Morgunblaðið - 26.09.2001, Qupperneq 26

ÁRNI M. Mathiesen sjáv-arútvegsráðherra ogfulltrúar í nefnd um end-urskoðun laga um stjórn
fiskveiða kynntu niðurstöður nefnd-
arinnar í gær. Fjórir nefndarmenn
af sjö mynda meirihluta í nefndinni
og skila sameiginlegu áliti og tillög-
um, en þeir eru Friðrik Már Bald-
ursson, formaður nefndarinnar,
Tómas Ingi Olrich þingmaður, Vil-
hjálmur Egilsson þingmaður og
Kristján Skarphéðinsson skrifstofu-
stjóri í iðnaðarráðuneytinu.
Í meirihlutaálitinu segir að hags-
munir þeir sem nefndinni bar að líta
til virðist stangast að ýmsu leyti á
og því hafi verið nauðsynlegt að
leita málamiðlunar.
Aflamarkskerfið áfram
meginstoð fiskveiðistjórnunar
Niðurstaða og tillögur meirihluta
nefndarinnar varðandi stjórn fisk-
veiða og gjaldtöku og afnot af veiði-
heimildum eru svohljóðandi:
,,Meirihluti nefndarinnar leggur
til að aflamarkskerfið verði áfram
meginstoð fiskveiðistjórnunar hér á
landi. Meirihluti nefndarinnar telur
að aflamarkskerfið hafi í meginat-
riðum náð því markmiði að stuðla að
hagkvæmum fiskveiðum. Fram-
leiðni hefur aukist verulega í fisk-
veiðum frá því 1983 og meira en í
öðrum atvinnuvegum. Afkoma í
sjávarútvegi hefur batnað þótt enn
sé arðsemi greinarinnar ekki um-
fram það sem gerist í öðrum at-
vinnuvegum. Eflaust ræður afla-
samdráttur undanfarinna ára
samhliða hagræðingu sem fjár-
mögnuð er úr greininni sjálfri þar
töluverðu. Það má því vænta þess að
hagur greinarinnar batni þegar
hægt verður að auka afla á ný og
hagræðing undangenginna ára skil-
ar sér að fullu í rekstri fyrirtækj-
anna. Þó að almennir efnahagslegir
þættir og umbreytingar á umgjörð
sjávarútvegs almennt hafi vafalaust
átt mikinn þátt í framleiðniaukn-
ingu og bættri afkomu er líklegt að
stjórnkerfi fiskveiða hafi haft tölu-
verð áhrif. Fræðileg rök og reynsla
annarra þjóða leiða að sömu niður-
stöðu.
Aflamarkskerfi eitt og sér er þó
ekki trygging fyrir arðbærri nýt-
ingu fiskstofnanna og samhliða því
er nauðsynlegt að móta nýtingar-
stefnu fyrir hvern stofn með há-
marksafrakstur í efnahagslegum
skilningi að markmiði. Svo hægt sé
að byggja slíka nýtingarstefnu á
traustum grunni þarf að efla haf-
rannsóknir á næstu árum m.a. með
því að verja meiri fjármunum til
þeirra.
Meirihluti nefndarinnar telur
nauðsynlegt að ná betri stjórn á
veiðum krókabáta og að rétt sé að
gera það með því að lög nr. 1/1999
standi í meginatriðum óbreytt, en
þau tóku gildi 1. september sl.
Lagðar eru til aðgerðir til að auð-
velda aðlögun krókabáta að breyttu
lagaumhverfi og gera útgerð innan
þess kerfis kleift að dafna.
Útgerð smábáta hefur vaxið mjög
frá tilkomu kvótakerfisins og er orð-
in mikilvægur hluti af atvinnulífi á
einstökum svæðum. Engu að síður
er ljóst að veiðar smábáta sam-
kvæmt þorskaflahámarks- og daga-
kerfi höfðu fyrir gildistöku laga nr.
1/1999 aukist verulega og voru orðn-
ar mun meiri en gert var ráð fyrir á
meðan þeir sem hlíta aflamarks-
kerfi, þ.m.t. smábátar og önnur
strandveiðiskip, hafa þurft að sæta
skerðingu afla. Enn fremur var til
staðar veruleg vannýtt sóknargeta í
þorskaflahámarkskerfinu hvað
varðar veiði á aukategundum (ýsu,
steinbít og ufsa) og því hefði mátt
búast við stórauknum afla þessara
báta í aukategundum og samhliða
niðurskurði aflaheimilda hjá afla-
marksskipum ef gildistöku laganna
hefði verið frestað.
Gildistaka laganna hefur að
óbreyttu í för með sér töluverðan
samdrátt í veiðum á aukategundum
hjá þeim bátum sem stunduðu veið-
ar í þorskaflahámarkskerfinu. Til að
auðvelda aðlögun að þessum breyt-
ingum og þá sérstaklega fyrir þá að-
ila sem ekki höfðu mikla veiði-
reynslu á viðmiðunartímabili
krókaaflamarks mælir meirihluti
nefndarinnar með því að k
marksbátum verði úthlutað
heimildum í aukategundum
ræmi við þær hugmyndir s
eru fram í fréttatilkynning
útvegsráðuneytisins frá 20
Að auki er lagt til að þe
störfuðu innan þorskaflah
kerfisins, hafa litla króka
deild í aukategundum og
hafa fjárfest í krókabátu
veitt fjárhagsleg fyrirgreið
kvæmt nánar skilgreindum
Í núgildandi lögum e
krókabáta ekki takmörkuð
þá skilgreiningin á þessu
einvörðungu í þeim veið
sem notuð eru, þ.e.a.s. fæ
línu. Meirihluti nefndarin
að takmarka beri stærð k
marksbáta, en þó séu 6 to
mörkin sem áður var st
óþarflega þröng m.a. af
ástæðum. Lagt er til að k
marksbátar megi vera a
brúttótonn að stærð.
Í núgildandi lögum er
safna krókaaflaheimildum
er minni en 6 brúttótonn. S
ur stækkaður yfir 6 br
heldur hann heimildum s
óheimilt er að flytja króka
ildir til hans eftir stæ
Meirihluti nefndarinnar te
ar hömlur ástæðulausar o
til að viðskipti með króka
og krókaaflahlutdeild ver
milli þeirra báta sem stun
innan krókaaflamarks
enda verði miðað við að k
marksbátar megi vera a
brúttótonnum að stærð. L
að framsal aflaheimilda m
markskerfisins og krókaaf
kerfisins verði óheimilt.“
Gjaldtaka og afno
af veiðiheimildum
,,Meirihluti nefndarinn
æskilegt að skýra betur þa
sem veiðiheimildir fela í s
indin má skýra með því
greina í lögum að um sé að
til nýtingar fiskstofna. Hu
er að gera þetta með því a
efni þeirra hugmynda se
Veið
örð
Sjávarútvegsrá
um endurskoð
kynntu niðurs
Nefndin klofn
skila meirihlut
skila hver
Meirihluti endurskoðunarn
26 MIÐVIKUDAGUR 26. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
TILLÖGUR ENDURSKOÐUNARNEFNDAR
Hin svonefnda endurskoðunarnefnd sjávarútvegs-ráðherra, sem skipuð var fyrir tveimur árum,kynnti tillögur sínar í gær og er sagt frá efni
þeirra í Morgunblaðinu í dag. Hið jákvæða við tillögur
meirihluta nefndarinnar er, að fallizt er á það grundvall-
aratriði að útgerðin skuli greiða gjald fyrir afnot af fiski-
miðunum í kringum landið, sameign íslenzku þjóðarinn-
ar. Barátta, sem nú hefur staðið á annan áratug, hefur
skilað þeim árangri að tvær nefndir, hin þingkjörna auð-
lindanefnd og ráðherraskipaða endurskoðunarnefnd
hafa báðar komizt að þeirri niðurstöðu að mæla með
þessu grundvallaratriði; auðlindin er þjóðareign. Fyrir
hagnýtingu hennar þarf að greiða afnotagjald.
Auðlindanefndin skilaði sameiginlegu áliti en benti á
tvær leiðir til þess að ná þessu markmiði í sjávarútvegi.
Endurskoðunarnefndin skilaði fjórum álitum en sameig-
inlegt er með þeim öllum, að þar er fallizt á grundvall-
aratriðið um afnotagjald.
Í því sambandi er ekki sízt mikilvægt, að tveir þing-
menn Sjálfstæðisflokksins, þeir Tómas Ingi Olrich og
Vilhjálmur Egilsson, sem hingað til hafa ekki verið
þekktir fyrir stuðning við gjaldtöku vegna nýtingar auð-
lindar, sem er sameign þjóðarinnar hafa báðir skrifað
undir álit meirihluta endurskoðunarnefndarinnar um
þetta efni. Sýnir það vilja þeirra til samkomulags.
Þetta er mikilvægur áfangi, sem ekki má vanmeta,
hvað sem öðru líður.
Því miður náðist ekki samkomulag innan endurskoð-
unarnefndarinnar um það hvaða leið bæri að fara við
gjaldtöku. En til þess að allrar sanngirni sé gætt ber þó
að hafa í huga, að þótt auðlindanefndin kæmist að sam-
eiginlegri niðurstöðu um grundvallarmál benti nefndin á
tvær leiðir til þess að ná þessu marki að því er sjávar-
útveginn varðar og það er um þessar tvær leiðir, sem
endurskoðunarnefndin hefur m.a. klofnað.
Í umræðum um þetta mál á annan áratug hefur Morg-
unblaðið lagt áherzlu á eftirfarandi atriði:
Þeir sem nýta auðlindir, sem lögum samkvæmt eru
sameign íslenzku þjóðarinnar, skulu greiða gjald fyrir
afnot þeirra auðlinda.
Eignarréttur íslenzku þjóðarinnar á fiskimiðunum og
fiskistofnunum er ótvíræður og afdráttarlaus og honum
má ekki hagga.
Íslenzkur sjávarútvegur á að búa við fullkomið at-
hafnafrelsi eins og aðrar atvinnugreinar og þess vegna á
að afnema takmarkanir á framsali og svonefnd kvótaþök.
Það er eðlilegt að sjávarútvegurinn fái ákveðinn um-
þóttunartíma áður en greiðsla gjaldsins hefst.
Það er eðlilegt að samband sé á milli afkomu sjáv-
arútvegsins og þess gjalds, sem hann greiðir hverju
sinni til eiganda auðlindarinnar, íslenzku þjóðarinnar.
Tillögur endurskoðunarnefndar ganga til móts við
sum þessara áherzluatriða í málflutningi Morgunblaðs-
ins en aðrar ekki.
Gagnrýni fólks á fiskveiðistjórnarkerfið hefur verið af
margvíslegum toga. Aðilar innan sjávarútvegsins hafa
gagnrýnt kerfið á forsendum, sem snúa að hagsmunum
hvers og eins. Gagnrýni almennings hefur beinzt að því,
að útgerðarmenn hafa stundað milljarðaviðskipti með
kvótann sín í milli án þess að greiða eiganda auðlind-
arinnar fyrst eðlilegt gjald fyrir þau réttindi, sem þeir
hafa keypt og selt.
Það er hægt að fallast á grundvallaratriðið um auð-
lindagjald en útfæra það síðan á þann veg, að það verði
ekki trúverðugt gagnvart almenningi og þar með ekki sá
grundvöllur til sátta meðal þjóðarinnar um þetta mikla
mál, sem að hefur verið stefnt.
Því miður hefur meirihluti endurskoðunarnefndar
sjávarútvegsráðherra útfært samþykki sitt fyrir veiði-
gjaldi á þann veg, að það er ekki nægilega trúverðugt til
þess að um þessar tillögur geti skapazt víðtæk sátt. Í því
sambandi er hins vegar mikilvægt að hafa í huga að álit
meirihluta nefndarinnar er ekki annað og meira en
nefndarálit. Þessar tillögur koma nú til umfjöllunar í
þingflokkum og á Alþingi og engin ástæða er til að ætla
annað miðað við þær undirtektir, sem tillögur auðlinda-
nefndar fengu fyrir ári en að þingflokkar og Alþingi finni
lausn, sem almennari sátt geti orðið um en um þessar til-
lögur. Hér er því ekki komið að neinum endapunkti.
Það er vel hægt að fallast á þá tillögu meirihluta end-
urskoðunarnefndarinnar að skipta gjaldtökunni í tvennt
á milli kostnaðargjalds og afkomutengds veiðigjalds.
Meirihluti nefndarinnar leggur í raun til, að hinu svo-
nefnda þróunarsjóðsgjaldi, sem er rétt innan við millj-
arður, verði breytt í kostnaðargjald, sem nemi einum
milljarði og hækki síðan í áföngum upp í einn og hálfan
milljarð. Þegar rætt er um kostnaðargjald er átt við að
sjávarútvegurinn greiði sjálfur þann kostnað, sem skatt-
greiðendur hafa hingað til greitt fyrir sjávarútveginn.
Að því leyti má segja, að sjávarútvegurinn hafi verið rík-
isstyrktur. Þetta kostnaðargjald er hægt að reikna með
ýmsum hætti. Lægsta talan, sem menn hafa komizt að
niðurstöðu um, er sú tala, sem meirihluti endurskoð-
unarnefndar leggur til. Aðrir hafa reiknað þennan
kostnað u.þ.b. fimm milljarða og er þá m.a. tekinn með í
reikninginn hinn svonefndi sjómannaafsláttur, sem auð-
vitað er í eðli sínu stuðningur við sjávarútveginn.
Af þessu má sjá, að hér er farið vægt í sakirnar en í
sjálfu sér hægt að fallast á það, þótt umþóttunartíminn
vegna hækkunar gjaldsins sé býsna langur.
Þegar hins vegar kemur að útfærslu meirihluta nefnd-
arinnar á hinu afkomutengda veiðigjaldi skortir trúverð-
ugleika í tillögur meirihluta nefndarinnar.
Fyrst á framlegð sjávarútvegsfyrirtækjanna að ná
20% áður en til álita kemur að þau greiði gjald fyrir afnot
af auðlindinni. Æskilegt væri að fá frekari efnislegan
rökstuðning fyrir þessum 20% en það er þó ekki aðal-
atriði málsins.
Eftir að 20% framlegð er náð á sjávarútvegurinn að
greiða 7,5% af því, sem við bætist. Af hverju 7,5%? Af
hverju ekki 15% eða jafnvel 20%?
Í tillögum meirihluta endurskoðunarnefndarinnar er
ekki að finna neina sérstaka skýringu á þessum 7,5%
sem eiga samkvæmt skýrslu nefndarinnar hugsanlega
að þýða 500 milljónir króna í veiðigjald einhvern tíma í
ótilgreindri framtíð.
Það hefur aldrei verið markmið Morgunblaðsins með
málflutningi sínum í þessu máli að hvetja til þess að níðzt
væri á sjávarútveginum. Vandinn er hins vegar sá, að
eftir að almenningur hefur fylgzt með því, hvernig út-
gerðarfyrirtækin hafa haft efni á að greiða ekki bara
milljarða heldur milljarðatugi fyrir veiðiheimildir í við-
skiptum sín á milli á allmörgum undanförnum árum, mun
sá sami almenningur ekki skilja hvers vegna þessi fyrir-
tæki geti ekki borgað eiganda auðlindarinnar nema 500
milljónir eftir langan aðlögunartíma.
Raunar er ljóst, að á bak við tillögu meirihluta nefnd-
arinnar um 7,5% eftir að 20% framlegðarmarki er náð
eru engir vísindalegir útreikningar á greiðslugetu sjáv-
arútvegsins við tiltekin skilyrði heldur hefur meirihluti
nefndarinnar einfaldlega komizt að þeirri niðurstöðu að
hann treysti sér ekki til að leggja til hærri tölu, sem
kæmi til útborgunar einhvern tíma í framtíðinni.
Það kemur ekki á óvart að helzta ágreiningsefni
nefndarmanna hefur verið hvort fara ætti svonefnda
veiðigjaldsleið eða fyrningarleið. Morgunblaðið hefur
frá upphafi mælt með veiðigjaldi og er að því leyti sam-
mála meirihluta endurskoðunarnefndarinnar, þótt blað-
ið sé ósammála útfærslu nefndarinnar á því gjaldi.
Það er hins vegar athyglisvert hvað útgerðarmenn eru
andvígir fyrningarleiðinni. Það er auðvitað ljóst, að með
fyrningarleiðinni hafa þeir í hendi sér hvaða gjald þeir
greiða til eiganda auðlindarinnar. Þeir greiða það gjald,
sem þeir telja að fyrirtæki þeirra standi undir. A.m.k.
væri það svo ef lögmál markaðarins giltu. Útgerðarmenn
eru hins vegar augljóslega hræddir við, að einhverjir úr
þeirra hópi bjóði svo hátt verð í veiðiheimildirnar að það
fari út í tóma vitleysu. Það má vel vera en felst ekki í
þeirri afstöðu forræðishyggja, sem hefur ekki átt upp á
pallborðið í þjóðfélagsumræðum í langan tíma?
Meirihluti endurskoðunarnefndarinnar gengur of
skammt í tillögum sínum um framsal og kvótaþak að
mati Morgunblaðsins. Meirihluti nefndarinnar vill
rýmka framsalið og rýmka um kvótaþakið.
Morgunblaðið telur að framsalið eigi að vera algerlega
frjálst og að afnema eigi kvótaþakið. Þeir sem greiða
hæfilegt gjald eiga að hafa fullan ráðstöfunarrétt.
Hvort tveggja er forsenda fyrir því, að hægt sé að ná
fullri hagræðingu í sjávarútvegi. En auðvitað er for-
senda þess, að svo langt verði gengið, að viðunandi sam-
komulag náist um útfærslu veiðigjaldsins.
Á undanförnum þremur árum er búið að leggja mikla
vinnu í að ná víðtækri sátt um fiskveiðistjórnarkerfið.
Mikilvægum áföngum hefur verið náð á þessum þremur
árum en betur má ef duga skal. Það væru afdrifarík mis-
tök að nýta ekki það tækifæri, sem skapazt hefur á síð-
ustu 12 mánuðum til þess að ljúka þessum deilum á þann
veg, að þorri þjóðarinnar geti við það unað. Þjóðin þarf á
öðru að halda en nýjum hatrömmum deilum um fiskveiði-
stjórnarkerfið.
KRISTINN H. Gunnur Framsóknarfloveiðigjaldsleið til ú
veiðistjórnunarkerfinu í sé
ir að svonefnd fyrningarle
árangurs.
,,Mögulegt er að beita b
skattleggja bein viðskipti,
urgjaldslausa úthlutun og
gjald, en einfaldasta lausn
mætir framkominni gagnr
veiðiheimilda samkvæmt f
ráðstöfun þeirra á markað
veittur sé góður aðlögunar
fyrirtæki geti staðið við sk
ar og búið sig undir breyt
veiðiheimilda um 3-5 % á
ingin tekur 20-33 ár. Sam
hvert fyrirtæki núverandi
fullu í 10-17 ár. Kaupverð
heimilda er um 7-8 sinnum
dugar því að hafa veiðihei
höndum í 10 ár til þess að
verðið og hafa arð af kaup
ur í huga að núverandi út
ið í 17 ár sem er til viðbót
innköllunartímanum,“ seg
Kristins.