-
mönnum sem róa allt árið fyrir brot af
þessum tekjum. Þetta er ekki raun-
hæfur samanburður þar sem um er
að ræða skip sem er með mesta afla-
verðmæti allra skipa við Íslands-
strendur. Það vill líka oft gleymast að
þessir 26 karlar sem um borð í frysti-
togara hjá Samherja eru að koma
með aflaverðmæti í land fyrir 1.000
milljónir, og þeir vinna fyrir hverri
krónu sem þeir fá í laun. Ég skal full-
yrða að ekkert fyrir-
tæki í landinu er með
jafngóða framlegð og
þetta skip Samherja.
Ég skal fullyrða, að
Samherja-menn fá
einnig sitt af þessum
milljónum og gott bet-
ur.
Þorsteinn Vilhelms-
son, stjórnarformaður
Gunnvarar hf. og
stjórnarmaður í Granda
hf., segir í viðtali við At-
hafnalíf MBL 24. maí sl.
að „sjávarútvegurinn á
að vera laus við pólitísk-
ar smáskammtalækn-
ingar (innskot; aldrei
hef ég séð eða heyrt þetta orð áður)
og furðulegar hugmyndir um byggða-
kvóta eða aðrar hömlur. Sjávarútveg-
inn má alls ekki reka sem félagsmála-
stofnun né beita honum til að viðhalda
byggð í hverju sjávarplássi í landinu“.
Þarna kemur hann að kjarna kjara-
mála sjómanna. Er það gott að
frammámenn í sjávarútvegsfyrir-
tækjum sjái að það eru sjómenn sem
halda uppi frystihúsum með því að
nánast gefa fiskinn til landvinnslu.
Hann, þ.e. Þorsteinn, hlýtur að
meina, allur fiskur á markað, öðruvísi
fer félagsmálastimpillinn aldrei af
sjávarútveginum.
Krafa sjómanna um að setja allan
fisk á markað er í raun krafa lands-
byggðarinnar þar sem hinn mikli
byggðarvandi myndi leysast í einu
vetfangi. Þá gætu öll frystihús allt í
kringum landið boðið í fiskinn, í stað
þeirrar miðstýringar sem á sér stað í
dag af hálfu útgerðarinnar. Jafnframt
mundi aukast annar atvinnurekstur í
byggðakjörnum landsins samfara
aukinni landvinnslu, t.d. viðhaldsv-
inna ýmiss konar.
Sjómenn gera ekkert annað en að
niðurgreiða frystihús og vinnslu í
landi meðan ekki er borgað markaðs-
verð fyrir aflann. Ég efast um að al-
menningur á Íslandi geri sér grein
fyrir því tapi sem hann verður fyrir
með þessari einhliða ákvörðun út-
gerðarmanna um fiskverð. Þegar
fiskur er ekki seldur á markaðsverði,
tapa ekki aðeins sjómenn heldur tap-
ar íslenska þjóðin einnig milljörðum
króna. Þegar allur afli er kominn á
markað er ekki lengur þessi hvati til
að henda fiski, því markaðurinn
myndi kaupa allan fisk, og það á við-
unandi verði. Frá því að hlutaskipta-
kerfi var sett á hefur verið ákvæði í
kjarasamningi milli sjómannastétt-
ana og LÍÚ um sölu aflans sem hljóð-
ar svo; Útgerðarmaður hefur með
höndum sölu aflans og hefur til þess
umboð áhafnar að því er aflahlut
hennar varðar. Hann skal tryggja
skipverjum hæsta gangverð fyrir
fiskinn, þó aldrei lægra en útgerðar-
maður fær. Úgerðarmanni er því
skylt að selja aflann hæsta verði.
Í nýgerðum samningum Vélstjóra-
félagsins og LÍÚ er í fyrsta sinn sam-
ið um markaðstengingu á fiskverði.
Þó svo að ekki fengist fullt markaðs-
verð, þá er þó markaðstenging betri
en fullt umboð útgerðar til einhliða
ákvarðana um fiskverð. Að sjáfsögðu
hefðum við viljað fulla markaðsteng-
ingu á fiskverði, en það er nú þannig í
öllum samningum að ekki fæst alltaf
allt sem samninganefndirnar vilja,
þess vegna eru þetta jú kallaðir
samningar. Ef allur fiskur færi á
markað myndu nánast þurrkast út
allar vinnudeildur LÍÚ og sjómanna,
þar sem þetta hefur verið aðalkrafa
sjómannastéttarinnar í mörg ár.
Krafa sjómanna
– allur fiskur
á markað
Valgeir Jónsson
Höfundur er vélstjóri á frystitogara
og er í stjórn og samninganefnd Vél-
stjórafélags Íslands.
Sjómannasamningar
Ef allur fiskur færi
á markað, segir Valgeir
Jónsson, myndu nánast
þurrkast út allar
vinnudeilur LÍÚ
og sjómanna.
UMRÆÐAN
SAMTÖK verslunar og þjónustu
hafa sent frá sér fréttatilkynningu
þar sem bent er á að smásöluverð á
grænmetistegundum sem landbún-
aðarráðherra nam tolla af nýverið
hafi skilað sér til neytenda. Vitnað er
í könnun ASÍ á grænmeti og nemur
lækkunin um 10%.
Samtök verslunar og þjónustu
benda einnig á, að þótt heimild hafi
verið fyrir tollum á eggaldin og lauk
hafi þær tegundir verið á undanþágu
undanfarið, og því eðlilegt að verð-
lækkun hafi ekki orðið á þeim teg-
undum. Bent er á að árstíðabundnar
sveiflur séu á verði þessarra tveggja
tegunda og eðlilegt að verð hækki
tímabundið yfir sumarmánuðina. Að
lokum segir í tilkynningunni að Sam-
tök verslunar og þjónustu harmi yf-
irlýsingar landbúnaðarráðherra um
háa álagningu verslana á grænmeti
og segja það benda til þess að hann
hafi ekki kynnt sér málin til hlítar.
Grænmetis-
verð hefur
lækkað vegna
afnáms tolla DÓMUR hefur fallið í máli Heilsu-
hússins gegn Tollstjóraembættinu
og eru Mirin-sósurnar komnar aftur
í sölu í Heilsuhúsinu.
Í nóvember 1999 var sagt frá því
að Mirin-sósur sem ætlaðar eru út á
sushi og fengust í Heilsuhúsinu inni-
héldu 8% áfengi. Í kjölfar fréttarinn-
ar voru birgðir Heilsuhússins gerðar
upptækar með þeim rökum, að versl-
unin hefði ekki leyfi til að selja
áfengi. Þessari niðurstöðu vildi Örn
Svavarsson eigandi Heilsuhússins
og innflytjandi vörunnar ekki una og
kærði málið. Þann 29. júní síðastlið-
inn féll svo dómur í málinu Erni í
hag.
„Ég var búinn að flytja þessa sósu
inn í tíu ár áður en tollurinn kom og
gerði þetta upptækt, alls tæplega
500 flöskur“ segir Örn. Eftir að var-
an hafði verið gerð upptæk gekk
Erni erfiðlega að fá svör um fram-
haldið hjá Tollstjóraembættinu, en
að lokum var honum sagt að aðgerð-
in stæði og hann mætti ekki flytja
vöruna inn. Í framhaldi af því kærði
Örn málið og benti á að alls ekki væri
um áfengan drykk að ræða heldur
sósu ætlaða í matargerð.
Er greinilega um
matvöru að ræða
Örn segir aðgerðir Tollstjóra hafi
verið vanhugsaðar. „Það stóðst ekk-
ert í tengslum við þetta mál, til dæm-
is var öll framkvæmdin á því þegar
varan var gerð upptæk ólögleg. Var-
an er greinilega matvara. Allnokkrar
aðrar áfengar matvörur hafa fengist
um lengri eða skemmri tíma í mat-
vöruverslunum. Dómarinn tók ekki
efnislega afstöðu til þess hvort þetta
væri áfengur drykkur eða ekki held-
ur segir hann að öll aðgerð Tollstjóra
hafi verið ólögleg og að þeim beri að
skila vörunni aftur. Óeiginlega segir
hann því að þetta sé matvara þótt
hann taki ekki beina afstöðu í því
máli.“
Mirin-sósurnar
komnar aftur í sölu
VERÐ á útleigðum myndböndum
hefur hækkað á flestum myndbanda-
leigum undanfarið og nemur hækk-
unin á bilinu 10% til 12.5%. Í kvik-
myndahúsum höfuðborgarinnar
hefur aðgangsmiðinn alls staðar
hækkað um 6.7%.
Bónusvídeo hækkaði útleigu á nýj-
um spólum úr 500 kr í 550 kr. og er
hækkunin því 10%. Þóroddur Stef-
ánsson framkvæmdastjóri Bónus-
vídeó segir verðhækkunina koma í
beinu framhaldi af öðrum verðhækk-
unum: „Verðið hækkaði hjá dreifing-
araðilum myndbandanna, væntan-
lega vegna hækkana á dollaranum.“
Sama verðhækkun varð í öðrum keðj-
um undir sömu eigendum, Topp-
myndir og Videohöllin hækkuðu einn-
ig um 50 krónur.
Hækkun frá
dreifingaraðilum
Snæland vídeóleigurnar hækkuðu
einnig verð á nýjum myndum. Hækk-
unin var 11% og kosta nýjar myndir
nú 500 kr. Pétur Smárason verslunar-
stjóri segir að hækkunin hafi orðið í
byrjun júní vegna hækkunar á spól-
um frá dreifingaraðilum.“
Verðhækkun væntanleg
Verðhækkun hefur ekki orðið
ennþá hjá Grensásvídeó, en er vænt-
anleg á næstunni. „Við höfum ekki
hækkað, nýjar myndir kosta 400
krónur hjá okkur,“ segir Davíð
Steinsson eigandi Grensásvídeó. Að-
spurður um væntanlega hækkun
sagði hann: „Það er líklegt, og þá um
50 krónur. Ástæðan er hærra inn-
kaupsverð frá dreifingaraðilum.“ Lík-
leg verðhækkun er því 12,5% á Grens-
ásvídeó.
Hækkað um 11%
Tröllavideó á Seltjarnarnesi hækk-
aði nýlega verð um 11% og kosta nýj-
ar myndir nú 500 kr. „Við vorum að
hækka fyrir um þremur vikum síðan“
segir Júlíus Júlíusson eigandi. Ástæð-
ur hækkunarinnar segir Júlíus vera
hækkun á innkaupsverði á mynd-
böndum.
Ekki allar leigur að hækka
Ekki eru allar myndbandaleigur að
hækka og ætla einhverjar að halda
óbreyttu verði í bili. Meðal þeirra sem
hringt var í eru Fjarðarvideo og Vid-
eóheimar en þar á bæ segja menn
hækkanir ekki væntanlegar.
Sömu verðhækkanirnar
í öllum kvikmyndahúsunum
Verðhækkanir hafa einnig orðið í
kvikmyndahúsum borgarinnar. Á
svipuðum tíma hækkuðu öll kvik-
myndahús í Reykjavík verð aðgöngu-
miða um 6,7%, upp í 800 krónur,
skömmu eftir að verð var hækkað úr
700 krónum í 750.
SAM-bíóin hækkuðu miðaverð um
6,7%, í 800 kr í byrjun júní. „Þetta er
eingöngu vegna þróunarinnar á doll-
aranum, miðað við gengishækkanir
undanfarið hefði miðinn helst þurfa
að hækka í 1000 krónur“ segir Björn
Árnason framkvæmdastjóri SAM
bíóanna.
Gengi dollarans áhrifavaldurinn
Bíómiðinn hækkaði einnig upp í
800 kr, um 6,7% í Háskólabíói. Einar
Valdimarsson framkvæmdastjóri
segir ástæður hækkunarinnar þær
sömu og hjá öðrum í dag. „Við erum
að kaupa allt í dollurum og hann hefur
hækkað mjög mikið undanfarið eins
og almenningur veit.“
Flestar myndir hækka
Magnús Geir Gunnarsson fram-
kvæmdastjóri Laugarásbíós segir
verðið hafa hækkað um 6,7% í kring-
um 20. júní og kostar miðinn nú 800
krónur. „Við höfum verið með ein-
hverjar myndir á 750 krónur en það á
eftir að taka ákvörðun um framhald-
ið.“ Ástæður hækkunarinnar segir
Magnús vera hækkun á dollaranum,
enda næstum allar myndir keyptar í
dollurum.
Ekki meiri hækkanir
fyrirsjáanlegar
Stjörnubíó og Regnboginn hækk-
uðu í byrjun júní verð aðgöngumiða í
800 krónur, og nemur hækkunin
6,7%. Jón Eiríkur Jóhannsson fráfar-
andi rekstrarstjóri Kvikmyndahúsa
Skífunnar segir hækkunina hafa verið
nauðsynlega. „Hækkunin er ein-
göngu vegna gengisbreytinga, sem
hafa komið mjög illa niður á kvik-
myndahúsarekstrinum í heild.“ Að-
spurður um frekari hækkanir fram-
undan segist Jón Eiríkur ekki sjá
fyrir frekari hækkanir og segist vona
að gengislækkun krónunnar verði
ekki meiri.
Kvikmyndahús og myndbandaleigur hækka verð
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Verð á myndbandsspólum hefur víða hækkað um 10% til 12,5%.
Myndbönd hækka um 10%
og bíómiðar um 6,7%