Morgunblaðið - 23.10.2001, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 ÞRIÐJUDAGUR 23. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Gerðu lífið léttara og skemmtilegra með tímaritunum
Osta-hv
að?
Láttu þ
rýsta á
þig og u
pplifðu
himnes
ka sælu
HEILS
A • SA
MLÍF
• SÁLFR
ÆÐI
• HOLLU
R MAT
UR • L
EIKFIM
I • SNY
RTIVÖ
RUR
Skemm
tilegar
nýjar æ
fingaað
ferðir
Lönguni
na aftur
eftir að
þú
hefur e
ignast
barn
1. TBL.
1. ÁRG
. VERÐ
Í LAUSA
SÖLU 8
90 KR.
FREMS
T:
Nýjunga
r sem a
uðga
líf þitt s
trax
Finnd
u þá s
em up
pfyllir
óskir
þínar
Serum
fyrir hú
ðina
Þetta g
eta drop
arnir dý
ru
Þessi fallegi
vandaði bakpoki
fylgir með ef þú gerist
áskrifandi núna.
& BO BEDRE
881-4060 & 881-4062
Áskriftarsími
AÐEINS KR.
790
Tvö tímarit
á verði eins
ÝMSIR stjórnendur
fyrirtækja og forystu-
menn í viðskiptalífinu
hafa lýst þeirri skoð-
un sinni að í stað ís-
lensku krónunnar eigi
Íslendingar að taka
upp evruna í viðskipt-
um sín á milli. Helstu
rök fyrir slíkri breyt-
ingu eru að stöð-
ugleiki muni vaxa að
mun og því auð-
veldara fyrir fyrirtæki
og einstaklinga að
átta sig á framtíð
sinni og afkomumögu-
leikum.
Undanfarið hefur
krónan hrapað og sér ekki fyrir
endann á því. Íslendingar búa nú
við hæstu vaxtakjör í heiminum.
Taprekstur fyrirtækja er í al-
gleymingi. Flökt krónunnar í hlut-
verki mælikvarða á verðmæti hef-
ur neytt fólk og fyrirtæki til að
fálma sig áfram í fjármálum með
tilheyrandi afleiðingum. Lög-
bundnir nauðarsamningar sem
skila eigendum fjármagns betri ár-
angri en almennt gerist í umhverf-
inu geta ekki leitt til annars en
greiðsluþrots fyrirtækja og ein-
staklinga og því afskrifta og tapa
hjá fjármagnseigendum. Undirrót
þessa umhverfis er að sjálfsögðu
óheppilegar ákvarðanir stjórn-
valda.
Íslenska krónan
rúin trausti
Að mínu mati hafa háir vextir
Seðlabanka fyrir löngu haft tilætl-
uð áhrif á framtak fyrirtækja og
einstaklinga. Fjölmargir eru að
þrotum komnir. Það er því líklega
eitthvað annað en ofurbjartsýni
þessara aðila sem viðheldur verð-
bólguþrýstingi. Stýrivextir Seðla-
banka eru nú margfalt hærri en í
stöðugum hagkerfum í kringum
okkur.
Almennt séð eru engar forsend-
ur fyrir því að vextir á opnum
markaði séu hærri en hagnaður
fyrirtækja á sama markaði. Þetta
hefur hins vegar gerst á Íslandi
að stórum hluta vegna þess að
menn hafa misst trúna á hag-
stjórnina og íslensku krónuna.
Slík er ótrúin að það þarf þrefalda
vexti í samanburði við nágranna-
löndin til að menn haldi í krónuna
og bindi fjármuni sína í íslenska
hagkerfinu. Sú skýring seðla-
bankastjóra á háum vöxtum að
þeir séu nauðsynlegir til að slá á
þenslu er hæpin. Þessir háu jafn-
vægisvextir lýsa því einfaldlega að
markaðurinn telur gengisskrán-
inguna ranga, hann er ekki tilbú-
inn að viðurkenna núverandi
gengisskráningu nema fá sérstaka
umbun í formi ofurvaxta.
Seðlabankinn segir gengisstefnu
sína nú um stundir vera þá að
gengið fljóti. Þessi fullyrðing stæð-
ist auðvitað ef vaxtastigið væri
sambærilegt og í viðskiptalöndun-
um í kringum okkur. En nú um
stundir er genginu haldið uppi með
gríðarlegum vöxtum á
kostnað fólks og fyr-
irtækja. Samanburður
fullyrðinga Seðla-
bankans og raunveru-
leikans minnir á sög-
una um nýju fötin
keisarans. Verst er að
margir sem tjá sig um
gengisstefnu Seðla-
bankans virðast ekki
átta sig á því að með
vaxtaaðgerðum sínum
er bankinn að koma í
veg fyrir að gengið
fljóti og hið sanna
komi í ljós um veik-
leika krónunnar.
Krónan og vísitölubinding
lánaskuldbindinga
Á Íslandi er reglulega potað í
mælieiningu verðmæta. Það má
ekki verða uppskerubrestur á
grænmetisökrum, þá hækka skuld-
ir heimila og fyrirtækja í krónum
talið. Tjónið er ekki bara græn-
metisbændanna heldur er búið til
tjón hjá flestöllum samhengislaust.
Almenn vísitölubinding lána hvet-
ur til verðbólgu og ofþenslu. Ef
grænmetið okkar hækkar í verði
vegna áhrifa veðurfars eða árstíða-
sveiflna þá hækkar vísitalan. Við
þessa vísitöluhækkun hækka
skuldbindingar fyrirtækja. Þessu
bregðast fyrirtækin við með því að
hækka sitt vöruverð til að halda
sömu stöðu milli kostnaðar og
tekna, allavega er tilhneigingin í
þessa átt. Hafi slík verðbreyting
átt sér stað hjá fyrirtækjum er af-
ar erfitt að snúa henni við þegar
grænmetisverðið lækkar aftur. Ef
markaðurinn hefði ráðið en ekki
vísitalan hefði þetta að öllum lík-
indum ekki gerst. Það hefði ekki
haft neina þýðingu fyrir megin-
þorra fyrirtækja að verð á græn-
meti hækkaði tímabundið og því
hefðu þau ekki fundið þörf hjá sér
til að hækka sitt vöruverð. Af
þessu sést að vísitalan „mælir“
ekki bara verðlag heldur hefur hún
áhrif á verðlagið með lögbundinni
tengingu skulda við hana. Verð-
lagsmælingin hættir að vera óháð
þegar niðurstaða hennar er notuð
með þessum hætti.
Í eðli sínu er vísitölukerfinu ætl-
að það hlutverk að tryggja það að
verðmæti lánaskuldbindinga hald-
ist óbreytt á meðan lánið er
ógreitt. Í þessu kerfi er ekki gert
ráð fyrir því að krónan sé réttlátur
mælikvarði á verðmæti og að það
þurfi því í hverjum mánuði að leið-
rétta upphæðir skuldbindinga í
krónum talið. Gert er ráð fyrir því
að stjórnvaldsskipuð nefnd geti
gegnumlýst hagkerfið og tekið
slíkar ákvarðanir fyrir markaðinn.
Þetta er gert með vísitölu sem
samanstendur af ýmsum vörum
sem fólk kaupir í mismunandi hlut-
föllum. Stjórnvöld hafa vandað sig
töluvert við að búa þessa vísitölu
til og gert nákvæmar kannanir á
því hvað meðalfjölskyldan eyðir
launum sínum í. Annað slagið eru
slíkar kannanir gerðar og vísitalan
löguð að breyttu neyslumynstri
meðalfjölskyldunnar.
Það er grátlegt að þessi lýsing
er ekki úr skrýtlubók hagfræðinga
heldur nokkuð raunsönn lýsing á
afgerandi þætti í hagstjórn ís-
lenskra stjórnvalda. Kerfið sjálft
lýsir uppgjöf stjórnvalda. Þau
treysta sér hvorki til að treysta á
íslensku krónuna, né treysta hana.
Þau telja léttara að taka „réttar“
ákvarðanir til leiðréttingar fyrir
markaðinn. Vísitölubinding er í
eðli sínu handstýring en ekki
markaðsstýring. Mun eðlilegra
væri að markaðurinn spái sjálfur í
umhverfið og horfur og meti
áhættuna inn í vextina, þetta er
hægt ef mælieining verðmæta nýt-
ur trausts. Alvarleg hliðarverkun
vísitölubindingar lána er stórfelld
eignatilfærsla í hagkerfinu, ósamn-
ingsbundin milli aðila á markaðn-
um og varðar því að líkindum
ákvæði Stjórnarskrár um eignar-
rétt. Verða færð rök fyrir því í
annarri grein.
Nýr mælikvarði
verðmæta
Það er mín skoðun og margra
annarra að of dýrt sé að lappa upp
á krónuna, auk þess sem íslensk
stjórnvöld sýnast ekki hafa stað-
festu til að byggja upp traustan
gjaldmiðil. Stjórnvöld virðast í
raun búin að gefast upp. Lög um
vísitölubindingu lána benda í þá
átt. Stýrivextir Seðlabanka sem
jafngilda tvöfaldri þeirri arðsemi
sem menn geta vænst á fyrir-
tækjamarkaði benda í sömu átt.
Vandamálið er djúpstætt og liggur
að hluta í tilbúnu góðæri stjórn-
valda á undanförnum árum.
Vandamálið liggur líka í því hversu
efnahagskerfið er lítið og því
ákjósanlegt skotmark fyrir spá-
kaupmenn.
Til að leysa okkur undan þessum
vandamálum er það ráð vænst að
taka upp í viðskiptum mælikvarða
sem nýtur trausts. Hér er lagt til
að sá mælikvarði verði evran með
aukaaðild Íslands að Myntbanda-
lagi Evrópu eins og þeir Guð-
mundur Magnússon og Stefán Már
Stefánsson leggja til í grein sinni í
Morgunblaðinu 7. október sl.
Valdamenn, fyrirtæki og ein-
staklingar munu finna verulega
breytingu, því að í framtíð trausts
gjaldmiðils verða einungis raun-
veruleg verðmæti til ráðstöfunar.
Gjaldþrot hagstjórnar
Örn
Karlsson
Evra
Í viðskiptum er vænleg-
ast að taka upp mæli-
kvarða sem nýtur
trausts. Örn Karlsson
leggur til að sá mæli-
kvarði verði evran.
Höfundur er verkfræðingur.
Tónlistarkennarar
berjast nú fyrir lífi
sínu eftir að hafa ver-
ið sniðgengnir á und-
anförnum áratugum
með þeim afleiðingum
að þeir hafa dregist
verulega aftur úr í
launum samanborið
við aðra kennara með
sambærilega mennt-
un. Fyrir u.þ.b. ald-
arfjórðungi voru laun
tónlistarkennara jöfn
launum framhalds-
skólakennara, lækk-
uðu síðan niður í laun
grunnskólakennara
og nú þegar þetta er
skrifað eru þau 20% undir launum
þeirra síðarnefndu. Þrátt fyrir lág
laun er menntunarstig tónlistar-
kennara mjög hátt samanborið við
aðrar stéttir og eiga margir tón-
listarkennarar allt að 20 ára nám
að baki, þar af 5–10 ára sérnám.
Flestir tónlistarkennarar hafa lært
á hljóðfæri frá unga aldri og lokið
námi með lokaprófi frá íslenskum
tónlistarskólum. Ennfremur hafa
margir tónlistarkennarar haldið
erlendis til sérnáms eða til þess að
fullnema sig á alla mögulega vegu.
Flestir þessara hljómlistarmanna
hafa síðan komið heim og sett mik-
inn svip á tónlistarlífið um leið og
þeir hafa miðlað þekkingu sinni í
tónlistarskólum landsins.
Síðastliðið ár hafa átt sér stað
viðræður um kaup og kjör tón-
listarkennara og á haustmisseri
var deilunni vísað til Sáttasemjara
ríkisins. Þrátt fyrir mikil og þrálát
fundarhöld hefur ekkert miðað í
deilunni og hinn 22. október nk.
skellur að öllu óbreyttu á verkfall
tónlistarkennara. Verkfall tón-
listarkennara var samþykkt í at-
kvæðagreiðslu þeirra tveggja fé-
laga sem verja hagsmuni
tónlistarkennara, þ.e. Félags tón-
listarskólakennara og Félags ís-
lenskra hljómlistarmanna. Samtals
tóku um 85% fé-
lagsmanna í báðum
félögunum þátt í að
samþykkja verkfall
með u.þ.b. 93% af
greiddum atkvæðum.
Launanefnd sveit-
arfélaganna gerði
tónlistarmönnum til-
boð í maí síðastliðn-
um sem var langt frá
væntingum samn-
inganefndar FT og
FÍH sem þ.a.l. hafn-
aði tilboðinu og í
ágúst síðastliðnum
gerði launanefnd
sveitarfélaganna tón-
listarkennurum annað
tilboð, sem fól í sér litla sem enga
hækkun frá maítilboðinu og var
því sömuleiðis snarlega hafnað.
Eins og góður maður orðaði það
svo vel: „að nú hefði verið hrært í
pottinum án þess að krydda rétt-
inn frekar“.
Tilboð launanefndar sveitarfé-
laganna ná ekki að fylgja þeim
hækkunum sem hafa orðið á al-
mennum kjarasamningum undan-
farin misseri og leiðrétta ekki þá
kjaraskerðingu sem tónlistarkenn-
arar hafa orðið fyrir á undanförn-
um árum. Það er kominn tími til
að sveitarfélögin og launanefnd
þeirra átti sig á því að þessi deila
verður aðeins leyst með því að
koma til móts við kröfur tónlistar-
kennara. Sú stífni og það skiln-
ingsleysi sem launanefnd sveitar-
félaga hefur sýnt kröfum
tónlistarkennara undanfarið hefur
orðið til þess að tónlistarkennarar
hafa nú þjappað sér saman á bak
við samninganefnd sína sem mun
bera sigur út býtum áður en yfir
lýkur.
Það gerir það enginn að gamni
sínu að fara í verkfall, allra síst
tónlistarkennarar sem varla lifa á
þeim lúsarlaunum sem þeir fá út-
borguð í dag. Verkfall er yfirlýsing
atvinnustéttar þess efnis að hún sé
tilbúin til þess að fórna miklu til
þess að öðlast sjálfsvirðingu sína á
nýjan leik og um leið að auka
möguleika sína á að sjá sér og
sínum farborða. Sú staðreynd að
yfir 93% tónlistarkennara álíta að
verkfall sé eina vopnið til þess að
ná fram réttmætum kröfum um
sanngjörn laun fyrir vinnuframlag
sitt er samninganefnd sveitarfé-
laga og yfirmönnum hennar hvatn-
ing til þess að gera betur og á að
skerpa skilning hennar á því að
þarna er atvinnustétt sem hefur
farið halloka á undanförnum árum
og að kjör hennar eigi að bæta.
Hefur góðærið
skilað sér til tón-
listarkennara?
Sigurgeir
Sigmundsson
Höfundur er hljómlistarmaður, við-
skiptafræðingur og gjaldkeri Félags
íslenskra hljómlistarmanna.
Kjarabarátta
Það er kominn tími til að
sveitarfélögin og launa-
nefnd þeirra átti sig á
því, segir Sigurgeir Sig-
mundsson, að þessi
deila verður aðeins leyst
með því að koma til
móts við kröfur tónlist-
arkennara.