Morgunblaðið - 16.07.2002, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 16. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
HLUTVERK Landhelg-isgæslunnar, eins ogkemur fram hér tilhliðar, lýtur aðallega
að löggæslustörfum, björgunar-
málum og siglingamálum. Undir
gæslu- og öryggissvið stofnunar-
innar heyrir annars vegar stjórn-
stöð Landhelgisgæslunnar og
hins vegar skip- og flugkostur
stofnunarinnar.
Flug- og skipafloti LHG eru
langstærstu þættir í rekstrar-
kostnaði Gæslunnar. Árin 1998 og
1999 nam kostnaður vegna varð-
skipanna þriggja, Óðins, Ægis og
Týs, um 43% af heildarrekstr-
arkostnaði. Rekstrarkostnaður
vegna flugs nam sömu ár 29 og 25
prósentum af heildarkostnaði.
Með tilliti til þessa virðist eðli-
legt að reyna niðurskurð á skipa-
flotanum. Með því að leggja Óðni,
sem er elsta skip LHG, reiknast
dómsmálaráðherra til að um 40
milljónir króna sparist. Rekstur
skipsins kostar um 80 milljónir á
hverju ári, en á næsta ári hafði
verið ráðgert að setja það í klöss-
un, sem myndi kosta 60–80 millj-
ónir.
Kostnaður myndi þó aukast við
að auka úthald hinna varðskip-
anna tveggja og því næmi árlegur
sparnaður um 40 milljónum
króna.
Úthald hvers
skips 285 dagar á ári
Þegar meta ber hvort þessi fyr-
irhugaða sparnaðaraðgerð komi
niður á þjónustu LHG ber að
spyrja hvort hægt sé að auka út-
hald hinna skipanna tveggja og
vinna þannig upp það úthald sem
tapast með Óðni.
Undanfarin ár hafa varðskipin
hvert um sig verið á sjó að með-
altali um 285 daga á ári. Hvert
úthald er að jafnaði um 21 dagur.
Hvert skip hefur síðan verið
bundið í höfn tvisvar sinnum á
ári, að meðaltali í samtals 40 daga
í hvort skipti, til að mæta lög-
bundnu orlofi áhafnar og áunnum
frídögum. Í skýrslu Ríkisendur-
skoðunar um stjórnsýslu LHG frá
2001 segir að ef auka eigi úthald
skipanna þurfi að fjölga skipverj-
um.
Í fyrra hafði LHG í sinni þjón-
ustu 66 manns sem á grundvelli
menntunar og reynslu gátu sinnt
störfum skipverja á varðskipum.
Af þessum fjölda eru 54 í fastri
áhöfn (átján á hverju skipi), fimm
bundnir við önnur störf hjá LHG
og því geta sjö sinnt afleysingum.
Allir eru þeir vélstjórar eða stýri-
menn.
Oft vandamál
með mönnun
Í skýrslu Ríkisendurskoðunar
segir að mönnun varðskipanna
með þessum fjölda starfsmanna
krefjist ítarlegrar skipulagningar
og að oft hafi skapast vandamál
við að fullmanna skipin.
Ef einu skipanna verður lagt
skapast svigrúm til að auka út-
hald hinna tveggja, enda verður
þá 61 skipverji (að því gefnu að
engum verði sagt upp) til að
vinna starf 36 manna (18 á hvoru
skipi sem eftir verða). Þeir 25
menn sem út af standa ættu að
geta unnið þessa 80 daga sem
hvort skip liggur í landi vegna
lögboðins orlofs, samtals 160
daga.
En ef skipin tvö eiga að vinna
upp þessa 160 daga þurfa þau að
vera í úthaldi allan ársins hring.
Það er langsóttur kostur, þótt
ekki væri nema vegna þess að
þau eru komin til ára sinna. Jafn-
vel þótt þeim tækist það yrði það
ekki nema rúmur helmingur út-
halds Óðins síðustu ár. Hafsteinn
Hafsteinsson, forstjóri Landhelg-
isgæslunnar, segir að samanlagt
úthald skipanna tveggja geti mest
verið 19 mánuðir, eða 570 dagar,
á ári.
Halli á rekstri
undanfarin ár
Fjárhagsvandi Landhelgisgæsl-
unnar hefur verið töluverður und-
anfarin ár. Í fyrrnefndri skýrslu
Ríkisendurskoðunar kemur fram
að grunnfjárveitingar til LHG
hrökkvi ekki fyrir kostnaði miðað
við rekstrarumfang síðustu ára
og lítið svigrúm sé til sparnaðar
miðað við núverandi umfang
rekstrar. Þar segir að frá árinu
1995 hafi rekstrarhalli LHG að
meðaltali numið 18,1 milljón
króna, en að auki hafi stofnunin
þurft að jafnaði um 21 milljón af
fjáraukalögum til að halda rekstri
innan heimilda. Að mati Ríkis-
endurskoðunar er að meðaltali
þörf á 46–80 milljónum króna til
að fjárveitingar hrökkvi til að
mæta útgjöldum miðað við svipað
rekstrarumfang og síðustu ár.
Forsvarsmenn LHG hafa til-
tekið nokkur atriði sem valdið
hafi því að fjárveitingar hafi ekki
vaxið í samræmi við kostnaðar-
auka vegna tiltekinna verkefna.
Þar nefna þeir í fyrsta lagi að
launahækkanir samkvæmt kjara-
samningum hafi verið meiri en
viðurkennt hafi verið við fjárveit-
ingar. Í öðru lagi hafi samningur
við þyrlulækna ekki verið bættur
nema að hluta. Í þriðja lagi hafi
þáttur launa í launagrunni vegna
fjárveitinga verið lægri en greidd
laun. Þetta hafi valdið því að fjár-
veitingar hafi ekki hækkað eins
og annars hefði orðið.
Fjárveitingar hækkað
8 milljónir á síðasta
Í janúar lagði dómsm
neytið til að fjárveitin
Gæslunnar á síðasta á
hækkaðar um 8 milljóni
Hafsteinn Hafsteinsson,
LHG, gagnrýndi þá tölu
í fréttabréfi Gæslunnar og
áðurnefnda áætlun Rík
skoðunar, um að 46–80
skorti í reksturinn árlega
Í skýrslunni eru rakta
anlegar leiðir til hagræ
rekstri LHG. Lagt er
áhersla verði lögð á að s
Ægir og Týr geta ekki unnið upp nema
Va
Kemur
þjónu
Dómsmálaráðh
myndir um ni
gæslunni sem f
varðskipum he
þessari aðgerð
upp á 40 milljó
tvö skipin mun
haldstap ve
UM LANDHELGISGÆSLUNA gilda lög
nr. 25 frá 25. apríl 167. Samkvæmt þeim
skiptist markmið LHG í átta liði:
 Að hafa með höndum almenna löggæslu
á hafinu umhverfis Ísland, jafnt innan
sem utan landhelgi.
 Að veita hjálp við björgun manna úr
sjávarháska eða á landi, svo og að ann-
ast aðkallandi sjúkraflutninga, ýmist á
eigin spýtur eða í samvinnu við Slysa-
varnafélag Íslands eða aðra aðila, sem
að björgunarstörfum vinna.
 Að aðstoða eða bjarga bátum eða skip-
um, sem kun
í erfiðleikum
óskað.
 Að veita afs
arlögum nau
þegar eðlile
ófyrirsjáanl
hafíss, snjóa
náttúruham
 Að sjá um s
rannsóknum
sóknum, svo
eftir því sem
sinni.
Hlutverk Land
ÖFLUGT TÆKI TIL TJÁSKIPTA
Umræður um það hvort íslenskritungu stafi ógn af erlendumáhrifum koma ætíð upp á yf-
irborðið af og til og ekki að ástæðu-
lausu. Íslenskt málsamfélag er að
sönnu smátt og þó einangrun hafi lík-
lega varið tunguna best fram á síðustu
tíma hefur alþjóðavæðing fyrir löngu
rofið þann varnarmúr. Það er því full
ástæða til að halda vöku sinni á sviði
málræktar jafnframt því að greina þá
þætti sem hafa áhrif á stöðu tungunnar
þegar til lengri tíma er litið.
Í grein sem birtist hér í blaðinu á
sunnudag er staða íslensku gagnvart
ensku til umræðu, en margir hræðast
undanhald íslenskunnar gagnvart yfir-
burðastöðu enskunnar. Ari Páll Krist-
insson, forstöðumaður Íslenskrar mál-
stöðvar, sem unnið hefur skýrslu um
notkunarsvið íslensks máls, sér þó ekki
tilefni til svartsýni. Hann segir að
ennþá hafi ekki orðið alvarlegt tap á
notkunarsviðum íslensku til ensku, en
hins vegar megi finna mörg dæmi um
að Íslendingar hafi verið að vinna ný
umdæmi fyrir móðurmálið allt frá því
lýðveldið var stofnað. Hann óttast því
ekki ásælni ensku í íslensku samfélagi,
og frekar en að leggja hömlur á notkun
ensku telur hann að við eigum að gæta
þess að íslenska verði áfram nothæft
tæki til tjáskipta.
Það jákvæða viðhorf sem Ari Páll
lýsir hér er mjög einkennandi fyrir þá
stefnu sem málvernd hefur tekið á síð-
ustu árum, þar sem horfið hefur verið
frá hugmyndum fyrri tíma sem mörk-
uðust nokkuð af varnarstöðu eða „þjóð-
ernisrómantík“ eins og hann orðar það.
Í þeirri þjóðernisrómantík bar nokkuð
á ótta við áhrif erlendra tungumála.
Jafnvel svo að margir töldu ekki æski-
legt að hefja kennslu í erlendum tungu-
málum fyrr en seint og um síðir í skóla-
kerfinu og töldu sig þar með vera að
tryggja íslenskuna þannig í sessi að
hún yrði börnum óhjákvæmilega töm-
ust. Þessi viðhorf eiga nú sem betur fer
undir högg að sækja, enda benda rann-
sóknir eindregið til þess að kunnátta í
erlendum tungumálum örvi málvitund
barna þegar á heildina er litið sem og
tilfinningu þeirra fyrir möguleikum
tjáskipta almennt.
Í síðasta mánuði birtist hér í blaðinu
samtal við Birnu Arnbjörnsdóttur,
málfræðing og aðjúnkt við Háskóla Ís-
lands, en hún hefur m.a. rannsakað
hvernig tungumál lærast. Þar kemur
fram að hæfileikinn til að tala önnur
mál ógnar að öllu jöfnu ekki þjóðerni
okkar eða sjálfsmynd; þvert á móti
snýst þýðing þess að kenna erlend
tungumál ekki einungis um málin sjálf,
heldur einnig um hugmyndir okkar um
umheiminn. „Rannsóknir sýna að börn
sem læra mörg tungumál verða víð-
sýnni en önnur og eiga betra með að
skilja samhengi hlutanna. Þau tengja
ekki orð og hluti jafn beint og fólk sem
kann bara eitt tungumál. Þau eru
meira skapandi í hugsun en eintyngdir.
Þannig er tvítyngi jákvætt frá mörgum
sjónarmiðum; börn sem tala mörg
tungumál búa að því að það hefur mjög
jákvæð áhrif á vitsmunaþroska þeirra
og sérstaklega jákvæð áhrif á hug-
myndaþroska þeirra,“ segir Birna.
Sýnt hefur verið fram á að hæfileik-
inn til að læra tungumál minnkar mjög
hratt eftir því sem börn komast á legg
og því ríður á að vanmeta ekki kosti
þess að kynna börnum þá tjáningar-
möguleika sem í ólíkum tungumálum
felast eins fljótt og kostur er. Þrótt-
mikil móðurmálskennsla er þó afar
mikilvæg samhliða frekara tungumála-
námi, enda hefur t.d. reynsla við
kennslu erlendra barna hér á landi leitt
ótvírætt í ljós að þau börn sem kunna
móðurmál sitt vel eru mun betur í
stakk búin til þess að læra íslensku en
þau sem ekki hafa góð tök á eigin máli.
Svo virðist því sem kunnátta á sviði
ólíkra tungumál styðji málþroska
barnanna heildstætt og lítil ástæða sé
til að óttast neikvæð áhrif, óæskilega
skörun eða „úrkynjun“ móðurmálsins í
huga þeirra.
Góð tungumálakunnátta, sem er
styrkur hvers einstaklings í fjölmenn-
ingarlegu og alþjóðavæddu samfélagi
nútímans, hlýtur því jafnframt að vera
styrkur samfélagsins í heild. En það
eitt og sér kemur þó ekki í veg fyrir þá
staðreynd að þjóðin verður að leggja
sig alla fram til þess að íslenska haldi
áfram stöðu sinni sem ríkjandi mál á
öllum sviðum samfélagsins. Það er því
vissulega áhyggjuefni að kennsla á há-
skólastigi skuli í sívaxandi mæli vera
að færast yfir á ensku. Það segir sig
sjálft að óvinnandi vegur er að þýða allt
kennsluefni yfir á íslensku, enda er það
sífelldum breytingum háð í framfara-
sinnuðum skólum. En kennsla í tímum
ætti alltaf að fara fram á íslensku þeg-
ar þess er nokkur kostur, svo nemend-
ur verði örugglega jafnvígir á hugtök
og heiti námsefnisins á íslensku og
ensku og beri þá þekkingu með sér út í
atvinnulífið.
Mikilvægi þýðinga er líkast til stór-
lega vanmetið hér á landi þótt augljóst
sé að ef íslensk tunga á að standast tím-
ans tönn verður hún, rétt eins og öflug
tungumál á borð við ensku, að búa yfir
þeim víðtæka orðaforða er þjónar allri
hugsun, hvaða sviði svo sem hún til-
heyrir. Í starfi þýðandans er fólgið
ákaflega skapandi ferli, þar sem hugs-
unum og hugtökum sem hafa jafnvel
aldrei verið tjáð á íslenska tungu er
fundinn farvegur. Ef vel tekst til
myndar hann síðan undirstöðu ís-
lenskrar orðræðu um viðkomandi mál-
efni. Í þessu sambandi má vel velta því
fyrir sér hvort nokkur einstakur við-
burður hafi haft álíka víðtæk áhrif í þá
átt að varðveita íslenska tungu til
framtíðar og þýðing Bíblíunnar á mið-
öldum.
Umræða um íslenskt mál er oft á
þeim nótum að engu er líkara en allir
hafi glatað máltilfinningu sinni og
orðaforða – og þá sérstaklega unga
fólkið. Staðreyndin er hins vegar sú að
slanguryrði og ambögur hafa ætíð ver-
ið til rétt eins og orðsnilli einstakra
manna. Umræða um íslenska tungu er
þó eitt vísasta merki þess að hún er lif-
andi og skipar stóran sess í þjóðarvit-
undinni. Sagan hefur sýnt okkur að
samhliða því að tryggja sjálfstæði þjóð-
arinnar tókst ágætlega að stemma
stigu við víðtækum áhrifum dönsku á
íslenskt mál. Í samtali sem birtist við
Ara Pál í Morgunblaðinu í ágúst 2000
leggur hann áherslu á að íslenska sé
ekki föst og óbreytanleg stærð: „Það
hefur hún aldrei verið og ef þróunin
verður í þá átt ber það feigðina með
sér. Íslenska verður alltaf eins og öll
önnur menningarmál, að vera nothæf
við allar mögulegar aðstæður, fyrir
alla.“ Það er hlutverk okkar allra að sjá
til þess að íslenska þróist í takt við
þjóðlífið og þjóni þörfum barna okkar
svo vel að hún lúti ekki í lægra haldi
fyrir öðrum málum, heldur verði þeim
fremur kjölfesta í frekara tungumála-
námi. Þannig mun hún halda velli sem
öflugt tæki til tjáskipta.