Morgunblaðið - 12.09.2002, Qupperneq 32

MINNINGAR
32 FIMMTUDAGUR 12. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
H
ermenn létu
sprengikúlum, eld-
flaugum og byssu-
kúlum rigna úr
fjöllunum. Ætt-
bálkahermenn réðust gegn þeim
af láglendi, og úr lofti vörpuðu
herflugvélar á þá sprengjum. Há-
fleygar þoturnar fóru hverja
ferðina eftir aðra yfir fjallshlíð-
arnar og sprengjur féllu með
tveggja til þriggja mínútna milli-
bili. Veður var gott. Dalirnir milli
fjallanna voru fullir af þykkum
reyk.
Neðanjarðarvirkið er efst í
3.900 m háu fjallinu. Þar eru
margar vistaverur grafnar 345
metra inn í fjallið, og herma
fregnir að þar
geti um þús-
und manns
dvalið.
Skæruliðar
notuðu vest-
ræna peninga
til að láta
grafa virkið í fjallið Ghree Khil í
Afganistan. Nafn þess er Tora
Bora sem þýðir svarta rykið.
Munni ganganna inn í virkið er
falinn á bak við stór furutré.
Göngin eru nógu breið til að um
þau geti farið bifreið. Um 15 m
eru inn að stórri eikarhurð sem
opnast inn í mikið völundarhús
með loftræstikerfi.
Í desember 2001 spurðist út að
á nóttunni færi Osama Bin Lad-
en á hestbaki af einum stað á
annan í Hvítufjöllum, fjallgarð-
inum suður af Jalalabad, og að
sést hefði til hans í Tora Bora.
Einu sinni var fullyrt að afgansk-
ir hermenn hefðu umkringt helli
sem talið væri að Bin Laden
kynni að leynast í. Síðar söfnuðu
hermenn saman DNA-sýnum úr
hellum í Tora Bora, til að reyna
að bera kennsl á óvininn. Fjand-
maðurinn er enn ófundinn, felu-
staður hans er hulinn, og óttinn
við hann ógnar örygginu, og
heimsfriði líka.
Djöflinum og árum hans var
um aldir kennt um flest hin illu
verk mannanna, en fáir trúa á
þann Gamla lengur. Samt er
óvinurinn ennþá hundeltur um
allar jarðir. Sagt er að hann sé
„hér“ eða „þar“ og að hann hafi
gert stór tákn og jafnvel undur.
Hann er í eyðimörkinni, á mynd-
bandi eða í leynum; dag eftir
dag, öld eftir öld, en ævinlega
sleppur hann úr greipum þeirra
sem ætla að kveða drauginn nið-
ur, hvort sem er um nótt eða há-
bjartan dag.
Öruggasti felustaður óvinarins
er í Tora Bora sérhvers manns; í
myrkum kimum mannshugans.
Þar er erfiðast að finna hann,
vegna þess að þar er fáliðaður
flokkur við leitarstörf og engin
njósnatungl, myndavélar eða
hleraðir símar. Tora Bora hug-
ans verður ekki sprengt upp á yf-
irborðið í einni árás. Hellar þess
eru óafmáanlegur hluti af þróun-
arsögu mannshugans; heilans.
Þar leynist helsti óvinur
mannsins; óttinn, sem hefur rek-
ið einstaklinga og þjóðir til að
búast sífellt til varnar og blása til
sóknar. Kjarnorkusprengjan var
þróunarverkefni hinna siðmennt-
uðu þjóða gegn óvininum, en
skeytin öll snerust á lofti. Ríkin
hafa lagt óvininum vopn í hend-
ur, og kjarnorkusprengjan vofir
yfir siðmenningunni. Núna er
víst bara beðið eftir að hún
springi. Enginn vildi sjá þetta
fyrir, jafnvel þótt fornasta spekin
kveði á um þetta karma: „Eitt-
hvað neikvætt sem einhver ætlar
öðrum, mun beinast að honum
sjálfum.“
Spyrja má: „Hverjir misstu
vitið?“ Hinar siðmenntuðu þjóðir;
kjarnorkuveldin, hafa framleitt
svo mikið af gereyðingarvopnum,
að ef líf væri á öllum plánetunum
níu í sólkerfinu okkar, gætu þær
ábyggilega gereytt því öllu.
Sennilega liði þeim ekki vel nema
með u.þ.b. 40.000 kjarnaodda í
búrinu; ef þar væri líf, myndu
kjarnorkuveldin átta telja ger-
eyðingarvopin öruggust ef í stríð
slægi. Annað teldist ekki til við-
unandi forvarna.
Bara ef einstaklingar og þjóðir
gætu um stund snúið augunum í
tóftunum og ferðast inn í Tora
Bora eigin huga og kannað
hvernig þar er um að litast. Eru
þar hvítar kalkaðar grafir sem
sýnast fagrar að utan, en að inn-
an fullar af svörtu ryki?
Óvinurinn hið innra nærist á
óttanum, sem greinist í angist,
kvíða og ugg. Angistin beinist að
eigin persónu í heiminum. Kvíð-
inn snýst um heiminn og greini-
legum ógnum hans. Uggurinn er
gagnvart hinu óþekkta sem
leynist í hugarvirknu Tora Bora.
Morðingja þarf nauðsynlega að
handsama og dæma, en þeir sem
handsama og dæma verða einnig
að rannsaka eigin huga. Ekki að-
eins að elta holdlegan óvin inn í
svarta rykið í Hvítufjöllum, held-
ur einnig andlegan í völundarhúsi
eigin huga. Heimurinn verður
alltaf uggvænlegur, og öryggið
aldrei algert, jafnvel þótt menn
verði gómaðir í forvarnarstríði
áður en þeir fremja glæpinn.
Óljóst er hvenær það var upp-
götvað að óvinurinn, djöfullinn,
skrímslið, grimmdin, ófreskjan,
dýrið og illskan býr ekki utan við
manninn, heldur í hans eigin
duldu hugskotum. Illskan stóð of
nærri manninum til að hann gæti
umsvifalaust komið auga á hana.
Maðurinn getur því víst aðeins
kennt sjálfum sér um myrkra-
verkin og þeir sem framleiða
banvænustu og hættulegustu
vopn jarðarinnar, geta átt von á
því að þau springi einhvern tíma;
jafnvel í þeirra eigin höndum og
gegn vilja þeirra. Er það það
sem kallað er gagnkvæm gereyð-
ing?
Núna er meginþróunarverk-
efni hryðjuverkamanna að setja
saman kjarnorku-, sýkla- eða
efnasprengju eftir uppskrift sið-
menningarþjóðanna. Væntanlega
hryðjuverkamenn þarf því að
þurrka út í forvarnarskyni. Þetta
er dæmigerð blindgata; það er
sama hvert haldið er, sprengjan
springur einhvers staðar. Senni-
lega er aðeins ein leið út úr völ-
undarhúsinu, upp úr dimmum
hellum Tora Bora; leiðin út um
munnann sem falinn er bak við
stóru furutrén. Svo góð leið, að
síðasta spölinn má drífa sig á bíl,
til að aftengja sprengjuna.
Tora Bora
hugans
Í myrkum kimum mannshugans er
erfiðast að finna óvininn, vegna þess
að þar er fáliðaður flokkur við leit-
arstörf og engin njósnatungl, mynda-
vélar eða hleraðir símar.
VIÐHORF
Eftir Gunnar
Hersvein
guhe@mbl.is
✝ Magnús KjartanJónsson bygg-
ingameistari fæddist
í Miðdal í Laugardal
19. febrúar 1910.
Hann lést á Landspít-
ala – háskólasjúkra-
húsi í Fossvogi 2.
september síðastlið-
inn. Magnús ólst upp
á Iðu í Biskups-
tungnahreppi í Ár-
nessýslu. Foreldrar
voru Jón Hansson
Wium, bóndi á Iðu, f.
á Keldunúpi í Hörgs-
landshreppi í V-
Skaft. 16.6. 1871, d. 8.9. 1949, og
kona hans Jónína Bjarnadóttir, f.
á Efri-Ey í Leiðvallahr. í V-Skaft.
25.2. 1879, d. 12.2. 1947. Magnús
var næstyngstur sex systkina:
Þórarinn, f. 1900, d. 1961, Sigrún,
f. 1903, d. 1984, Guðrún, f. 1904, d.
1994, Hansína, f. 1906, d. 1991,
Kristín, f. 1913, d. 1998. Magnús
kvæntist árið 1935 eftirlifandi
eiginkonu sinni, Unni Höllu Lár-
usdóttur húsmóður, f. í Vest-
mannaeyjum 26.9. 1916. Foreldr-
ar Unnar voru Lárus Halldórsson
útvegsbóndi, f. á Rauðafelli, A-
Eyjafjöllum í Rangárvallas., 1873,
d. 11.4. 1957, og Elsa Dórothea
Ólafsdóttir húsfrú, f. í London í
Vestmannaeyjum 27.7. 1879, d.
15.7. 1957. Magnús og Unnur
eignuðust fimm börn: 1) Erla Dór-
othea, framkvæmdastjóri og
stofnandi heildverslunarinnar
Rún, f. 1936, d. 1988, giftist Gunn-
ari Jónssyni rafvirkjameistara, f.
1933, þau skildu. Giftist síðar Ein-
ari Guðmundssyni kennara, f.
1942. 2) Jón Magnús bygginga-
meistari, f. 1942, kvæntur Elín-
borgu Magnúsdóttur
kennara, f. 1944. 3)
Ástþór, f. 1953,
stofnandi Friðar
2000. Heitkona hans
er Natalía B. Kade-
tova lögfræðingur.
4) Jónína (Ninný)
myndlistarmaður, f.
1955. Hún giftist
Skúla Tryggvasyni
verkfræðingi, f.
1958, d. 1998. Sam-
býlismaður hennar
er Jón Tryggvi
Kristjánsson löggilt-
ur endurskoðandi, f.
1953. 5) Elsa hárgreiðslumeistari
og bóndi, f. 1957, gift Pjetri N.
Pjeturssyni framkvæmdastjóra, f.
1954. Barnabörn Magnúsar og
Unnar eru tíu og barnabarnabörn
þrettán.
Magnús starfaði sem bygginga-
meistari í Reykjavík um áratuga-
skeið og eftir hann stendur fjöldi
bygginga í Reykjavík, þ.á m.
Árnagarður, Áskirkja, Slökkvi-
stöð Reykjavíkur og fjöldi skóla
og íbúðarbygginga. Magnús var
einn af stofnendum verktakafyr-
irtækisins Einhamars hf., og
Kreditkorta hf. (Eurocard á Ís-
landi) auk þess að stunda önnur
viðskipti. Þá starfaði hann um
árabil sem formaður prófnefndar
við Iðnskólann í Reykjavík. Magn-
ús var hagmæltur, unni söng og
tók virkan þátt í starfi Karlakórs
Reykjavíkur í meira en tvo ára-
tugi. Síðustu æviárin stundaði
Magnús tréútskurð og tók þátt í
sýningum á listútskurði.
Útför Magnúsar fer fram frá
Áskirkju í dag og hefst athöfnin
klukkan 13.30.
Elsku pabbi. Kveðjustundin er
runnin upp eftir langt og farsælt ævi-
skeið. Á þeirri nærri heilu öld síðan
þú fæddist í litlum torfbæ í Laugar-
dal árið 1910 hefur íslenskt þjóðlíf
tekið stökkbreytingum. Og þar kom
þín hönd víða nærri. Ég gleymi því
ekki þegar þú baðst mig að koma með
þér í bíltúr um borgina og ljósmynda
húsin sem þú hafðir reist í Reykjavík
á ferli þínum sem byggingameistari.
Bíltúrinn tók okkur marga klukku-
tíma, því hvert sem litið varð fundust
handverkin þín, allt frá litlum einbýl-
um upp í heilt fjölbýlishúsahverfi og
allt þar á milli, kirkjur, skólar og
stofnanir. Verkin þín fylltu margar
filmur. Sum húsanna hannaðir þú
sjálfur, önnur hönnuð af arkitektum
til að geyma arfleifð þjóðarinnar eins
og Árnagarður Háskóla Íslands. Og
þín hinsta för héðan verður frá Ás-
kirkju, sem þú reistir og vannst við af
alúð árum saman.
En það voru ekki aðeins byggingar
sem þú reistir með jarðvist þinni. Oft
hef ég verið beðinn fyrir hlýjar kveðj-
ur til þín frá vinum og samstarfs-
mönnum þínum. Hvar sem nafn þitt
ber á góma er þín minnst sem sér-
staks ljúfmennis og öðlings sem
ávallt var boðinn og búinn að hjálpa
öðrum. Við börnin þín búum vel að
þeim uppvaxtarárum sem við áttum
með ykkur mömmu, fyrst í Klepps-
holtinu og síðar í Breiðholtinu, að
ógleymdum sumarhúsaferðunum
okkar austur fyrir fjall um helgar. Og
þegar ekki var farið í bústaðinn var
sótt kirkja og við krakkarnir sunnu-
dagaskóla þar til við höfðum aldur og
þroska til að sitja með ykkur á kirkju-
bekknum.
En auðvitað var lífið ekki alltaf
dans á rósum. Við gengum saman í
gegnum erfiða lífsreynslu þegar sam-
eignarfyrirtæki okkar varð undir í
nær 200% óðaverðbólgu og efnahags-
kreppu fyrir tuttugu árum. En í stað
þess að sundra okkur treystu þessir
erfiðleikar bönd okkar feðganna og
mömmu enn nánar og urðu til þess að
við eignuðumst sameiginlegt heimili á
einstaklega fallegum skógi vöxnum
stað í Danmörku þar sem við áttum
margar ánægjustundir saman. Þetta
varð mér einstakur stuðningur og
veganexti þegar ég þurfti að takast á
við að byrja upp á nýtt með tvær
hendur tómar.
Mig langar að þakka þér pabbi
minn fyrir allt sem þú hefur gert fyrir
mig í gegnum árin. Ég á eftir að
sakna þín mikið, því engan átti ég
betri félaga og vin en þig. En ég veit
að þér er vel tekið þar sem þú ert
núna og svo sannarlega áttu hvíldina
skilið eftir langa og viðburðaríka ævi.
Þinn sonur
Ástþór.
Og hvað er að hætta að draga andann
annað en að frelsa hann frá friðlausum
öldum lífsins, svo að hann geti risið
upp í mætti sínum og ófjötraður
leitað á fund guðs síns.
(Spámaðurinn e. Kahlil Gibran.)
Í dag kveð ég minn yndislega föð-
ur, föður sem ég elskaði og dáði og
leit upp til. Kærleiksríkan föður sem
gaf, leiddi og styrkti. Hjarta mitt er
fullt af þakklæti og gleði yfir að hafa
átt slíkan föður og vin á lífsins leið.
Pabbi var einstakur maður, dug-
legur og áreiðanlegur. Hann átti
langt líf að baki, fæddur og uppalinn í
sveit, á Iðu í Biskupstungum. Hann
kunni frá mörgu að segja og upplifði
margt á langri ævi. Hann unni landi
sínu, var mikið náttúrubarn og mikill
dýravinur. Ég hafði gaman af að
heyra sögur úr sveitinni frá því að
hann var drengur. Ein mesta tækni-
bylting síðustu aldar fannst honum
þegar hann fékk fyrstu gúmmískóna,
gat sleppt sauðskinnsskónum og ver-
ið þurr í fæturna.
Einnig fannst mér gaman að heyra
sögur af því þegar amma mín, Jónína,
og Karítas systir hennar hittust eftir
margra ára aðskilnað. Karítas sem
var amma Gerðar heitinnar Helga-
dóttur myndhöggvara bjó á Austur-
landi. Hún kom ríðandi ásamt fleira
fólki, það ríkti mikil eftirvænting á
Iðu að fá þessa góðu gesti en þá voru
bifreiðar ekki orðnar almenningsfar-
artæki.
Foreldrar mínir eiga langan hjú-
skap að baki eða nær 67 ár. Þegar
þau voru að draga sig saman vann
mamma í Þrastalundi, en þar var hót-
el er síðar brann. Vegirnir frá
Reykjavík og austur fyrir fjall voru
ekki upp á marga fiska. Pabbi lét það
þó ekki aftra sér, hjólaði til elskunnar
sinnar um helgar og orti til hennar
ástarljóð. Pabbi var mjög hagmæltur
og margar góðar vísur eigum við eftir
hann.
Í fórum mínum á ég tvö yndisleg
bréf, sem pabbi skrifaði mér, annað á
20 ára afmælinu mínu og hitt nokkr-
um árum síðar. Þessi bréf eru mér
dýrmætur fjársjóður, í þeim speglast
mikil lífsspeki og mikill kærleikur.
Hver getur t.d. fengið dýrmætari af-
mælisgjöf en þessi orð: „En nú er
æskan liðin og hvað get ég gefið þér
nú á þessu afmæli? Það er kannski
fátt. En eitt ætla ég að gefa þér og
það mun enginn taka frá þér, ég gef
þér ást mína og umhyggju gegnum
þykkt og þunnt. Hvert sem öldur lífs-
ins bera þig og þó að þú kunnir að
brjóta bátinn þinn í spón, veistu að ég
elska þig og bið fyrir þér, bæði lífs og
liðinn.“
Mikla hvatningu hef ég ávallt feng-
ið frá pabba. Hann hafði sjálfur mikla
þörf fyrir að skapa og ótrúlegt er
hvað hann kom miklu í verk, orðinn
háaldraður maður. Útskornu verkin
hans eru orðin mörg, kannski var
hann að uppfylla gamlan draum sem
hann hafði ekki tækifæri til fyrr og
aftur vitna ég í bréfin. „Hlúðu að
neistanum sem þú átt í brjósti þínu á
listasviðinu. Marga hefur langað að
mega hlúa að slíku hjá sjálfum sér, en
harka lífsins bannað allar bjargir, en
eftir staðið ógróið sár alla ævi. Ekk-
ert veitir sál mannsins aðra eins fyll-
ingu eins og listsköpun, eða meiri
innri gleði þegar tekst að skapa verk.
Það er líka köllun þeirra, sem listgáfu
hafa að skapa, það er sama á hvaða
sviði er.“
Tvö kvæði eru í þessum bréfum
mínum og um þetta erindi segir
pabbi: „Þetta segir allt, sem þarf að
segja, inniheldur þá lífsspeki, sem
raunverulega nægir hverjum ein-
staklingi í gegnum lífið.“
Ég fagna þó og þekki hvað er merkast
og þykist sjá hvað drjúgast er og sterkast.
Að það sem vinnur það er ást og blíða
af þökk mínu hjarta sumargyðjan fríða.
(Matthías Jochumsson.)
Og um trúna og vonina segir pabbi:
„Oftast hendir það einhvern tíma á
lífsleiðinni að það syrtir í álinn. Spor-
in geta orðið þung, efumst jafnvel um
að heilladísirnar muni okkur lengur.
Þá þurfum við sannarlega á því að
halda að minnast fyrirheitsins, þess
fegursta og besta sem nokkurntíma
hefur verið gefið. „Sjá, ég er með yð-
ur alla daga.“ Þar eru erfiðu dagarnir
ekki undanskildir. En um trúna og
vonina, um það að yfir okkur sé vakað
og við stöndum ekki ein, þó élin nísti
og byrgi okkur sýn, hafa mörg skáld
og andans menn tjáð sig. En fátt er
mér hugstæðara í því efni en það, sem
stendur í vöggukvæðinu fagra eftir
Davíð Stefánsson.“
Og hvað, sem verður kalt og hljótt
og hvað, sem verður dimmt í nótt
og hvað, sem villt af vegi fer
þá vakir drottinn yfir þér.
Hér speglast trú hans en pabbi var
mjög trúaður og kirkjurækinn. Hann
talaði ekki mikið um trú sína, en lifði
hana svo sannarlega.
Að leiðarlokum er hugur minn full-
ur af þakklæti fyrir gjafir þínar, góð-
mennsku og hlýju, elsku pabbi minn.
Minningin um þig mun lýsa veg minn
og fylla hjarta mitt af gleði um alla
framtíð.
Þín dóttir
Ninný.
Hann Magnús tengdafaðir minn er
látinn. Ég kynntist honum fyrst fyrir
25 árum, Elsa dóttir hans var að opna
hárgreiðslustofu og Magnús, sem var
byggingameistari, var á fullu að
hjálpa dóttur sinni við að innrétta
nýju stofuna á Háteigsveginum. Mik-
ill handagangur var í öskjunni og not-
aði ég óvart nýbrýnt sporjárn smiðs-
ins til að taka í sundur gardínugorm.
Magnús var ekki ánægður með fram-
kvæmdina og hafði ekki hitt jafnvit-
lausan pilt um sína ævi.
Hann varð síðan tengdafaðir minn
og er það mikið lán að hafa fengið að
kynnast þessum góða og vandaða
manni. Tengdapabbi var mikið nátt-
úrubarn og hafði gaman af því að
MAGNÚS KJARTAN
JÓNSSON