Morgunblaðið - 22.07.2001, Blaðsíða 30

SKOÐUN
30 SUNNUDAGUR 22. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
NÝ lög um mat á
umhverfisáhrifum
voru sett af Alþingi í
fyrra (MÁU 2000).
Þau byggjast á nýrri
tilskipun ESB um
MÁU frá 1997 þar
sem tilskipunin frá
1985 var betrumbætt.
Fljótlega í byrjun
áttunda áratugarins
fóru af stað umræður
innan Evrópusam-
bandsins (ESB) um
nauðsyn þess að hafa
sameiginlegar reglur
fyrir mat á umhverf-
isáhrifum. Þegar
fyrstu drögin að sam-
eiginlegri tilskipun voru lögð fram
árið 1977 komu þau af stað mikilli
umræðu hjá aðildarríkjunum.
Drögin voru gerð opinber þremur
árum síðar, þegar þau höfðu verið
endurskrifuð tuttugu sinnum, og
tilskipunin var loks samþykkt 1985.
Í framhaldi af samningi ESB og
EFTA um evrópskt efnahagssvæði
var sama tilskipun innleidd hér á
landi með lögum síðari hluta árs
1993 og með reglugerð 1994.
Víða erlendis er mun lengri
reynsla af MÁU. Lög um MÁU
voru fyrst sett í Bandaríkjunum ár-
ið 1969. Kanadamenn og Kólumb-
íumenn fylgdu í kjölfarið með lög-
um 1973, í Ástralíu voru þau sett
1974, Vestur-Þýskalandi 1975,
Frakklandi 1976, Filippseyjum
1977, Kína 1979, Hollandi 1980,
Brasilíu 1981, Venesúela 1983, Jap-
an 1984, Ghana 1989 og Argentínu
1993, svo dæmi séu tekin. Í dag eru
yfir 100 lönd komin með eitthvert
form af MÁU (lög, reglugerðir eða
leiðbeiningar), þar af um 70 þróun-
arríki. Einnig krefjast umhverfis-
mats um 100 stofnanir (s.s. bankar)
og ýmis samtök. Sem dæmi má
nefna Alþjóðabankann
sem ekki hefur lánað
til verkefna síðan 1989
nema að undangengnu
mati.
Til að meta hvort
framkvæmdir þurfi að
fara í umhverfismat er
að finna fjóra viðauka í
tilskipun í ESB (þrjá í
íslensku lögunum). Í 1.
viðauka eru fram-
kvæmdir sem ávallt
eru háðar mati á um-
hverfisáhrifum. Undir
2. viðauka falla fram-
kvæmdir sem kunna að
hafa í för með sér um-
talsverð umhverfisá-
hrif og metið er í hverju tilviki –
með tilliti til eðlis, umfangs og stað-
setningar. Þriðju og fjórðu viðauk-
ar innihalda viðmiðanir við mat á
framkvæmdum tilgreindum í 2. við-
auka.
Í fyrsta viðauka eru tólf nýjar
skilgreiningar á matsskyldum
framkvæmdum. Átta nýjum skil-
greiningum á matsskyldum fram-
kvæmdum, þar á meðal; verslunar-
miðstöðvum, bílaplönum,
ferðamannastöðum og skemmti-
görðum var bætt í viðauka 2. Í
þriðja viðauka var t.d komið inn
ákvæðum um að við ákvörðun á
matsskyldu þyrfti að taka tillit til
sammögnunaráhrifa við aðrar
framkvæmdir, einnig að taka tillit
til sammögnunar ólíkra umhverf-
isáhrifa á tilteknu svæði og áhrifa
yfir landamæri.
Viðauki 1
Í 1. viðauka eru framkvæmdir
sem ávallt eru háðar mati á um-
hverfisáhrifum. Við samanburð á
ákvæðum íslensku laganna og
ákvæðum í tilskipun ESB kemur í
ljós að íslensku lögin eru strangari í
10 af 24 atriðum. Ákvæði um fiski-
mjöls- og lýsisverksmiðjur í þétt-
býli er þó ekki að finna í 1. viðauka
tilskipunarinnar heldur aðeins í 2.
viðauka. Miðað við 2. viðauka eru ís-
lensku lögin veikari en miðað við 1.
viðauka eru þau strangari.
Viðauki 2
Undir 2. viðauka falla fram-
kvæmdir sem kunna að hafa í för
með sér umtalsverð umhverfisáhrif
(„Veruleg óafturkræf umhverfis-
áhrif eða veruleg spjöll á umhverf-
inu sem ekki er hægt að fyrirbyggja
eða bæta úr með mótvægisaðgerð-
um.“) og metið er í hverju tilviki
með tilliti til eðlis, umfangs og stað-
setningar hvort háðar skuli mati á
umhverfisáhrifum samkvæmt lög-
um þessum, sbr. einnig 3. viðauka.
Stærðarmörk
Í 2. viðauka íslensku laganna er
að finna mörg stærðarmörk (við-
miðunarmörk) sem ekki eru í til-
skipun ESB. Mun auðveldara og
fljótlegra er þannig fyrir alla hlut-
aðeigandi að átta sig á hvort um-
rædd framkvæmd sé tilkynninga-
skyld eða ekki. Ef stærð
framkvæmdar er minni en tilskilin
mörk segja til um er hún ekki til-
kynningaskyld.
Eðlilegt er að spyrja hvort hægt
sé þannig að útiloka ákveðnar fram-
kvæmdir fyrirfram frá því að fara í
umhverfismat. Evrópudómstóllinn
(ECJ) hefur fjallað um nokkur mál
þar sem aðildarþjóðir settu stærð-
armörk á matsskyldar framkvæmd-
ir sem falla undir 2. viðauka. Í
stuttu máli hefur niðurstaða dóm-
stólsins í öllum tilfellum verið að
ekki er heimilt að setja stærðar-
mörk.
Eins og kom fram hér að ofan
segir í fyrstu grein MÁU 2000 að
markmið laganna sé að „tryggja að
áður en leyfi er veitt fyrir fram-
kvæmd sem kann að hafa í för með
sér umtalsverð umhverfisáhrif hafi
farið fram mat á umhverfisáhrif-
um“. Nú má lengi rökræða um hvað
séu „umtalsverð umhverfisáhrif“. Í
lögunum eru þau skilgreind sem:
„Veruleg óafturkræf umhverfisá-
hrif eða veruleg spjöll á umhverfinu
sem ekki er hægt að fyrirbyggja
eða bæta úr með mótvægisaðgerð-
um.“
Við mat á umhverfisáhrifum
framkvæmda er mikilvægt að ein-
blína fyrst og fremst á umhverfisá-
hrifin, en ekki hvað lögin segja til
um, s.s. hvaða framkvæmdir skuli
meta samkvæmt viðmiðunarmörk-
um (stærðarmörkum).
Sem dæmi um hversu ákvæði um
stærðarmörk í 2. viðauka geta verið
villandi eru niðurstöður yfirvalda
um hvort hin ýmsu sjókvíaeldi skuli
sæta umhverfismati eða ekki. Sam-
kvæmt 2. viðauka í MÁU 2000 skal
meta hvort „Þauleldi á fiski þar sem
ársframleiðsla er 200 tonn eða
meiri og fráveita til sjávar eða þar
sem ársframleiðsla er 20 tonn eða
meiri og fráveita í ferskvatn“ skuli
sæta umhverfismati. Flestir fram-
kvæmdaaðilar ráðgera að framleiða
margfalt meiri eldisfisk en 200 tonn
á ári. Yfirvöld hafa farið rétt að og
metið hverja framkvæmd fyrir sig,
óháð því hversu mikið er ráðgert að
framleiða. Ekki er t.d. sjálfgefið að
ef 6.000 tonna sjókvíaeldi á einum
stað skuli undanþegið mati að ann-
að 6.000 tonna sjókvíaeldi á öðrum
stað skuli einnig undanþegið mati.
Framkvæmdir á grunn-
virkjum undanskildar
Við yfirferð á 2. viðauka vekur at-
hygli að þrjú atriði – sem falla undir
framkvæmdir á grunnvirkjum – eru
undanskilin í íslensku lögunum.
Þessi atriði eru eftirfarandi:
1. Iðnaðarbyggingar (e: Industrial
estate development projects)
2. Nýbyggingarsvæði, þ.m.t. bygg-
ing verslunarmiðstöðva og bíla-
stæða. (e: Urban development
projects, including the construc-
tion of shopping centres and car
parks)
3. Bygging járnbrauta o.fl. (e: Con-
struction of railways and int-
ermodal transshipment facilities
and of intermodal terminals –
Projects not included in Annex
I)
Samkvæmt ECJ er aðildarþjóð-
um ekki heimilt að fjarlægja ein-
staka framkvæmdaflokka af lista
tilskipunarinnar.
Í MÁU 2000 stendur að ráðherra
sé heimilt í sérstökum undantekn-
ingartilvikum, að fenginni umsögn
Skipulagsstofnunar, að ákveða að
tiltekin framkvæmd (en ekki fram-
kvæmdaflokkar), eða hluti hennar,
sem varðar almannaheill og/eða ör-
yggi landsins sé ekki háð mati á
umhverfisáhrifum. Í slíkum tilvik-
um skal ráðherra kveða á um hvaða
gögnum skuli safnað um umhverf-
isáhrif hennar og aðgang almenn-
ings að þeim gögnum. Einnig kynna
framkvæmdaraðila, leyfisveitend-
um og almenningi ástæður fyrir
undanþágunni. Ráðherra ber, áður
en undanþága er veitt, að tilkynna
sameiginlegu EES-nefndinni á
hvaða forsendu hún er veitt og
einnig að láta sameiginlegu EES-
nefndinni í té þær upplýsingar sem
almenningur hefur aðgang að.
MAT Á UMHVERFISÁHRIFUM
Björgvin
Þorsteinsson
Ný lög um mat á um-
hverfisáhrifum byggjast
á nýrri tilskipun ESB
um MÁU frá 1997, segir
Björgvin Þorsteinsson,
þar sem tilskipunin frá
1985 var betrumbætt.
91. Íslandsglíman fór
fram við hátíðlega at-
höfn í Dalhúsum laugar-
daginn 5. maí og hófst
kl. 13. Hafði mótið verið
vel undirbúið af stjórn
GLÍ og framkvæmda-
stjóra þess, Helga
Kjartanssyni. Hann var
sjálfur glímustjóri og
fórst það vel úr hendi.
Dómnefnd skipuðu
Jón M. Ívarsson, Krist-
inn Guðnason og Þor-
valdur Þorsteinsson.
Heiðursgestur móts-
ins var Steingrímur
Hermannsson, fyrrum
forsætisráðherra, og afhenti hann
Grettisbeltið sem faðir hans, Her-
mann Jónasson, skrýddist eftir Ís-
landsglímuna 1921, fyrir 80 árum, en
þá varð hann glímukóngur Íslands.
Langan tíma tók að fá afrit mynd-
bands afhent frá RÚV og er það
ástæða þess hve birting þessarar
greinar hefur dregist. (Sjá töflu.)
Ingibergur áfram glímukóngur
Glímumenn voru sjö talsins sem
gengu til keppni um Grettisbeltið og
fremstur í flokki var glímukóngur
síðustu fimm ára, Ingibergur Jón
Sigurðsson, Víkverja. Ingibergur
lagði nýliðann Lárus á hælkrók h.á v.
eftir snarpa glímu og sömuleiðis
félaga sinn, Sigurð Nikulásson, á
hægri fótar klofbragði. Næst mætt-
ust þeir félagarnir
hann og Ólafur Helgi
Kristjánsson. Glíma
þeirra var ljót og með
ólíkindum að sjá svo
reynda menn standa
þannig að með boli og
stimpingum fremur en
glíma. Báðir uppskáru
gult spjald fyrir þessa
frammistöðu og töldu
margir það meinleysi
dómara að spjöldin
urðu ekki tvö og þar
með vítabylta á báða.
Rétt í lokin tókst Ingi-
bergi að slæma hæl-
krók h. á v. á Ólaf Helga
og bylta honum. Ingibergur gerði
jafnglími í næstu glímu við félaga
sinn Pétur og nú var allt annað að sjá
til hans. Glíma þeirra Péturs var feg-
ursta glíma mótsins, þeir voru tein-
réttir og glæsilegt að sjá þá vinda sér
hvorn úr brögðum annars. Ingiberg-
ur gerði einnig jafnt við Ólaf Odd en
síðasta glíma hans var gegn Arngeiri
sem gerði sér lítið fyrir og lagði Ingi-
berg á hælkrók. Þar með hafði Ingi-
bergur tapað tveim vinningum á
mótinu og úrslitin í uppnámi.
Ólafur Oddur Sigurðsson, hinn há-
vaxni liðsmaður HSK, kom á óvart
því hann hefur lítið glímt í vetur. Ólaf-
ur stendur beinn og bolar ekki en
kiknar oft í hnjám. Stígandi án hring-
hreyfingar og urðu tíð rof í viðureign-
um hans þegar hann tók strikið með
fangbræður sína beint út af vellinum.
Ólafur fylgir mönnum fast eftir og
reynir oft að snúa þá niður með átök-
um handa. Eftir skoðun myndbands
virðist Ólafur hafa beitt níði í öllum
sínum viðureignum og hafa sloppið á
ótrúlegan hátt við gulu spjöldin sem
hlýtur að stafa af sjónleysi dómara og
því hve hann var fljótur upp eftir
átökin. Ólafur lagði Ólaf Helga, Arn-
geir og Sigurð. Ólaf á hnéhnykk, Arn-
geir á sniðglímu og Sigurð á hælkrók
fyrir báða. Öll voru sigurbrögðin ljót
og ekki glímumannleg.
Pétur besti varnarmaðurinn
Pétur Eyþórsson, hinn lipri og létt-
glímandi Víkverji, sýndi það enn og
aftur að hann er langbesti varnar-
maður glímunnar í dag og er fimi
hans með ólíkindum. Hann var alltaf
skrefi á undan í vörninni og stóð tein-
réttur og glæsilega að glímunni.
Hann hlaut enga byltu í hópglímu
mótsins og var eini keppandinn sem
tókst að afreka það. Háttur Péturs er
að verjast og bíða færis og nýta það
leiftursnöggt þegar þar að kemur.
Hann læddi laglegum hælkrók á Lár-
us þegar hann sótti of langt og lagði
Sigurð á góðu hægri fótar klofbragði.
Í lokin voru þessir þrír efstir og
jafnir; Ingibergur, Ólafur Oddur og
Pétur og glímdu til úrslita. Fyrst
glímdu Ingibergur og Pétur snarpa
glímu og skildu jafnir. Þá tóku saman
Ólafur og Ingibergur og var sú glíma
tvísýn og hörð. Í lokin tókst Ingibergi
að leggja Ólaf á góðum hælkrók
hægri á vinstri og tryggja sér Grett-
isbeltið sjötta árið í röð. Ólafi dæmd-
ist sigur gegn Pétri á hælkrók hægri
á hægri. Byltan var hvorki hrein né
góð en látin standa. Þar með náði
Ólafur öðru sætinu.
Ingibergur sótti sig og glímdi æ
betur eftir ósköpin móti Ólafi Helga
og sannaði í úrslitaglímunum að hann
er enn besti glímumaður landsins.
Áberandi er hversu Ingibergur er
laus við að níða og losar sig vel við
andstæðing við byltu. Skilur þar mik-
ið á milli hans og þeirra glímumanna
sem sífellt steypa sér í gólfið á eftir
ÍSLANDS-
GLÍMAN 2001
Jón M. Ívarsson
Mótið í heild sinni bar
merki þess, segir
Jón M. Ívarsson, að
keppendur voru jafnir,
kappsfullir og beittu
sumir kröftum meira en
leikni og lipurð.