Morgunblaðið - 09.08.2002, Side 27

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. ÁGÚST 2002 27
TÆPLEGA 200 fræði-menn víðsvegar að úrheiminum eru staddirhér á landi í tengslum
við 37. evrópsku sjávarlíffræði-
stefnuna en henni lýkur síðdegis í
dag. Ráðstefnan er árleg en þar
er fjallað um allt frá örverum í
hafinu til stórhvela. Að þessu
sinni er lögð áhersla á dreifingu
og flutning lífvera á milli strand-
svæða í heiminum, að sögn Jör-
undar Svavarssonar, prófessors á
Líffræðistofnun Háskóla Íslands.
Segir hann að maðurinn hafi haft
gríðarleg áhrif á tegundasamsetn-
ingu á ýmsum hafsvæðum.
Dr. James T. Carlton, prófessor
í sjávarlíffræði við Williams Coll-
ege, í Mystic Seaport í Connecti-
cut í Bandaríkjunum, er einn
helsti sérfræðingur heims á þessu
sviði. Hann segir að sjávarlíffræð-
ingar hafi vaxandi áhyggjur af
flutningi lífvera milli svæða af
mannavöldum sem hefur aukna
einsleitni lífríkis í för með sér og
raskar vistkerfi sjávar. Sífellt
finnist framandi tegundir lífvera á
strandsvæðum um allan heim sem
áður voru óþekktar á því svæði og
eiga jafnvel uppruna sinn í mörg
þúsund kílómetra fjarlægð. Þegar
skip dæli sjóvatni inn í ballest
sína og dæli því aftur í hafið ann-
ars staðar á hnettinum flytji það
með sér lífverur sem geti raskað
vistkerfinu og haft afdrifaríkar af-
leiðingar í för með sér, m.a. fyrir
umhverfið og fiskistofna.
Vandamálsins hefur m.a. orðið
vart í Miðjarðarhafinu, við strand-
lengju meginlands Evrópu, í
Svartahafinu, Kaliforníu, Ástralíu
og við Hawaii. Segir Carlton að
þetta hafi lítið verið rannsakað
hér á landi. Það gæti verið áhuga-
vert að skoða hvaða tegundir hafi
borist hingað vegna skipaferða og
hvort einhverjar nýjar tegundir
sé að finna í grennd við Reykja-
víkurhöfn. Þar sem nýjar tegundir
hafi tekið sér bólfestu vegna
skipaferða um allan heim kæmi
það honum ekki á óvart ef nýjar
tegundir fyndust einnig við
strendur Íslands.
Bandarísk marglytta veldur
vandræðum í Svartahafi
Carlton tekur ákveðna tegund
af marglyttu sem er að finna víða
við strendur Bandaríkjanna og
hefur nú látið á sér kræla í
Svartahafi sem dæmi. „Tegundin
er komin vel á veg með að éta upp
alla átu og svif við ströndina og
hefur haft mikil áhrif á fiskveiðar
í Svartahafi þar sem átan er neðst
í fæðukeðjunni. Þá hafa tvær nýj-
ar krabbategundir fundist í Kali-
forníu, önnur frá Kína og hin úr
Atlantshafinu. Krabbarnir fund-
ust fyrst á tíunda áratug síðustu
aldar og eru mikil rándýr. Þá hafa
um 15 cm háir og 6 cm breiðir
sniglar sem lifa á skelfiski og eru
ættaðir frá Asíu fundist við aust-
urströnd Bandaríkjanna.“
Carlton líkir ástandinu við rúss-
neska rúllettu. „Við viljum forðast
að miklir ránfiskar, sníkjudýr og
sjúkdómar breiðist milli strand-
svæða. Hættan er að tegundum
fækki og lífríkið verði einsleitara.
Tegundir sem eiga uppruna sinn
að rekja til ákveðinna staða verði
sjaldgæfar þar og nýjar tegundir
komi í þeirra stað.“
Margir hafi áhyggjur af afleið-
ingum sem þetta getur haft á fisk-
veiðar. Segir Carlton að ostruiðn-
aðurinn í Chesapeake-flóa á
austurströnd Bandaríkjanna hafi
t.d. næstum því lagst af vegna áð-
ur óþekktra sjúkdóma. Á ákveðn-
um svæðum hafi sjúkdómar, sem
áður fyrr voru ekki vandamál,
gert vart við sig. Erfitt sé að
segja til um hvort þeir hafi borist
með nýjum tegundum eða hvort
þeir hafi verið til staðar í um-
hverfinu en blossi upp þegar
breytingar verði á umhverfinu.
Segir hann það einnig alvarlegt að
kóleríubaktería hafi fundist í
ballestarvatni.
Um 5.000 tegundir lífvera á
ferð um heimsins höf daglega
Lífverurnar flytjast á milli
strandsvæða með ballest skipa.
Ballest skipanna er fyllt af sjó til
að gefa skipinu stöðugleika og fer
það eftir farmi skipsins hversu
miklu vatni er dælt inn í það. Þeg-
ar skipið kemur til hafnar til lest-
unar er sjónum dælt úr ballest-
inni. Þessi innrás nýrra tegunda
lífvera hefur stóraukist síðasta
aldarfjórðung í takt við vaxandi
flutninga á höfunum. „Fjöldi skipa
hefur margfaldast sem og umfang
siglinga um heimsins höf, eins og
sést á því hversu mikið hafnar-
svæði hafa þanist út á síðustu ár-
um. Skipin eru stærri en áður og
hraðskreiðari. Ég hef áætlað að
um 5.000 tegundir lífvera séu á
ferð um heiminn á hverjum degi
vegna skipaferða.“
Carlton segir að þetta vanda-
mál sé eitt af aðaláherslum Int-
ernational Maritime Organisation,
sem er ein af undirstofnunum
Sameinuðu þjóðanna. Tvisvar
sinnum á ári hverju komi fulltrúar
um 100 landa saman til að ræða
hvað sé hægt að gera. Meðal þess
sem verið er að skoða sé hvort
mögulegt sé að hreinsa sjóinn sem
fer inn í ballestina. Sérfræðingar
um allan heim séu að reyna að
þróa tækni, t.d. filtrunartækni
sem myndi sía út allar óæskilegar
lífverur eða ljóssíu með útfjólu-
bláum geislum. Einnig sé verið að
skoða möguleika á að hita vatnið
og setja eitthvert eiturefni í það,
sem myndi drepa allar lífverur í
því.
Megináherslan núna sé á að
skipin skipti um vatn á opnu hafi,
þar sem dýrin geti einungis lifað
við strandlengjuna og þar sem
dýpi er ekki mjög mikið. „Ef skip
tekur t.d. vatn í ballestina í New
York höfn og er á leiðinni til
Reykjavíkur að sækja farm er
hugmyndin að vatninu verði dælt
út og ný ballest tekin inn þegar
ferðin er hálfnuð yfir hafið.“
Vandamálið hvað þetta varðar sé
hins vegar að skip fylla ballestina
af sjó til þess að skipið verði stöð-
ugt. Það geti verið hættulegt að
tæma ballestina á úthöfunum í
miklum öldugangi.
Þáttur sjávargróðurs og
hrúðurkarla mikilvægur
Á botn skipa setjast gjarnan
sjávargróður og hrúðurkarlar.
Aðspurður segir Carlton þetta at-
riði mikilvægt. Margir haldi að
þetta skipti ekki máli þar sem
siglingar hafi verið stundaðar á
heimshöfunum í þúsundir ára.
„Skipin eru stærri og hrað-
skreiðari í dag og lífverurnar sem
lifa í höfnum heimsins eru ekki
þær sömu og var þar að finna fyr-
ir 500 árum. Því skiptir þetta
miklu máli.“
Skipamálning hefur verið notuð
til að reyna að koma í veg fyrir að
gróður festist á botn skipa. Carl-
ton segir að málning sem inni-
heldur tributyltin (TBT) hafi verið
notuð í áraraðir til að forðast
gróðurmyndun á botni skipa. Nú
hafi verið hvatt til þess að skip
séu máluð með annarri málningu
þar sem TBT inniheldur tin sem
mengar umhverfi og hefur m.a.
ógnað lífríki ostra í hafinu. Hefur
gróðurmyndun aukist í kjölfar
þess að önnur málning hafi tekið
við. Einnig segir Carlton að Netið
hafi haft áhrif á að lífverur setjist
að á nýjum slóðum. Hægt sé að
panta næstum hvað sem er á Net-
inu og fá það sent hvert í heim-
inum sem er.
Flutningur lífverutegunda með ballest
skipa á nýjar slóðir áhyggjuefni
Getur haft afdrifaríkar
afleiðingar á vistkerfi
sjávar og fiskveiðar
Sjávarlíffræðingar hafa miklar áhyggjur af flutningi lífvera á
milli hafna með ballest skipa, en síðustu ár hafa tegundir lífvera
gert vart við sig á svæðum þar sem þær voru áður óþekktar. Í
samtali við Nínu Björk Jónsdóttur líkir dr. James T. Carlton,
prófessor í sjávarlíffræði, vandamálinu við rússneska rúllettu.
nina@mbl.is
Morgunblaðið/Kristinn
Dr. James T. Carlton, prófessor í sjávarlíffræði, segir það áhyggjuefni
hversu mikið það hafi færst í aukana að nýjar tegundir lífvera geri
vart við sig á svæðum þar sem þær voru áður óþekktar.
sinu, sem
luaðstöðu
á geymsl-
erum rétt
r en hug-
nokkuð af
sstöðum í
erk og við-
geymd í
valsstaði,“
forstöðu-
íkur.
séu gerð-
öryggi við
u safnsins
m að ræða
r og lista-
Listasafns
ssar kröf-
hafi kom-
nn eld hafi
r á lista-
Allt útlit
erkin hafi
þau hafa
kemmdum
, að sögn
efasemdir
varanlegt
ð hliðina á
eldfimum
iríkur að
geymslu í
Við feng-
góðu og
a er mun
við vorum
varanlegt
gir hann.
ki yfir
slurými
ðstaða til
Listasafns
miðað við
það sem gengur og gerist. ,,Það er
viðvarandi veikleiki í safnastarfi hér
á landi að stóru söfnin hafa ekki
nægilega mikið bakrými eða tækni-
rými. Þjóðminjasafnið er ágætlega
statt hvað þetta varðar. Ég held hins
vegar að það eigi jafnt við um Lista-
safn Íslands og Listasafn Reykjavík-
ur að þessi söfn þurfa talsvert mikið
geymslurými fyrir listaverkasöfn
okkar en við höfum ekki haft það í
nægilega miklum mæli svo vel sé og
höfum við því þurft að leita að besta
kosti utan safnsins. Hið sama á sjálf-
sagt við um skjalasöfn og minjasöfn
um allt land að safnhúsin sjálf eru
kannski eingöngu sýningarrými og
rétt rúmlega það en geymslurými
vantar,“ segir hann.
8.000 verk Listasafns Íslands
varðveitt í tveimur geymslum
Listasafn Íslands hefur til umráða
tvær geymslur undir flest listaverk í
eigu safnsins en safnið á nú um 8.000
verk eftir innlenda og erlenda lista-
menn. Stærstur hluti listaverkanna
er geymdur í listasafninu sjálfu og
eru þar m.a. geymd eldri listaverk
safnsins.
,,Við erum einnig með geymslu á
jarðhæðinni í Listaháskólanum í
Laugarnesi. Þar geymum við nokk-
ur hundruð verk og er þar yfirleitt
um að ræða nýleg verk frá síðustu
áratugum,“ segir Ólafur Kvaran,
safnstjóri Listasafns Íslands.
,,Við teljum að ástand þessara
mála hjá Listasafni Íslands sé gott.
Verkunum í Laugarnesi er öllum vel
fyrir komið og aðgengileg. Að sjálf-
sögðu hefur svona atburður í för
með sér að við munum fara yfir þessi
mál aftur, sérstaklega hvað varðar
eldvarnir í Laugarnesinu en það er
eldvarnakerfi í húsinu og engin bráð
hætta í nánasta umhverfi við
geymslurnar,“ segir Ólafur einnig.
Aðspurður hvort gerðar séu ítar-
legar kröfur í lögum og reglugerðum
um öryggi og eldvarnir í söfnum og
listaverkageymslum segir Ólafur að
ekkert regluverk leysi þessi mál.
,,Þarna reynir fyrst og fremst á
ábyrgð og hlutverk viðkomandi
stofnana að varðveita þennan hluta
þjóðararfsins en það er svo undir
fjárveitingum ríkisins komið hvernig
það vill standa að geymslumálum.“
Sjálfvirk vatnsúðakerfi
geta verið varasöm
Skv. reglugerð um hönnun og
uppsetningu sjálfvirkra úðakerfa
sem sett var árið 1994 geta slökkvi-
liðsstjóri og byggingafulltrúi eða
Brunamálastofnun ríkisins krafist
þess að sett verði upp úðakerfi í
byggingum, m.a. í friðuðum húsum
og húsum sem hafa menningarsögu-
legt gildi, í muna- og minjasöfnum,
lista- og bókasöfnum og öðrum
byggingum þar sem óbætanleg
verðmæti eru varðveitt. Ekki hefur
þó verið talin þörf á uppsetningu
slíks búnaðar í öllum söfnum eða
geymslum undir listaverk og minjar
hér á landi og á það m.a. við um lista-
verkageymslur á vegum Listasafns
Ísland. Ólafur bendir á að áhættu-
samt sé að setja upp vatnsúðakerfi
þar sem geymd eru viðkvæm lista-
verk, s.s. vatnslitamyndir, því þessi
sjálfvirku kerfi gætu valdið miklu
tjóni ef vatnsúði færi í gang fyrir
slysni.
,,Eftirlitsmenn fara reglulega yfir
ástand þessara mála og komið hefur
verið fyrir alls konar aðvörunarkerf-
um en að sjálfsögðu reynir svo á
þekkingu og kunnáttu starfsmanna
sem vinna við forsvörsluna, hvernig
svona varðveislu er háttað í safninu,“
segir hann.
og aðbúnað í listaverka- og minjageymslum
a
u
Morgunblaðið/Sverrir
Hrólfur Jónsson slökkviliðsstjóri ræðir við Eirík Þorláksson, forstöðu-
mann Listasafns Reykjavíkur, fyrir framan Fákafen 9 þar sem safnið er
með yfir fimmtíu listaverk í geymslu, flest eftir Ásmund Sveinsson.
ðu
íms-
ður
ölfar
s.
nsteypa, gler, hrosshár, 130x80x150/
x90x140, LR-765
hihuly:
alt Blue Macchia with Red Lip Wrap,
1992,
ið gler, 45x95x75 cm, LR-3314
ogi Magnússon:
tali,
, hæð 150cm, LR-090
ogi Pétursson, f. 1959:
r, frá 1993
ssviður, hátalarar / Plywood, loud-
akers, 250x490x540 cm, LR-3426
taka, frá 1993,
trör, hátalarar, forritar, stuttbylgju-
takarar / plastic pipes, loudspeakers,
grammers, SW receivers, LR-1778
undur Benediktsson, f. 1920:
itils,
ns, h. 90 cm, LR-1402
lptúr,
ns, LR-1403
Hákon, f. 1956:
ði og Miðgarðsormurinn, frá 1987,
(og leir?) á tré, 130 x 180 cm, LR-473
n Eyfells, f. 1923:
itils, frá 1991
3x) 160 cm í þvermál, LR-1507
Gunnar Árnason (1931–1989):
mennirnir
ryðfrítt stál, H-049
nn E. Hrafnsson, f. 1960:
vatnsborð, frá 1993,
ar, steinsteypa, LR-2393
ús Tómasson:
án titils, 1968–69,
járn, stál, 100x100 cm, LR-1565
Ólafur Elíasson, f. 1967:
Þín samsetta sjón, frá 1998,
tré, málmur, spegilfilma, 800x268x320 cm,
LR-3163
Ólafur Gíslason, f. 1962:
Vernissage, frá 1994,
stöplar, kúpull, glerglös, LR-1961
Páll Guðmundson:
Davíð, frá 1991,
blágrýti, h: 70 cm, LR-1394
Rósa Gísladóttir:
Án titils, frá 1988,
Lituð steinsteypa, 95x70 cm, LR-518
Sigríður Ásgeirsdóttir:
Fimm systur
steint gler, LR-657
Sigurður Guðmundsson:
Grænleitt, frá 1998,
kínverskt granít, 100x60x40, LR-3182
Sigurður Örlygsson:
Orkustöð, frá 1990,
olía á striga, bl. tækni, 240x360 cm, LR-853
Sóley Eiríksdóttir (1957–1994):
Staða/Kona, frá 1988,
steinsteypa og stál, 80x107x27 cm,
LR-3250
Svava Björnsdóttir:
Án titils, frá 1992,
pappírsmassi, litaduft, 300x400x20 cm,
LR-1570
Þór Vigfússon:
Maður með bók, frá 1985,
gifs, 150 cm, LR-3425.
verk