Morgunblaðið - 26.09.2001, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 26. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
179 UNGLINGAR hafa lokið með-
ferð á Stuðlum, frá því meðferð-
arstöðin tók til starfa þann 26. sept-
ember 1996, fyrir nákvæmlega
fimm árum. Á sama tíma hafa 690
komur verið skráðar á svokallaða
neyðardeild. Ástæður fyrir hegð-
unarvanda unglinga sem koma til
meðferðar á Stuðlum eru margs-
konar. Ofbeldi, einelti, afbrot, erf-
iðleikar á heimilum, vandræði í
skóla, þunglyndi, útigangur og
vímuefnaneysla eru t.d. meðal
þeirra. Foreldrar sækja um með-
ferð fyrir börn sín í samráði við fé-
lagsmálayfirvöld og óska barna-
verndarnefndir í viðkomandi
sveitarfélagi eftir meðferðinni.
Stuðlar, sem Barnaverndarstofa
hefur umsjón með fyrir ríkið, sjá
um greiningarmeðferð og skamm-
tímavistun í neyðartilvikum.
Ekki er gerð krafa um að ung-
lingarnir séu tilbúnir til að viður-
kenna vanda sinn og fara í meðferð,
en meðferðin felst ekki síst í að
hjálpa unglingunum að átta sig á
vanda sínum, að sögn Halldórs
Haukssonar, yfirsálfræðings á
Stuðlum. Hann segir að ekki sé
heldur hægt að vísa neinum skjól-
stæðingi á brott. Þetta einkenni allt
starf sem þar fer fram innan dyra.
„Þetta getur þýtt að við erum að
vinna með frekar unga krakka sem
segjast ekki vilja neina breytingu á
sínu ástandi. Þau eru ósammála
fullorðna fólkinu, eðlilega kannski,
því að þegar þau koma hér til með-
ferðar eru foreldrarnir í raun að
grípa inn í með ítrustu ráðum sem
til eru,“ segir Halldór.
Allt að sex
mánaða biðlisti
Á meðferðardeild er rými fyrir
átta einstaklinga. Lengd meðferðar
er allt frá sex vikum upp í fjóra
mánuði, en að meðaltali dvelja ung-
lingarnir þar í átta til níu vikur.
Biðlisti er eftir plássi á deildina, nú
bíða um 10 unglingar, en þegar
verst lætur er biðlistinn á þriðja
tug. Halldór segir að biðtíminn geti
verið allt frá nokkrum vikum upp í
hálft ár, sem sé mjög slæmt þar
sem oftast sé ekki beðið um með-
ferð fyrir unglinginn fyrr en eftir
töluverða umhugsun og þegar öll
önnur tiltæk ráð hafa verið reynd.
Einnig er starfrækt lokuð deild á
Stuðlum, eða svokölluð neyðarvist-
un. Þar er rúm fyrir fjóra skjól-
stæðinga í tveimur tveggja manna
herbergjum. Félagsþjónusta sveit-
arfélags eða lögregla geta vistað
ungling á lokaðri deild vegna óupp-
lýstra afbrota, ofbeldis eða stjórn-
leysis vegna neyslu vímuefna. Hall-
dór segir að vistun á deildinni sé
úrræði til að stöðva skaðlega og
stundum lífshættulega hegðun. Þar
er hvorki aðstaða til afeitrunar né
fyrir sjúka einstaklinga, en þjón-
ustusamningur hefur verið gerður
við lækna á Barna- og unglingageð-
deild Landspítalans og sinna
læknar deildarinnar unglingum á
neyðardeild.
Hámarksvistunartími þar er tvær
vikur, en Halldór segir að stefnt sé
að því að vistunartíminn sé sem
stystur. Þar sé fyrst og fremst
gæsla og umönnun. Meðferðin sem
slík hefst ekki á lokuðu deildinni,
en á þeim tíma eiga barnayfirvöld
að finna annað úrræði.
Halldór segir að þörf fyrir mót-
tökudeild hafi aukist mjög og til
standi að stækka húsnæði Stuðla
við Fossaleyni í Reykjavík, þar sem
slík deild yrði starfrækt. Þar yrði
hægt að taka á móti fimm ein-
staklingum og hægt að hefja fyrstu
skref meðferðar. Þannig mætti
minnka biðlistann. Þessi viðbygging
átti að vera tilbúin haustið 2000 en
enn hefur ekki verið hafist handa
og segist Halldór ekki sjá annað en
að skorti á fjárframlögum frá hinu
opinbera sé um að kenna.
Eina leiðin út er að
ljúka meðferð
Á meðferðardeildinni er þétt dag-
skrá frá morgni til kvölds. „ Á
morgunfundi er farið yfir daginn,
rætt hvernig liggur á unglingunum
og hvað þeir hafa til málanna að
leggja varðandi meðferðina.“
Á Stuðlum er rekinn skóli og fer
helmingur hópsins í skólann fyrir
hádegi og hinn eftir hádegi. Kenn-
arar úr Einholtsskóla sjá um
kennsluna og meta þeir hvar hver
og einn er staddur í námi. Meðan
annar hópurinn er í skólanum er
hinn í hópavinnu. Þar eru gerð
verkefni og spjallað um ýmsa þætti
er varða samskipti, framkomu og
meðferðina.
„Það getur verið erfitt fyrir þau
að vera sett í meðferð, þar sem
krafist er mikils af þeim. Þau eru jú
mörg á móti því og við skiljum
það,“ segir Halldór. Hann segir
mikilvægt að unglingarnir sætti sig
við að vera í meðferð til að þeir fari
að ná árangri. Fyrstu 4-5 vikurnar
séu unglingarnir oft uppteknir af
því að láta ekki breyta sér. „Við
segjum á móti að við séum ekki að
reyna að breyta þeim heldur sýna
þeim mismunandi leiðir að hlutun-
um. Eftir því sem unglingarnir fá
smám saman aukna ábyrgð og
frelsi, fá t.d. að fara heim í helg-
arfrí, er eins og þau taki ákvörðun
um að þau ætli að klára þessa með-
ferð, því það er eina leiðin út. Þau
geta reynt ýmsar aðrar leiðir, sum-
ir strjúka t.d. úr meðferðinni og
reyna það nokkrum sinnum. Það er
eitthvað sem við getum ekki haft
áhrif á, foreldrar sjá um að finna
þau og koma þeim aftur í meðferð-
ina,“ segir hann.
Á hverjum degi er farið út í fylgd
starfsmanna, t.d. í keilu, sund eða
líkamsrækt og stundum er farið í
bíó á kvöldin. „Það er mikilvægt að
kynna fyrir þeim umhverfið og
kenna þeim hluti sem eiga eftir að
nýtast þeim í lífinu. Hluti eins og að
leita í símaskrá, hvernig maður
sækir um vinnu og hvernig maður
segir skoðun sína til dæmis. Þetta
er fræðsla um allt milli himins og
jarðar, t.d. hvernig maður straujar
skyrtu og bakar pönnukökur!“
Reyna að efla hæfileika
og styrk hvers og eins
Halldór segir að mikil áhersla sé
lögð á styrkleika hvers einstaklings
fyrir sig. „Við reynum að koma
auga á hæfileika hvers og eins og
ýtum eftir þeim eins og við getum.
Oft á tíðum hefur áherslan verið á
það neikvæða þegar unglingar
koma hingað inn, þá eru þau sjálf
orðin mjög meðvituð um neikvæða
þætti í fari sínu og sjálfsmatið frek-
ar lágt. Við segjum að þetta sé
meðferð með áherslu á styrkleika
og lausnir.“
Unglingur getur t.d. verið mjög
ákveðinn, en vegna ákveðinna erf-
iðleika sem hafa einkennt hegðun
hans og samskipti, getur öll hans
ákveðni og sjálfstraust verið komin
í mjög neikvæðan farveg, þó
ákveðni geti verið kostur sé henni
beitt á réttan hátt. „Við erum að
hjálpa þeim að verða hæfari til að
velja sjálf hvaða leiðir gagnast þeim
í samskiptum við aðra unglinga,
skóla og foreldra,“ segir hann.
Árekstrar eru ekki óalgengir á
Stuðlum, að sögn Halldórs. „Við er-
um með ákveðnar reglur sem við
förum eftir. Ef það þarf að fjar-
lægja einhvern úr aðstæðum, er
það gert mjög rólega og ákveðið,“
segir hann. Halldór segir að stund-
um sé lokaða deildin notuð til að
róa einstaklinga niður, en þá bara í
nokkra klukkutíma. Fyrst og
fremst sé reynt að koma í veg fyrir
árekstra með því að leysa strax úr
vandanum og reyna að sjá árekstra
fyrir.
Halldór segir að hver unglingur
geti aðeins komið einu sinni á
Stuðla í meðferð. Tveir þriðju hlut-
ar skjólstæðinganna fara heim til
sín að meðferð lokinni og er um
þriðjungur sendur í langtímameð-
ferð. Átta langtímameðferðarheimili
eru rekin hér á landi og eru þau öll
staðsett utan Reykjavíkur.
Þeir unglingar sem búa á höf-
uðborgarsvæðinu geta sótt eftir-
meðferð á vegum Stuðla á Skúla-
götu í sex mánuði eða lengur og
segir Halldór þetta vera mikilvæg-
an stuðning fyrir unglingana til að
takast á við daglegt líf eftir að með-
ferð lýkur.
Hækkun sjálfræðis-
aldurs erfið
Vímuefnaneysla er eitt þeirra
vandamála sem sumir skjólstæðing-
ar Stuðla eiga við að glíma. Að-
spurður um hvort það valdi vand-
ræðum í meðferðinni að hluti
hópsins hafi neytt vímuefna og aðr-
ir ekki segir Halldór að það geri
öðruvísi kröfur til starfsmanna.
„Við reynum að hafa sömu reglur
fyrir alla, ramma þannig að það sé
sami takturinn í hlutunum. Hins
vegar verðum við á sama tíma að
vera mjög einstaklingsmiðuð, reyna
að sníða meðferð hvers og eins al-
gjörlega að hans þörfum. Sumir eru
með þannig vandamál að það er
minna hægt að vinna úr þeim í
hópavinnu, þess vegna er meðferðin
blanda af einstaklings- og hópa-
vinnu. Við verðum að geta hannað
það eftir þörfum unglingahópsins á
hverjum tíma.“
Halldór segir suma foreldra hafa
áhyggjur af því að unglingar sem
ekki eru í vímuefnum muni kynnast
krökkum í neyslu í meðferðinni.
„Við höfum bent fólki að horfa á
umhverfið sem krakkarnir eru í
dagsdaglega, þau ganga í fjölmenna
skóla og kynnast öllu þessu annars
staðar, þau þurfa ekki að koma á
Stuðlar, meðferðarstöð fyrir unglinga 12–18 ára með hegðunarvandamál, er fimm ára í dag
Auka hæfni unglinganna til
að takast á við vandamál
Á Stuðlum er ungling-
um með hegðunar-
vandamál kenndar leiðir
að ásættanlegum lausn-
um í samskiptum og
lögð áhersla á styrk-
leika þeirra sem ein-
staklinga. Auk hefð-
bundinna námsgreina er
unglingunum m.a. kennt
að baka pönnukökur,
strauja skyrtur, sækja
um vinnu og segja skoð-
un sína. Unglingar geta
verið sendir á Stuðla
gegn vilja þeirra og þó
sumir hafi reynt að
strjúka þaðan er eina
leiðin út að ljúka
meðferðinni.
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Mikið er lagt upp úr hópavinnu með starfsmönnum, þar sem unglingarnir ræða t.d. samskipti sín og framkomu. Hluti af meðferðinni felst í því að hjálpa
unglingunum að átta sig á hegðunarvanda sínum og viðurkenna hann. Meðferðin er á sama tíma miðuð út frá þörfum hvers einstaklings fyrir sig.
Halldór Hauksson, yfirsálfræðingur á Stuðlum.