Morgunblaðið - 17.05.2002, Blaðsíða 35

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. MAÍ 2002 35
NOKKUÐ hefur
verið deilt á Alþingi
undanfarnar vikur
vegna samansafnaðra
þingmála, sem varð að
afgreiða fyrir þinglok
og hefur verklagi þess
jafnvel verið líkt við
færibandavinnu. Ekki
má efast um vinnu-
semi, samviskusemi og
heiðarleika alþingis-
manna okkar við þessi
störf og eðlilegt er að
ágreiningur sé uppi og
að umræða fari fram
um mál sem til af-
greiðslu koma.
Á nýliðnu þingi
sýndu alþingismenn skilning, fram-
sýni og vilja í verki með stuðningi
sínum við baráttuna gegn sjúkdóm-
um, sem mörg hundruð Íslendinga
fá á ári hverju. Hér er átt við sam-
þykkt Alþingis á þingsályktunartil-
lögu um auknar forvarnir gegn
krabbameinssjúkdómum í melting-
arvegi og öðrum sjúkdómum þeim
tengdum, en fyrsti flutningsmaður
hennar var Árni Ragnar Árnason
alþingismaður. Ályktunin var sam-
þykkt samhljóða á Alþingi hinn 3.
maí síðastliðinn og hljóðar þannig.
„Alþingi ályktar að fela heil-
brigðisráðherra í samráði við land-
lækni að gera tillögur um hvernig
staðið skuli að forvarna- og leit-
arstarfi vegna krabbameins í melt-
ingarvegi fyrir þá sem teljast vera í
áhættuhópi og undirbúa fram-
kvæmd starfsins. Jafnframt verði
hafinn undirbúningur að því að
beita sömu aðferðum, eftir því sem
fært er, í baráttunni við aðrar al-
gengustu tegundir krabbameina
hér á landi.“
Það er athyglisverð tilviljun að
23. mars síðastliðinn staðfesti Páll
páfi II stuðning sinn við alþjóða
baráttu gegn krabbameini í melt-
ingarvegi, sem undirbúin er af
heimssamtökum meltingarlækna
(OMGE og OMED) og Evrópusam-
tökum meltingarlækna (UEGF).
Á hverju ári greinast um 3 millj-
ónir nýrra tilvika
krabbameins í melt-
ingarvegi í heiminum
og 2,2 milljónir manna
deyja af völdum þess-
ara krabbameina á ári
hverju. Í Vatíkaninu
var því lýst yfir að
fyrsta takmarkið væri
að árið 2010 yrði
fækkað um helming
þeim 500.000 einstak-
lingum sem deyja ár-
lega um heim allan
vegna krabbameins í
ristli og endaþarmi.
Það á að bjóða öllum,
körlum og konum, 50
ára og eldri, skimun
eða kembileit fyrir ristilkrabba-
meini og forstigum þess, sem nefn-
ist kirtilæxli eða ristilsepi. Barátt-
an mun því í fyrstu beinast gegn
krabbameini í ristli og endaþarmi,
en þess má geta að páfinn sjálfur,
sem er verndari átaksins, greindist
með sjúkdóminn á byrjunarstigi
fyrir mörgum árum.
Hér á landi er þegar hafinn und-
irbúningur að átaki gegn krabba-
meinum í meltingarvegi. Á síðasta
ári var fræðsluátak fyrir almenning
(Vitundarvakning) um vélindabak-
flæði. Samkvæmt Krabbameins-
skrá Íslands er tíðni kirtilmyndandi
krabbameins í vélinda verulega
vaxandi hér á landi og er það talið
m.a. tengjast langvarandi bólgum
vegna vélindabakflæðis.
Undirbúningur að aukinni
fræðslu og skimun fyrir krabba-
meini í ristli og endaþarmi hefur
farið fram um nokkurt skeið. Þetta
krabbamein er 3ja algengasta
krabbameinið meðal Íslendinga og
önnur algengasta dánarorsökin af
völdum krabbameina. Það greinast
um 112 einstaklingar á hverju ári
með krabbamein í ristli og enda-
þarmi og um 40–50 deyja úr þess-
um sjúkdómi árlega. Um 90%
þeirra sem fá þennan sjúkdóm eru
50 ára og eldri.
Til þess að hafa áhrif á geigvæn-
legar afleiðingar sjúkdómsins er
nauðsynlegt að leita markvisst að
honum og forstigum hans hjá ein-
staklingum 50 ára og eldri. Auk
þess er mikilvægt að greina
áhættustig (t.d ættarsögu um
krabbamein í ristli) og aðra rist-
ilsjúkdóma, sem kunna að auka
hættuna á myndun krabbameins.
Æskilegt er að fylgjast reglulega
með þeim einstaklingum sem hafa
greinst með illkynja mein eða for-
stig þeirra (ristilsepa, kirtilæxli) í
ristli.
Hinn alþjóðlegi átakshópur
(OMGE, OMED, UEGF) hefur
boðið fram aðstoð við að skipu-
leggja baráttuna gegn þessum
krabbameinum í hinum ýmsu þjóð-
löndum. Hér á landi höfum við
fylgst vel með gangi mála erlendis
þar sem undirbúningur er hafinn
og lýst möguleikum okkar og áhuga
á að hefja baráttuna gegn fram-
angreindum meinum.
Samþykkt Alþingis um auknar
forvarnir gegn krabbameinssjúk-
dómum í meltingarvegi og tilmæli
þess til heilbrigðisráðherra og
landlæknis um að gera tillögur að
því starfi og undirbúa framkvæmd
þess, er mikið fagnaðarefni. Þetta
er í góðu samræmi við þá vakningu
og þróun sem á sér stað víða er-
lendis. Hún sýnir reisn Alþingis og
er hvatning til þeirra sem berjast
hér á landi fyrir þessum aðgerðum,
sem verða öllum til heilla og munu
auka lífgæði hér á Íslandi.
Reisn Alþingis
Ásgeir
Theodórs
Höfundur er læknir.
Forvarnir
Samþykkt Alþingis um
auknar forvarnir, segir
Ásgeir Theodórs, gegn
krabbameinssjúkdóm-
um í meltingarvegi er
mikið fagnaðarefni.
STAÐA Reykjavík-
ur, ekki síst miðborgar-
innar, veldur vaxandi
áhyggjum, jafnt meðal
Reykvíkinga sem ann-
arra landsmanna. Öflug
höfuðborg styrkir hag
okkar allra til framtíð-
ar.
Lítið um aðgerðir
Miðborgin er eitt
margra sorglegra
dæma um slök tök R-
listans á stjórn Reykja-
víkurborgar og skort á
metnaðarfullri framtíð-
arsýn. Þótt mikið sé
rætt, m.a. um þéttingu
íbúðarbyggðar og endurnýjun versl-
unarhúsnæðis við Laugaveginn, hef-
ur R-listanum orðið lítið úr verki á
átta árum. Eilítil áherslubreyting í
stöðumælagjöldum við Laugaveginn
og bann við einkadansi á nektarstöð-
um er það helsta sem hann hefur
fengist til að gera og það með eftir-
gangsmunum. Þá fjaraði hratt undan
gagnrýni á löggæsluna í miðbænum,
enda hefur hún eflst en ekki dregist
saman á síðustu árum, þvert á fullyrð-
ingar R-listans.
Hvað dvaldi orminn langa?
Athygli vekur jafnframt að bann
við einkadansi á nektarstöðunum er
sett rétt fyrir kosningar, þótt um-
ræða um afar óæskilega
fjölgun þeirra hafi stað-
ið linnulítið nær hálft
kjörtímabilið. Jafn-
framt þykir sjálfstæðis-
mönnum heldur
skammt gengið og
benda á að fyrst
R-listinn hafi loksins
tekið við sér hefði verið
nær að banna þessa
starfsemi alfarið, a.m.k.
í hjarta borgarinnar. Þá
spyrja margir hvað
dvaldi orminn langa,
fyrst ekki þurfti meira
til að setja nektarstöð-
unum skorður en ein-
falda breytingu á lög-
reglusamþykkt Reykjavíkur.
Engin framtíðarsýn
Mörgum er í fersku minni hvernig
R-listinn reyndi að drepa umræðunni
um nektarstaðina og hina döpru þró-
un miðborgarinnar á dreif með því að
vísa ábyrgðinni eins og svo oft áður á
aðra, í þessu tilviki á stjórnvöld. Ólík-
legt er að R-listinn hafi ekki vitað bet-
ur fyrr en hann á elleftu stundu tók
skyndilega við sér. Mun líklegra er að
þarna hafi verið um eins konar biðleik
að ræða sem vinna átti meirihlutan-
um tíma. Ástæðan er sú að R-listinn
hefur ekki getað komið sér saman um
framtíðarsýn fyrir miðborgina, auk
þess sem borgarsjóður er blankur og
svigrúmið til aðgerða fyrir vikið lítið
sem ekkert.
Áleitinn samanburður
Verulegt átak þarf til svo að snúa
megi vörn miðborgarinnar í sókn til
fjölbreytts mannlífs, menningar,
verslunar og stjórnsýslu. Staðreyndin
er sú að sífellt stærri hluti af tekjum
Reykjavíkur fer í rekstrarkostnað,
þ.á m. vaxtagreiðslur, sem þýðir að
minna verður afgangs til mikilvægra
verkefna á borð við endurreisn mið-
borgarinnar. Tölunar tala sínu máli.
Gróflega reiknað eru um 70–80% af
tekjum Reykjavíkurborgar bundin
rekstri hennar. Á sama tíma er þetta
hlutfall hjá Kópavogi á bilinu 60–70%.
Þessi samanburður segir okkur að
verulegir fjármunir fara forgörðum
hjá borginni og nýtast því ekki sem
skyldi til góðra verka, eins og t.d. bíla-
stæðamála, svo dæmi sé nefnt. Aft-
urhaldssemi R-listans hefur verið
ótrúleg í þeim málaflokki.
Endaslepp vinnubrögð
Ljóst er að forgangsröðun R-
listans hefur ekki tekið mið af mið-
bæjarþróuninni. Eitt síðasta útspil
talsmanna hans hefur verið að skýla
sér að baki laga frá 1998 um deili-
skipulag. Borgaryfirvöld neyðist af
þeim sökum til að deiliskipuleggja
svæðið í heild, í stað einstakra lóða áð-
ur, og nú fyrst hilli undir lok þess
starfs. Á móti má spyrja hvort það
hafi verið ætlun R-listans að bregðast
við aðsteðjandi vanda með því að taka
eina lóð fyrir í einu? Hætt er við að
slík vinnubrögð hefðu orðið enda-
slepp. Þessi varnarleikur er því ekki
annað en enn einn biðleikurinn í
valdatafli R-listans og því er brýnt að
sjálfstæðismenn hljóti stuðning til að
leiða það mikilvæga uppbyggingar-
starf sem framundan er, undir for-
ystu Björns Bjarnasonar.
Biðleikir og
blankheit
Helga Guðrún
Jónasdóttir
Reykjavík
Ljóst er að forgangs-
röðun R-listans, segir
Helga Guðrún
Jónasdóttir, hefur ekki
tekið mið af mið-
bæjarþróuninni.
Höfundur er formaður Lands-
sambands sjálfstæðiskvenna.
SKYLDI það hafa farið fram hjá
einhverjum að eftir fáa daga verður
kosið til bæjar- og sveitarstjórna. Í
Reykjavík hafa stóru framboðin, R og
D, keppst um að ná athygli kjósenda
með því að telja upp allt það góða,
sem þau ætli sér að gera. Það er eins-
og þau fari hamförum í loforðum og
má einu gilda hver málstaðurinn er,
öllum á að hjálpa og allra kjör á að
bæta. Þetta er svosum ágætt. En
skyldu menn ekki vera orðnir lang-
þreyttir á þessu loforðagjálfri? Sjálf-
stæðismenn hamra á því, sem illa er
gert og ætla að gera betur. R-listinn
bendir á allt hið góða, sem gert hefur
verið í valdatíð hans en gleymir að
forgangsröðin er þannig að þeir, sem
geta margir hverjir ekki borið hönd
fyrir höfuð sér, gleymast. Þeir virðast
meðhöndlaðir samkvæmt einhverjum
aumingjagæðastaðli, sem bæði stóru
framboðin hafa komið sér upp. Hvor-
ugt framboðanna státar af neinum úr
hópi aldraðra eða öryrkja framarlega
á framboðslistunum. Hafi einhverjir
verið þar úr þessum hópum hefur
þess verið gætt að ýta þeim til hliðar.
Það er mikið áhyggjuefni hversu
velferðarmál hafa þróast hér í
Reykjavík. Margt hefur verið vel
gert, en staðreyndin er að gera verð-
ur stórátak m.a. hvað húsnæðismál
varðar. Talið er að allt að 600 manns
séu á biðlista eftir viðunandi húsnæði.
Þetta er óþolandi og skapast ekki af
fjármagnsleysi, heldur vitlausri for-
gangsröðun. En ef húsnæðismál aldr-
aðra og öryrkja eru vanrækt, verða
þau eins og risastór snjóbolti, sem um
síðir verður illviðráðanlegur. F-list-
inn ætlar sér að vinna að því að
tryggja öldruðum og
öryrkjum aukið fram-
boð á húsnæði, hvort
sem er á vegum borg-
arinnar eða einkaaðila.
F-listinn heitir átaki í
aðgengis- og ferlimál-
um fatlaðra. Það er
skýlaus krafa að um-
hverfi sé þannig úr
garði gert að það henti
jafnt ófötluðum sem
fötluðum, hvort sem
þeir eru hreyfihamlað-
ir, blindir eða sjón-
skertir eða eiga við ein-
hvers konar aðra fötlun
að etja. Staðreyndin er
sú að allt sem gert er til
þess að auðvelda fötluðu fólki aðgengi
að umhverfinu kemur ófötluðum
mjög til góða.
F-listinn fer fram á að opinberar
byggingar og fyrirtæki séu þannig
gerðar að fatlað fólk komist um þær
hindrunarlaust. Þetta hlýtur að gilda
bæði um nýjar og gamlar byggingar.
Það er í rauninni til háborinnar
skammar að samtök fatlaðra skuli
þurfa að setja fram slíka
kröfu í upphafi 21. ald-
ar, sérstaklega þegar
flokkar, sem tala um
fólk í fyrirrúmi og státa
af félagshyggju og jafn-
rétti hafa verið við völd í
Reykjavík síðast liðin 8
ár.
Það er ávinningur
þjóðfélagsins að nýta
þann mannauð, sem býr
í fötluðu fólki. Með því
að það geti nýtt hæfi-
leika sína hefur það í för
með sér betri líðan og
minni þörf fyrir heil-
brigðis- og félagslega
þjónustu. Með því að
stuðla að aukinni atvinnu fatlaðra má
spara tugi milljóna í félagslega og
heilbrigðiskerfinu á ári.
Það er í samræmi við meginstefnu
F-listans að menntastofnanir séu að-
gengilegar fötluðum. Aðgengið felst
ekki einungis í heppilegum húsa-
kynnum, heldur góðri aðstöðu til
náms, sem nýtist fötluðum. Það verð-
ur að segjast eins og er að yfirvöld
menntamála hafa í mörgum tilvikum
lagt sig fram um að auðvelda fötluð-
um aðgang að námsefni. En miklu
betur má ef duga skal. Það er ófrá-
víkjanleg krafa F-listans að gerð
verði áætlun um að bæta hvers konar
aðgengi að menntastofnunum.
Kennslugögn eiga að vera þannig úr
garði gerð að þau henti öllum. Fatl-
aðir þurfa oft lengri tíma til náms en
ófatlaðir. Það er vegna þess að þrek
þeirra er ekki ætíð til jafns á við ófatl-
aða. Það hlýtur að vera eðlilegt að
þeim sé sköpuð aðstaða til hvíldar í
menntastofnunum þannig að þeir
nýti námshæfileika sína sem best og
skili sem mestum árangri.
Þegar almenningssamgöngur voru
sameinaðar á höfuðborgarsvæðinu,
gleymdust fatlaðir. Það var mikið
framfaraskref þegar ferðaþjónusta
fatlaðra tók til starfa. En hluti henn-
ar, sem snýr að þeim, sem þurfa
hjólastóla virðist rekinn sem sam-
félagsleg þjónusta sem er löngu orðin
á eftir tímanum. Það er mannrétt-
indabrot að fatlað fólk geti ekki
ferðast þegar því hentar til ákveðins
staðar og farið þaðan þegar þörf er.
Ferðaþjónusta fatlaðra verður að
lúta sömu lögmálum og aðrar sam-
göngur, ferðaþjónustan á að vera
hluti almenningssamgangna höfuð-
borgarsvæðisins.
Það verður að samræma reglur
sveitarfélaga um fjárhagsaðstoð, en
til þess að svo geti orðið verður að
vinna að sameiningu smárra í stórar
heildir.
Heimaþjónusta er ákaflega þörf og
eykur sjálfstæði þeirra, sem þurfa á
henni að halda. Því er það óskiljan-
legt hversu vanmetin heimaþjónust-
an er. Góð heimaþjónusta er grund-
völlur margra fatlaðra til sjálfstæðs
lífs.
Ég hef stiklað á stóru vegna nokk-
urra atriða F-listans, sem varða al-
mannaheill og málefni aldraðra og ör-
yrkja. Við erum ekki með þá
sýndarmennsku eins og sjálfstæðis-
menn að bjóða upp á einhvern samn-
ing. Við erum raunsæ og komumst
við inn með kjörinn fulltrúa í borg-
arstjórn í vor munu málefni aldraðra
og öryrkja verða í forgangi hjá okkur.
Grundvöllur þessa er hreinskilni, um-
hyggja og réttlæti til handa þeim,
sem í borginni búa.
F-listinn styður aldraða
og öryrkja
Gísli
Helgason
Höfundur skipar þriðja sæti á lista
F-listans í Reykjavík, Frjálslyndra
og óháðra.
Reykjavík
Góð heimaþjónusta,
segir Gísli Helgason,
er grundvöllur
margra fatlaðra til
sjálfstæðs lífs.
Nýjar
línur
á
nýjum stað
undirfataverslun
Síðumúla 3-5