Morgunblaðið - 23.07.2002, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kóralrif við Nore
landsins slíkar kveðjur
að helst má skilja að
þar fari ekki ráðamenn
heldur landráðamenn.
Fyrrverandi samherji
hans, Þorsteinn Vil-
helmsson, tók fyrir
löngu af allan vafa um
vægi skipstjóraregl-
unnar í uppgangi fyrir-
tækisins. Í bók Hjartar
Gíslasonar, „Aflakóng-
ar og athafnamenn“,
útg. 1987, segir hann:
„Þá bjargaði sú regla
okkur að skipstjóri og
áhöfn voru að hluta til
talin eiga þátt í áunnum
Hefðum við átt að sitja u
áunninn kvóta Guðsteins (A
innar) hefði alveg eins m
okkur upp strax.“
Forstjórinn hefur t.d. h
fram að skipið hefði sem be
aflað jafnmikils innan þei
reglna er settar voru sóknar
á sínum tíma. Leyfist mé
spyrja: „Má ekki líta á
keyrslu“ smábátanna þeim
(Það sem þér krefjist að
o.s.frv.).
Raunveruleikinn er sá að
ur og kjarkur þeirra S
frænda hefði ekki nægt. Þe
á hjálp að halda og hana fe
Pólitískar ákvarðanir voru
um flutning aflaheimilda
herja – frá öðrum. Þrátt f
hygg ég rétt vera að á sín
hafi langflestir verið mjög
að Samherjamönnum var ré
arhönd. Það er trúlega jaf
síðan þá hafa runnið tvær
nokkuð marga hina sömu,
undir beljandi gífuryrðaflau
herjaforstjórans.
Þykir mér nú sagan endu
þá er Þormóður Kolbrú
kippti Þorgeiri fóstbróðu
uppfyrir er hann var að
kominn í bjarginu. Þorgeir
anbil. Ég fylgdist því grannt með
framvindu mála og minnist t.d. þess
sérstaklega er Þorsteinn Baldvins-
son sagði í viðtali við Dag á Akureyri
í ársbyrjun 1984:
„Verði það úr, að hér verði tekið
upp kvótakerfi, þá er fáránlegt að
miða kvótann undantekningarlaust
við afla skipsins undanfarin þrjú ár.
Við getum tekið Þorstein Vilhelms-
son frænda minn sem dæmi. Á hann
að gjalda þess að hann er kominn
með vel búið og endurbætt skip í
hendurnar? Á hann einungis að fá að
veiða einhverja hungurlús, af því að
skipið hefur lítið verið að veiðum
þessi þrjú ár, þrátt fyrir að hann hafi
verið einn af aflahæstu skipstjórum
landsins á sama tíma, en á öðru
skipi? Hvaða réttlæti er í slíku?“
Forstjórinn var reiður þá og er
það enn. Reiði hans nú rennur hins
vegar úr öðrum brunni. Hið ómögu-
lega hefur gerst – réttlætið var sett í
úreldingu og afskræmt í einhverjum
óskilgreindum ljósaskiptum tilver-
unnar. Boðorðin þar eru svo viðsnú-
in að nú er sagt:
Það sem þér krefjist að aðrir
menn gjöri yður skulið þér og þeim
alls ekki gjöra.
Eitt af þeim súluritum sem birtust
hinn 9. júlí sýndi annars vegar það
sem smábátarnir „hefðu átt að fá“ í
upphafi kvótakerfisins og hvernig
þær veiðiheimildir hefðu þróast í
takt við heildaraflaheimildir, ásamt
því hvað þeir raunverulega veiddu. Í
stórum dráttum eru upplýsingarnar
réttar en það er ekki úr vegi að
benda lesendum á að súluritið sem
slíkt er staðleysa. Þar er ekki gert
ráð fyrir að veiðiheimildir hefðu ver-
ið keyptar af smábátum og fluttar á
togaraflotann. Myndinni stillir for-
stjórinn upp í þeim tilgangi að sýna
hversu mikið smábátarnir veiddu
umfram það sem þeir „hefðu átt“ að
veiða samkvæmt aflareynslu viðmið-
unartímabilsins.
Vöggugjöfinni afneitað
Hvernig víkur þessum málum þá
að honum sjálfum? Fyrri súlurnar á
mynd nr. 1 sýna hvað Akureyrin
„hefði fengið“ úthlutað á árinu 1984
ef reiknað hefði verið á grundvelli
aflareynslu skipsins á viðmiðunar-
tímabilinu. Síðari súlurnar sýna
hvað Akureyrin veiddi af sömu
kvótabundnu tegundunum það árið.
Skipið veiddi 26 sinnum meira en
það hefði mátt samkvæmt afla-
reynslu í þorski og grálúðu, sem er
margfalt á við það sem smábátar
hafa nokkru sinni afrekað. Mynd nr.
2 sýnir þessi hlutföll hvað varðar
smábátana 1984.
Forstjóri Samherja hefur kosið að
gera sem minnst úr þessum stað-
reyndum og sent ráðamönnum
VART dylst nokkrum aðforysta stórútgerðarinn-ar á Íslandi á erfiðarstundir vegna fiskimanna
með handfæri við strendur landsins.
Þyngst eru þeir haldnir fram-
kvæmdastjóri Landhers íslenskra
útvegsmanna (skammstafað LÍÚ)
og forstjóri alþjóðafyrirtækisins
Samherja, Þorsteinn Baldvinsson.
Sá síðarnefndi hefur á stuttum
tíma opnað sig tvívegis opinberlega
varðandi þann voða sem hann sér
ógna matarkistu þjóðarinnar í líki
fiskimanna með handfæri á litlum
hraðskreiðum bátum.
Hinn 9. júlí sl. birtust í Mbl „at-
hugasemdir“ forstjóra Samherja við
ummæli mín þar nokkrum dögum
áður, hinn 2. júlí. Tilefni ummæla
minna var viðtal við forstjórann í
Morgunblaðinu sunnudaginn 30.
júní sl.
Ég vil byrja á því að þakka Þor-
steini Baldvinssyni fyrir athuga-
semdirnar. Í þeim kemur fram svo
ekki verður um deilt hversu skyn-
samleg smábátaútgerðin er frá um-
hverfislegu og efnahagslegu sjónar-
horni. Súluritin sem fylgdu
„athugasemdunum“ sýna og trillu-
körlum – sem öðrum – að réttinda-
barátta þeirra hefur borið árangur
og síst af öllu er ástæða til að leggja
árar í bát. Þau sýna einnig að hvað
sem segja má um löggjafarsamkom-
una og forsvarsmenn ríkisstjórna
tveggja síðustu áratuga hafa þeir að-
ilar haft þor í pólitískar ákvarðanir
til eflingar einstaklingsútgerð smá-
báta. Þessar ákvarðanir hafa reynst
bjargálnir fjölmargra strandbyggða
sem hafa risið úr drunga vonleysis í
blómlegt mannlíf, þegar best hefur
látið. Þær hafa og eflt þá útgerðar-
hætti sem valda lágmarksröskun og
skemmdum á náttúrulegu umhverfi
fiskanna.
Nú les ég úr texta forstjórans að
þetta hafi ekki beinlínis verið ætlun
hans, heldur hitt að koma höggi á
smábátaeigendur og útgerðir þeirra
ásamt því að ítreka það álit sitt að
undirritaður sé ófær um að greina
rétt frá hlutunum. Hvorugt kemur á
óvart.
Hitt er grafalvarlegt að forstjóri
alþjóðlegs fyrirtækis, sem jafnframt
er stærsta fyrirtæki í sögu íslensks
sjávarútvegs og þúsundir lands-
manna hafa sett sparifé sitt í, skuli
ekki hafa meiri víðsýni til að bera í
umfjöllun sinni um sjávarútvegsmál.
Fiskimenn sem eingöngu nota hand-
færi á bátum minni en 6 brl. í heila 23
sólarhringa á ári koma honum í slíkt
uppnám að hann seilist til örþrifa
eftir spjótalögum gegn þeim sem
vilja verja þá hervirkjunum.
Vöggugjöfin til Samherja
Þessi harði hugur er athyglisverð-
astur í ljósi þess að upphaflegur höf-
uðstóll alþjóðafyrirtækisins Sam-
herja byggist á hliðstæðu pólitísku
þori og að framan er getið. Í árs-
byrjun 1984 samþykkti þáverandi
sjávarútvegsráðherra svokallaða
skipstjórareglu. Vikurnar á undan
blasti ekkert annað en hrun við ný-
stofnuðu fyrirtæki Þorsteins Bald-
vinssonar um útgerð skipsins sem
hann og félagar hans höfðu lagt allar
sínar eigur undir til að gera sjóklárt.
Skipstjórareglan var skraddara-
saumuð utan um þá atburðarás sem
Samherjamenn höfðu gengið í gegn-
um og þegar upp var staðið voru
aflaheimildir Akureyrinnar, skipsins
sem áður var getið, einar þær hæstu
í fiskiskipaflotanum. Þær voru
vöggugjöf Alþingis til Samherja.
Á sínum tíma fagnaði ég þessu
pólitíska þori. Mér fannst hróplegt
óréttlæti falið í því að þessir dugn-
aðarforkar skyldu sparkaðir niður
með lagasetningu sem í þokkabót
átti aðeins að standa um eitt miðaft-
Lít ég svo á, segir
Arthur Bogason, að
meðan Samherjaflot-
inn eirir í engu við-
kvæmum búsvæðum
Íslandsmiða sé hann að
gera út á lífsbjörg
komandi kynslóða.
Að nýta og
eða nýta og
LÖGGJÖF UM INNRA ÖRYGGI
Ýmis vestræn ríki hafa eftirhryðjuverkin í Bandaríkjun-um hinn 11. september í fyrra
endurskoðað löggjöf sína um innra
öryggi ríkisins, í því skyni að auð-
velda eftirlit löggæzluyfirvalda og
leyniþjónustu með starfsemi hryðju-
verkamanna. Þessar lagabreytingar
hafa víða verið umdeildar og margir
hafa orðið til að láta í ljós áhyggjur af
því að þær gætu gengið á svig við
reglur um persónufrelsi, sem eru ein
af undirstöðum vestrænna þjóð-
félaga.
Engu að síður hefur niðurstaðan
víða orðið sú að til þess að fást við
hryðjuverkamenn með árangursrík-
um hætti sé að mörgu leyti nauðsyn-
legt að breyta um aðferðir, en jafn-
framt verði að tryggja virkt eftirlit
með því að víðtækari heimildir yfir-
valda verði ekki misnotaðar. Í
Bandaríkjunum hefur það t.d. rifjað
upp óþægilegar minningar þegar
lagt hefur verið til að rýmka aftur
ýmsar heimildir alríkislögreglunnar
FBI til eftirlits með einstaklingum.
Þessar heimildir voru þrengdar
verulega fyrir þremur áratugum eft-
ir að uppvíst varð um grófa misbeit-
ingu þeirra í tíð J. Edgars Hoovers,
sem stýrði FBI í hartnær hálfa öld.
Ekki ósvipuð umræða hefur komið
upp vegna viðleitni stjórnvalda á
Vesturlöndum til að fyrirbyggja
óeirðir og ofbeldisverk í tengslum
við ýmiss konar alþjóðlegar ráð-
stefnur og fundi þjóðarleiðtoga.
Augljóst er að tiltölulega fámennur
en þó þrautskipulagður hópur „at-
vinnumótmælenda“ eða „óeirða-
flakkara“ leitast í vaxandi mæli við
að spilla fyrir slíkum samkundum
með ofbeldi. Menn hafa áhyggjur af
því að aðgerðir sem hugsaðar eru til
að stöðva þennan litla hóp og tryggja
öryggi jafnt fundargesta og almenn-
ings á þeim stöðum, þar sem fund-
irnir eru haldnir, komi niður á þeim
stóra hópi, sem skipuleggur friðsam-
leg mótmæli í tengslum við slíka
fundi. Þó liggur í augum uppi að eitt-
hvað verður að gera til að sporna við
þeirri óheillaþróun, sem lýst var í
umfjöllun Morgunblaðsins um þessi
efni sl. sunnudag.
Í tilefni af þeirri umfjöllun var Sól-
veig Pétursdóttir dómsmálaráðherra
m.a. spurð hvort þörf væri á að setja
lög um ráðstafanir til að tryggja ör-
yggi almennings og stjórnvalda, líkt
og þekktust á Norðurlöndum, og
hvort hún teldi að breyttir tímar
kölluðu á slíka löggjöf um innra ör-
yggi, sem m.a. veitti heimild til að
safna upplýsingum um einstaklinga,
sem líklegir þykja til vandræða.
Svar dómsmálaráðherra var eftir-
farandi: „Heimildir lögreglu til að
sinna því starfi að tryggja öryggi al-
mennings og stjórnvalda eru að mínu
mati fullnægjandi í núgildandi lög-
reglulögum og sambærilegar þeim
heimildum sem lögreglan á Norður-
löndum hefur. Það er hins vegar
tímabært að huga að því hvort ekki
skuli setja sérstaka löggjöf um þessa
starfsemi, ekki síst með hliðsjón af
þróun mála á síðustu mánuðum, þar
sem m.a. yrði að finna nánari út-
færslu á þessum atriðum og hvernig
haga skuli eftirliti með þessari starf-
semi. Slík löggjöf er í gildi á öllum
Norðurlöndum og ríkir sátt um það
fyrirkomulag sem þar er í gildi.
Starfsemi af þessu tagi er eins og
gefur að skilja ákaflega viðkvæm
enda er þarna verið að fjalla um
innra öryggi ríkisins. Að sama skapi
er mikilvægt að tryggja að almenn-
ingur tortryggi ekki starfsemi af
þessum toga og að eftirlit sé með
starfseminni, en það er mitt mat að
skilningur almennings á þessum
málum hafi aukist mikið að undan-
förnu.“
Eins og fram kemur í grein Morg-
unblaðsins er hér er í raun um það að
ræða að setja löggjöf um þá starf-
semi lögreglunnar, sem snýr að
innra öryggi, fremur en almenna lög-
gæzlu, þ.m.t. ákveðna upplýsinga-
söfnun um einstaklinga.
Eflaust eru fyrstu viðbrögð
margra að spyrja hvort slíkt sé nauð-
synlegt í okkar fámenna samfélagi
og hvort hætta sé á að heimildir til
slíkrar starfsemi yrðu misnotaðar.
Þegar betur er að gáð hljóta menn þó
að álykta að ákveðið eftirlit, bæði
með starfsemi sem kann að tengjast
hryðjuverkum, og með skipulagn-
ingu ofbeldisverka í tengslum við al-
þjóðlega fundi, sé nauðsynlegt hér á
landi sem annars staðar. Íslendingar
þurfa að tryggja innra öryggi ríkis-
ins ekki síður en aðrir, enda hefur oft
komið á daginn að þeir, sem á annað
borð vilja gera atlögu að öryggi vest-
rænna ríkja, leita gjarnan að veik-
asta hlekknum, sem gerir þeim kleift
að rjúfa öryggiskeðjuna. Við verðum
að fyrirbyggja að sá hlekkur geti
fundizt hér á landi.
Aukinheldur virðist sem núver-
andi lögreglulöggjöf veiti í raun
fremur víðtækar og lítt skilgreindar
heimildir til þeirrar starfsemi lög-
reglu, sem hér um ræðir. Ríkislög-
reglustjóri skal m.a. samkvæmt lög-
unum starfrækja rannsóknardeild,
sem rannsaki m.a. „landráð og brot
gegn stjórnskipan ríkisins og æðstu
stjórnvöldum þess“ án þess að hlut-
verk hennar sé skilgreint nánar.
Eftirgrennslan af því tagi sem hér
um ræðir hefur því án vafa farið fram
hér á landi þótt í litlum mæli sé. Nú
kann hins vegar að vera nauðsynlegt
að auka umfang slíkrar starfsemi,
annars vegar vegna hryðjuverkaógn-
arinnar og hins vegar til að tryggja
öryggi vegna alþjóðlegra funda-
halda, opinberra heimsókna o.s.frv.
Þá er bæði eðlilegt og nauðsynlegt að
sett séu lög, sem kveða skýrt á um
heimildir til þessarar starfsemi, þau
takmörk, sem henni eru sett, hvernig
eftirliti með henni sé háttað og
hvernig borgarar, sem kynnu að
telja brotið á réttindum sínum með
slíku eftirliti, geti leitað réttar síns.
Á Norðurlöndunum hafa sérstakar
þingnefndir eftirlit með þessari
starfsemi, sem einnig þar er á vegum
lögregluyfirvalda en ekki sérstakra
leyniþjónustustofnana, og hlýtur að
koma til skoðunar að hafa sama hátt
á eftirliti hér á landi til að fyrir-
byggja misnotkun á þeim heimildum,
sem um ræðir. Aðalatriðið er að finna
leiðir til að auka innra öryggi ríkisins
og gera íslenzk yfirvöld betur í stakk
búin til að taka þátt í alþjóðlegu ör-
yggismála- og löggæzlusamstarfi, en
sem vernda um leið einkalíf og per-
sónufrelsi borgara, sem ekkert hafa
til saka unnið.