Morgunblaðið - 26.09.2001, Blaðsíða 22

LISTIR
22 MIÐVIKUDAGUR 26. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
TÓNLEIKAR Bjarkar
Guðmundsdóttur í Col-
iseum, húsakynnum
ensku óperunnar í
London, hlutu umtals-
vert lof hjá óperugagn-
rýnanda breska dag-
blaðsins Daily Tele-
graph nú í vikubyrjun
og segir hann hinn
þrönga hóp sem kenni
sig við „alvöru“ nútíma-
tónlist geta lært ýmis-
legt af söngkonunni.
„Úrvalsstefna er eitt
sterkasta einkennið á
tónlist Bjarkar. Tónlist-
arnám á unga aldri auk
þátta úr pönktónlist,
djassi, rafrænni tónlist og íslenskri
tónlistarhefð eiga öll sinn þátt í lögum
söngkonunnar. Tónleikarnir [í Col-
iseum] hefjast til að mynda með
Björk í sviðsljósinu að snúa gamalli
spiladós í gang, áður en sinfóníu-
hljómsveitin hefur að leika inngangs-
stef sem bókstaflega býr yfir göfug-
leik sem hæfði Wagn-
er,“ segir í umsögn
blaðsins. Söngstíll
söngkonunnar er þá
sagður eins konar sam-
bland af pönki sem
sveigist yfir í falsettu
sópran. Sérkennilega
barnslegir eiginleikar
raddar Bjarkar hljóta
þá samhljóm í heillandi
dansi sem minnir meira
á hopp leikskólabarna
en tryllingslegar diskó-
sveifur. „Sveipuð svört-
um fjaðrabúningi sem
virðist sambland
Svanavatnins og Moul-
in Rouge virðist Björk
týnd í eigin heimi og sýnir þess engin
merki að ætla að snúa aftur til jarð-
ar.“
Að mati gagnrýnanda blaðsins
vinnur Björk þó vel úr þessari blöndu
sem auðveldlega hefði getað orðið til-
gerðarleg. Sannfæring söngkonunnar
á því sem hún geri veiti tónleikunum
hins vegar bæði einlægni og heiðar-
leika. „Á slíkum augnablikum lætur
Björk Madonnu minna á lítið annað
en tómar glansumbúðir og minnir um
leið óþægilega á það hve margir
söngvaranna sem venjulega standa á
þessu sviði skortir allan persónu-
leika,“ eru lokaorð Daily Telegraph.
Val Bjarkar á tónleikastöðum hef-
ur þá einnig orðið breskum fjölmiðl-
um að umtalsefni, en hún á að hafa
sýnt áhuga á að halda tónleika sína í
Konunglega óperuhúsinu í Covent
Garden áður en hún sættist á Col-
iseum.
Að mati dagblaðsins Independent
er hins vegar töluverð skynsemi falin
í þeirri ákvörðun útgáfufélags Bjark-
ar, One Little Indian, að reyna að
höfða til aðdáenda klassískrar tónlist-
ar, enda vísi söngkonan sjálf til tón-
listarinnar á Vespertine sem eins
konar nútíma kammertónlistar. Blað-
ið segir þó: „Björk er langt frá því að
teljast til klassískra tónlistarmanna
en semur tónlist sem hljómar eins og
framtíðin sé þegar komin.“
Daily Telegraph hrósar tónleikum Bjarkar í Coliseum
Nútímatónlistarmenn
geta lært af Björk
ÍSLENSKT landslag í fjölbreyti-
leik sínum er viðfangsefni Gísla Sig-
urðssonar á sýningu hans Rætur í
landi og list sem nú stendur yfir í
Gerðarsafni í Kópavogi. Verkin eru
ýmist olíumálverk eða unnin með
blandaðri tækni og nýtir Gísli sér auk
þess textaformið, enda mörgum vel
kunnur fyrir skrif sín.
Mikil litabreidd er í verkum Gísla
sem flest eru máluð á tímabilinu
2000–2001, þó einnig megi finna
myndir sem ná aftur til ársins 1995.
Landslagið nálgast listamaðurinn þá
á margvíslegan máta, en sjálfur seg-
ist hann leitast við að miðla „anda
öræfanna“ frekar en að lýsa ákveðn-
um stöðum. Hálendi Gísla er því líka
víða einfaldað og stílfært. Sumstaðar
minnir það þannig á textíl- og þrykk-
myndir líkt og verkið Bækur um
landið er ágætis dæmi um – þar
gnæfa stílfærðar línur jökulsins yfir
einföldum svörtum sandinum sem
hefur verið sundurskorinn af jökul-
ánni.
Landslagið leitar þá annars staðar
í átt að abstrakt formum sem aldrei
eru þó óþekkjanleg. Þau eru jafnvel
samtvinnuð raunsæislegri myndflöt-
um í verkum sem unnin eru með
blandaðri tækni. Í verkinu Spor-
drjúgur Sprengisandur tvinnar Gísli
til að mynda saman fornt letur, hand-
ritalýsingar, stílfærða abstrakt fleti
og jökulhettuna sem yfir verkinu
gnæfir. Raunsærri útfærsla á lands-
laginu sést þá einnig í sumum verka
hans líkt og Innan við Innstu-Jarl-
hettu er ágætis dæmi um. Hér teygja
fjalltopparnir sig upp fyrir snjóbreið-
una í bláleitri og kuldalegri mynd.
Svipmiklir fjalltopparnir taka á sig
mannlega eiginleika og fer miskunn-
arleysi náttúruaflanna ekki fram hjá
neinum.
Líkt og áður sagði notar listamað-
urinn gjarnan texta í myndum sínum,
ljóð eftir Hannes Pétursson prýðir
þannig Á slóð Reynistaðabræðra á
meðan önnur verk státa af textum úr
Jónsbók og Njálu svo dæmi séu tek-
in. Enn önnur verk vinna með ljóð-
um, minnispunktum og dagbókar-
slitrum Gísla sjálfs. Í verkinu Grjót
færir hann þannig áhorfendur inn í
innviði fjallsins – þar sem saga þess
er rakin í máli og mynd, sem sýnir
eins konar þverskurð af leið hrauns-
ins upp á yfirborðið þar sem fjallið
blasir nú við.
Töluverð fjölbreytni er því í efn-
istökum listamannsins þó svip sé að
finna með flestum verkanna. Er það
einna helst að verkin Á grýttri slóð og
Minnispunktar um lambagras skeri
sig þar úr, en þar nálgast Gísli við-
fangsefni sín á nýjan máta. Návígi í
grýttu landslagi fyrrnefnda verksins
og hringlaga form þess síðarnefnda
eiga litla samsvörun annars staðar.
Þó efnistök Gísla í landslagsverk-
um séu margvísleg skortir nokkuð á
að verkin nái að njóta sín til fulls – til
þess hanga þau einfaldlega of þétt á
veggjum sýningarsalarins. Gestir
Gerðarsafns velkjast hins vegar ekki
í neinum vafa um að fjöllin og
óbyggðirnar eru listamanninum kær
og að fjölbreytileiki þess landslags
sem þar er að finna vitnar ekki síður
um ástríðufullan áhuga listamannsins
á landinu en hvikulleika náttúrunnar
sjálfrar.
Morgunblaðið/Ásdís
Í verkinu Spordrjúgur Sprengisandur sem unnið er með blandaðri
tækni samtvinnar Gísli Sigurðsson texta myndefni sínu.
Andi öræfanna
MYNDLIST
G e r ð a r s a f n
Sýning á verkum Gísla Sigurðs-
sonar. Sýningin er opin alla daga
nema mánudaga frá kl. 11–17 og
lýkur 7. október nk.
RÆTUR Í LANDI OG LIST
Anna Sigríður Einarsdótt ir
ELÍN Ósk Óskarsdóttir hefur
þegar sýnt að hún er mikil söng-
kona og eftir tónleika hennar í
tónlistarsalnum Ými sl. sunnudag
sannaði hún það svo um munaði.
Það ættu ekki að vera nein vand-
kvæði í flutningi dramatískra óp-
eruverka hér á landi, eigandi völ
á annarri eins stórbrotinni söng-
konu og Elín Ósk er.
Þau Elín Ósk og Gerrit Schuil
hófu tónleikana með aríunni Nun
baut die Flur úr Sköpununni eft-
ir Haydn. Þetta er falleg aría um
vaknandi gróður jarðarinnar á
þriðja degi sköpunarinnar og á
efni hennar erindi til okkar í dag,
sem stöndum nú á þrepskildi
óafturkræfrar náttúrueyðingar.
Á eftir þessari förgu aríu fluttu
Elín Ósk og Gerrit konsertaríuna
Ah, Perfido, op 65, sem Beethov-
en segir vera sviðsatriði og aríu
fyrir sópran og
hljómsveit. Þetta er
í raun smáleikþátt-
ur, einleikur, þar
sem leikverkið er
mjög tilþrifamikil
tilfinningaátök konu
sem harmar svik
ástvinar. Elín Ósk
og Gerrit fluttu
viðamikið tónlesið
og aríuna með mikl-
um tilþrifum.
Stórarían Höre
Israel er úr órator-
íunni Elia, í upphafi
seinni hlutans, en
þar kallar trúkona
til sín fólkið og bið-
ur það að hlýða á orð Guðs, sem
hún flytur því. Seinni hluti ar-
íunnar er ávarp Guðs: „Ég er
huggari yðar, ekki hopa, því ég
er Guð yðar og mun gefa yður
styrk.“ Þessi tilfinningaþrungna
aría var glæsilega flutt.
Eftir hlé voru á efnisskránni
ítalskar óperuaríur; Pace, pace
mio Dio úr La forza og Tu che la
vanita úr Don Carlosi, báðar eftir
Verdi, og þar á eftir Suicidio úr
La Giocinda eftir Ponchielli,
L’altra notte úr Mefistofele eftir
Boita og Ebben, ne andrò lont-
ana úr La Wally eftir Catalani,
allt stóraríur, sem Elín Ósk söng
með miklum tilþrifum. Röddin
spannar allt frá því
fínlegasta til þess
voldugasta, svo að
hvergi hattar fyrir í
mótun raddarinnar
og túlkunin nær yfir
allan tilfinningaskal-
ann, t.d. í Pace,
pace, þar sem Elín
Ósk syngur bæn
Leonoru á einstak-
lega fagran máta, og
einnig aríu Elísabet-
ar í Tu che la vanitá.
Í Suicidio, aríu Gioc-
ondu, voru tilfinn-
ingaátökin stórbrot-
in og í hinni
sérkennilegu aríu
Margheritu, L’altra notte, var
söngur Elínar Óskar hreint ótrú-
legur en þó tók arían úr La
Wally öllu fram og hafði þó verið
nokkuð borið í hvað snertir fyrri
viðfangsefnin.
Þetta voru stórkostlegir tón-
leikar og mikill listasigur fyrir
Elínu Ósk Óskarsdóttur, sem að
þessu sinni naut þess að Gerrit
Schuil lék á píanóið og var leikur
hans frábærlega mótaður, allt frá
því að hljóma eins og í hljóm-
sveit, til þess finlegasta sem pí-
anóið getur gefið þeim er kann
að biðja það vel og fara höndum
um það með gætni og virðingu.
Mikill listasigur
TÓNLIST
Ý m i r
Elín Ósk Óskarsdóttir og
Gerrit Schuil fluttu söngverk
eftir Haydn, Beethoven,
Mendelssohn, Verdi, Pochielli,
Boito og Catalani.
Sunnudaginn 23. september.
SUNNUDAGS-
„MATINÉE“
Jón Ásgeirsson
Elín Ósk
Óskarsdóttir
TÓNLEIKAR Tríós Reykjavík-
ur sem haldnir voru í Hafnarborg
s.l. sunnudag voru helgaðir minn-
ingu Gísla Magnússonar píanóleik-
ara, sem lést fyrir skömmu en
hann átti sem píanóleikari, kennari
og skólastjóri stórt framlag í þeirri
þróun, sem einkennt hefur hálfrar
aldar blómstrandi tónlistarlíf hér á
landi.
Fyrsta verk tónleikanna var són-
ata fyrir fiðlu og sembal, sú fyrsta
úr safni sex fiðluverka, sem merkt
eru BWV 1014–19. Þessar sónötur,
ásamt sónötum fyrir viola da
gamba, BWV 1027–9 og flautusón-
öturnar, BWV 1030–32, eru merki-
legar fyrir það, að í þeim er hlut-
verki sembalsins breytt úr að vera
aðeins „continuo“, þ.e. undirleiks-
bassi í sjálfstætt og fullgilt sam-
leiks hljóðfæri. Þarna er continuo
hlutverk sembalsins að hverfa end-
anlega úr sögunni og með tilkomu
píanósins varð jafnvel um tíma
víxlun á hlutverkum, svo að fiðlan
varð undirleikshljóðfæri píanósins.
Þessar sónötur eru að formi til
eins og hjá Corelli og Legrenzi,
þ.e. í fjórum þáttum, þar sem
skiptast á hægir og harðir kaflar.
Guðný lék tvær sónötur úr þessu
safni sem eru, auk formskipunar,
ítalskar í stíl hvað snertir hljóm-
skipan og tónferli en falleg tónlist,
sérstaklega sú fyrri. Seinni BWV
1017, nr 4 var nær því sem Bach
var vanur að leika sér með í út-
færslu flókins tónvefnaðar. Þessar
elskulegu sónötur voru fallega
mótaðar af Guðnýju og var samspil
hennar og Peter Máté á köflum
einstaklega vel mótað og í góðu
styrkleikajafnvægi. Fyrsti kaflinn í
þeirri fyrstu var sérlega fallega
leikinn en tónskipan hans er nærri
„klassísk“ og mjög ólík öðrum tón-
verkum eftir meistarann. Það var
ekki fyrr í síðasta kaflanum, að
leikur hans með kontrapunktiskt
ferli í samspili fiðlu og sembals tók
á sig þá mynd sem Bach er þekkt-
ur fyrir og í þeim tónaleik var
flutningur Guðnýjar Guðmunds-
dóttur og Peter Máté einstaklega
ljúfur og fallega mótaður.
Framlag Gunnars Kvaran á
þessum tónleikum var einleikur
hans í tveimur svítum fyrir selló
en þær eru sex talsins og lék
Gunnar þá nr. 3 og síðustu, nr. 6.
Einleikssvítur Bachs eru líklega
meðal erfiðustu sellóverka sögunn-
ar, sérstaklega sú sjötta. Þessi
verk voru lengi vel ekki viður-
kennd sem konsertviðfangsefni,
fyrst gefin út 1828 og það var í
raun ekki fyrr fyrr en Casals lék
þær á tónleikum í London, að
sellistar tóku að líta á þessi ótrú-
legu listaverk sem fullgild kons-
ertviðfangsefni en ekki aðeins sem
erfiðar æfingar.
Fyrri svítan, í C dúr, var á köfl-
um vel leikin, sérstaklega sar-
abandan, Bourrée-þættirnir tveir
og hinn dansandi gikkur, síðasti
kaflinn. Það var hins vegar í sjöttu
svítunni í D-dúr, sem er ótrúlega
erfið og löng, að Gunnari tókst
ekki vel upp að öllu leyti, enda við
ramman reip að draga, þó margt
væri vel útfært, eins og t.d. í hröðu
ferli courante kaflans. Aftur var
það sarabandan, og gavotturnar
tvær, sem voru fallega fluttar og
vilja margir halda því fram, að til
að leika saraböndurnar vel þurfi sá
hinn sami að kunna vel til verka.
Bourrée-þættirnir og gavotturnar
(og menúettarnir) í sellósvítunum
eru sérlega fallegar tónsmíðar, þar
sem Bach leikur sér með yndisleg-
ar syngjandi tónlínur og voru þessi
lagrænu verk sérlega fallega leikin
af Gunnari.
Það sem einkenndi þessa tón-
leika, voru tvær sérkennilegar
andstæður í tónsköpun hjá J.S.
Bach, annars vegar voru elskuleg-
ar fiðlusónöturnar, sem eru eins
konar tilraunaverk í ítölskum stíl
og nýrri notkun í samspili fiðlu og
sembals og svo hins vegar þau erf-
iðu verk, sellósvíturnar, þar sem
tónmálið er ekta Bach, stórt í sér
og margbrotin einræða, verk sem
voru lengi á leiðinni og eru enn
þung fyrir fæti, þeim sem feta vill
refilstigu hins flókna tónvefs þess-
ara stórbrotnu verka. Sem sagt: Í
þessum verkum gat að heyra sér-
kennilegar andstæður, þ.e. ljúfan
samleik og djúphugsað eintal.
Ljúfur samleikur og
djúphugsað eintal
TÓNLIST
H a f n a r b o r g
Tríó Reykjavíkur, Guðný
Guðmundsdóttir, Gunnar Kvaran
og Peter Máté fluttu verk eftir
J.S. Bach. Sunnudagurinn
23. september, 2001.
KAMMERTÓNLEIKAR
Jón Ásgeirsson
Björk
Guðmundsdóttir