Morgunblaðið - 25.09.2002, Blaðsíða 11

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 25. SEPTEMBER 2002 11
HÆSTIRÉTTUR vísaði í gær frá dómi þeirri
kröfu Baugs Group hf. að úrskurðað verði um
lögmæti aðgerða lögreglu varðandi húsleit í höf-
uðstöðvum fyrirtækisins í síðasta mánuði.
Ríkislögreglustjóri gerði húsleit hjá Baugi á
grundvelli úrskurðar héraðsdómara 28. ágúst
sl. Í kjölfarið leitaði Baugur úrlausnar héraðs-
dóms um lögmæti aðgerða lögreglunnar og um
lögmæti haldlagningar gagna við hana. Héraðs-
dómari hafnaði kröfum Baugs 11. september. Í
dómi Hæstaréttar kemur fram að þegar leit hafi
verið lokið í húsakynnum félagsins hafi fallið
niður heimild þess til að kæra til Hæstaréttar
úrskurð héraðsdóms um heimild til húsleitar-
innar. Samkvæmt þeim rökum sem búi að baki
3. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991 um meðferð op-
inberra mála geti félagið ekki nú beitt ákvæðum
75. gr. eða 79. gr. sömu laga til að leita úrlausnar
dómstóla um atriði, sem snúi að því hvort rík-
islögreglustjóri hafi undirbúið nægilega rann-
sókn sína áður en húsleitar var krafist eða hvort
þörf hafi í raun verið á húsleit. Þá komst Hæsti-
réttur að þeirri niðurstöðu að ríkislögreglustjóri
hafi ekki farið út fyrir þá heimild sem honum
hafði verið veitt með úrskurði héraðsdóms.
Dómur Hæstaréttar er birtur hér á eftir í
heild sinni:
Dómur Hæstaréttar
,,Mál þetta dæma hæstaréttardómararnir
Markús Sigurbjörnsson, Árni Kolbeinsson og
Gunnlaugur Claessen.
Varnaraðili skaut málinu til Hæstaréttar með
kæru 11. september 2002, sem barst réttinum
ásamt kærumálsgögnum 12. sama mánaðar.
Kærður er úrskurður Héraðsdóms Reykjavíkur
11. september 2002, þar sem hafnað var kröfum
varnaraðila, sem lutu að lögmæti aðgerða sókn-
araðila við leit í húsakynnum varnaraðila 28.
ágúst 2002 og haldlagningar þar á gögnum.
Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr. laga nr. 19/
1991 um meðferð opinberra mála. Varnaraðili
krefst þess að athafnir sóknaraðila verði dæmd-
ar ólögmætar.
Sóknaraðili kærði úrskurðinn fyrr sitt leyti
12. september 2002. Hann krefst þess aðallega
að vísað verði frá héraðsdómi kröfu varnaraðila,
sem snýr að lögmæti aðgerða sóknaraðila við
húsleitina, en hafnað þeirri kröfu, sem snýr að
lögmæti haldlagningar á gögnum. Til vara
krefst sóknaraðili þess að hinn kærði úrskurður
verði staðfestur.
I.
Eins og greinir í hinum kærða úrskurði
krafðist sóknaraðili þess fyrir Héraðsdómi
Reykjavíkur 28. ágúst 2002 að sér yrði heimilað
að gera leit í húsnæði Baugs hf. og Aðfanga hf.
að Skútuvogi 7 í Reykjavík til að handtaka þar
tvo menn, formann stjórnar varnaraðila og for-
stjóra, og finna muni og gögn, sem hald yrði lagt
á vegna rannsóknar á ætluðu broti gegn 247. gr.
og 249. gr. almennra hegningarlaga nr. 19/1940,
36. gr., sbr. 37. gr. laga nr. 145/1994 um bókhald
og 107. gr. laga nr. 75/1981 um tekjuskatt og
eignarskatt. Rannsókn þessari væri beint að
fyrrnefndum tveimur mönnum ásamt öðrum
stjórnarmanni varnaraðila. Vísaði sóknaraðili til
þess að nafngreindur maður, sem reki útflutn-
ingsfyrirtæki í Bandaríkjunum, hafi borið í lög-
regluskýrslu að hann hafi gefið út í nafni fyr-
irtækisins 33 reikninga á hendur Baugi hf. á
árunum 2000 til 2002 fyrir samtals 491.691,43
bandaríkjadölum. Reikningarnir hafi verið bún-
ir til samkvæmt fyrirmælum stjórnarformanns
og forstjóra varnaraðila og hljóðað á greiðslu
fyrir þjónustu, sem Baugi hf. hafi verið látin í té.
Þetta efni reikninganna hafi verið rangt, því
þeir hafi í raun verið gerðir vegna nánar tiltek-
inna persónulegra útgjalda þessara manna. Þá
hafi sami maður borið að forstjóri varnaraðila
hafi óskað eftir að hann gerði í nafni fyrirtækis
síns svokallaðan kreditreikning á hendur Baugi
hf. að fjárhæð 589.890 bandaríkjadalir vegna af-
slátta, vörutjóns og rýrnunar á vörusendingum
frá miðju ári 2000 til jafnlengdar á næsta ári, en
þessi reikningur hafi verið tilbúningur og engin
viðskipti búið að baki honum. Maður þessi hafi
afhent sóknaraðila gögn um framangreint efni,
þar á meðal útskrift orðsendinga, sem gengið
hafi milli hans og forráðamanna varnaraðila í
tölvupósti. Sóknaraðili hygðist kanna með hús-
leit hvort og þá hvernig reikningar þessir hafi
verið færðir í bókhaldi Baugs hf., svo og að leita
staðfestingar á þeim samskiptum, sem borið
hafi verið um í umræddri lögregluskýrslu, með-
al annars í tölvukerfi félagsins og á skrifstofum
þess að öðru leyti. Héraðsdómari veitti sókn-
araðila umbeðnar heimildir með úrskurði, sem
kveðinn var upp 28. ágúst 2002.
Húsleit var gerð síðastgreindan dag hjá varn-
araðila á grundvelli úrskurðar héraðsdómara.
Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum stóðu að-
gerðir við hana yfir frá kl. 16.20 til 23.54. Var
forstjóri varnaraðila jafnframt handtekinn og
færður til skýrslutöku hjá sóknaraðila, en
stjórnarformaður félagsins var staddur erlend-
is. Við húsleitina var lagt hald á nokkurn fjölda
skjala, tölvudisklinga og ljósmynda, auk farsíma
og fartölvu, sem getið var í sérstakri skýrslu
lögreglunnar um þá aðgerð. Jafnframt voru tek-
in afrit gagna úr nánar tilgreindum hlutum
tölvukerfis varnaraðila.
Með bréfi 29. ágúst 2002 leitaði varnaraðili
úrlausnar Héraðsdóms Reykjavíkur um lög-
mæti aðgerða lögreglu við framangreinda hús-
leit, svo og um lögmæti haldlagningar gagna við
hana, en um heimild til þessa vísaði varnaraðili
til 75. gr. og 79. gr. laga nr. 19/1991. Af því tilefni
var mál þetta þingfest í héraði 2. september
2002.
II.
Áðurgreind krafa sóknaraðila um heimild
Héraðsdóms Reykjavíkur til leitar beindist að
húsakynnum varnaraðila. Að fenginni þeirri
heimild lét sóknaraðili verða af húsleitinni og
lagði við framkvæmd hennar hald á gögn og
muni, sem voru í vörslum varnaraðila. Að því
leyti, sem lögmæti þessara aðgerða verður að
þeim loknum borið undir dómstóla eftir ákvæð-
um 75. gr. og 79. gr. laga nr. 19/1991, getur varn-
araðili átt aðild að slíku máli í ljósi þeirra að-
stæðna, sem hér var getið.
III.
Samkvæmt 3. mgr. 142. gr. laga nr. 19/1991
verður úrskurður héraðsdómara ekki kærður til
Hæstaréttar ef athöfn, sem kveðið er á um í úr-
skurðinum, hefur þegar farið fram eða ástand,
sem leitt hefur af ákvæðum hans, er þegar um
garð gengið. Eins og sérstaklega hefur verið
tekið fram í fyrri dómum Hæstaréttar, meðal
annars í dómi 3. maí 2002 í máli nr. 178/2002,
taka þessar reglur mið af því að þótt heimild til
að kæra til Hæstaréttar úrskurð héraðsdómara
líði undir lok þegar ákvæðum hans hefur verið
hrundið í framkvæmd, þá geti sá, sem hefur orð-
ið að þola rannsóknaraðgerð samkvæmt úr-
skurðinum, allt að einu fengið leyst úr atriðum
varðandi lögmæti heimildar til hennar eða að-
ferðir við framkvæmd hennar í opinberu máli,
sem kann að verða höfðað um sakarefnið, eða
með því að höfða einkamál til heimtu skaðabóta
á grundvelli XXI. kafla laga nr. 19/1991. Þótt
varnaraðili sé ekki hafður fyrir sökum við þá
lögreglurannsókn, sem málið varðar, og því ekki
viðbúið að opinbert mál verði höfðað gegn hon-
um, verður framangreindum reglum allt að einu
beitt um hann, enda stendur honum opin leið til
að krefjast í einkamáli eftir almennum reglum
skaðabóta vegna aðgerða sóknaraðila, sem fyrr
er getið, ef hann telur efni standa til þess.
Þegar leit var lokið í húsakynnum varnaraðila
28. ágúst 2002 féll niður heimild hans til að kæra
til Hæstaréttar úrskurð Héraðsdóms Reykja-
víkur, sem kveðinn var upp sama dag. Sam-
kvæmt framangreindum rökum að baki 3. mgr.
142. gr. laga nr. 19/1991 getur varnaraðili ekki
nú beitt ákvæðum 75. gr. eða 79. gr. sömu laga
til að leita úrlausnar dómstóla um atriði, sem
snúa að því hvort sóknaraðili hafi undirbúið
nægilega rannsókn sína áður en húsleitar var
krafist eða hvort þörf hafi í raun verið á húsleit.
Af sömu ástæðu getur varnaraðili heldur ekki
beitt síðastnefndum tveimur lagaákvæðum til
að fá leyst í málinu úr atriðum, sem varða fram-
kvæmd húsleitarinnar, þar með talið hvort
nægilega hafi verið greint á vettvangi frá tilefni
húsleitar og heimild fyrir henni áður en aðgerð-
ir við hana hófust, hvort farið hafi verið út fyrir
heimild héraðsdóms við framkvæmd leitarinnar
eða hvort meðalhófs hafi þar verið gætt. Að öllu
þessu athuguðu verður að vísa frá héraðsdómi
þeirri dómkröfu varnaraðila að „úrskurðað
verði um…lögmæti aðgerða lögreglu varðandi
húsleit í höfuðstöðvum kæranda, dags. 28. ágúst
2002“, svo sem komist var að orði í kæru hans til
Hæstaréttar.
IV.
Í málinu hefur varnaraðili gert kröfu, sem
hann orðar þannig í málatilbúnaði sínum fyrir
Hæstarétti að „úrskurðað verði um…lögmæti
haldlagningar gagna í umræddri húsleit“. Líta
verður svo á að með þessu sé varnaraðili í raun
að leita úrlausnar dómstóla um hvort sóknarað-
ila hafi verið heimilt að leggja hald á gögn og
muni, sem hann tók í vörslur sínar við húsleitina
28. ágúst 2002, og hvort honum beri eftir atvik-
um að skila þeim aftur til varnaraðila að því
leyti, sem það hefur ekki þegar verið gert. Með
þessari skýringu á kröfu varnaraðila er unnt að
taka efnislega afstöðu til hennar á grundvelli 79.
gr. laga nr. 19/1991.
Með vísan til forsendna hins kærða úrskurðar
verður staðfest niðurstaða héraðsdómara um
þann þátt í dómkröfum varnaraðila, sem að
framan er getið.
Dómsorð:
Vísað er frá héraðsdómi kröfu varnaraðila,
Baugs Group hf., sem varðar lögmæti aðgerða
sóknaraðila, ríkislögreglustjóra, við leit í húsa-
kynnum varnaraðila 28. ágúst 2002.
Að öðru leyti er hinn kærði úrskurður stað-
festur.“
Heimild til að kæra úrskurð um húsleit hjá Baugi féll niður þegar leit var lokið
Kröfu Baugs
Group hf. vísað
frá dómi
Morgunblaðið/Kristinn
HREINN Loftsson hrl., lögmaður
Baugs Group hf., sendi í gær frá sér
eftirfarandi yfirlýsingu vegna dóms
Hæstaréttar.
,,Dómur Hæstaréttar í dag er
staðfesting á því sem ég, sem lög-
maður Baugs Group hf., hef haldið
fram, að verulegir annmarkar séu á
réttarfarslöggjöfinni þar sem brota-
þola er ómögulegt að fá endurskoð-
un dómstóla á rannsóknarathöfnum
lögreglu fyrr en í hugsanlegu bóta-
máli löngu eftir að athafnir þær eru
afstaðnar sem um er deilt. Sú leið
er auk þess torfarin þar sem sanna
þarf fjárhagslegt tjón, orsakatengsl
og fleiri slík atriði. Þannig sýnir nið-
urstaða Hæstaréttar, sem er vafa-
laust lögfræðilega rétt, að í lögin
vantar úrræði fyrir brotaþola, sem
verður fyrir frekara tjóni af svo við-
urhlutamiklum aðgerðum lögreglu
sem húsleit er. Í dómi Hæstaréttar
í dag er ekki tekin nein efnisleg af-
staða til réttmætis þeirrar gagnrýni
sem undirritaður lögmaður hefur
sett fram gagnvart rannsóknarat-
höfnum lögreglunnar. Allt sem þar
hefur verið sagt af minni hálfu
stendur óhaggað. Rétt er að ítreka
að dómur Hæstaréttar sýnir eink-
um fram á meinbugi á lögum um
meðferð opinberra mála þar sem
aðila eins og Baugi Group hf.,
meintum brotaþola og þeim sem
hinar harkalegu aðgerðir lögreglu
beinast gegn, er fyrirmunað að fá
endurskoðun dómstóla á aðferðum
lögreglunnar. Þá læt ég allsendis
ógetið um þær aðferðir héraðsdóm-
ara varðandi heimildir til húsleitar
sem gagnrýndar hafa verið á op-
inberum vettvangi af fleiri lögmönn-
um en mér þess efnis, að úrskurðir
þeirra séu of stuttir og beri þess
ekki merki að sjálfstætt mat hafi
verið lagt á það efni sem lögreglan
leggur fyrir þá áður en þeir stimpla
það og gefa lögreglu grænt ljós til
athafna.“
Hreinn Loftsson, lögmaður
Baugs, um dóm Hæstaréttar
Annmarkar á rétt-
arfarslöggjöfinni
Verjendur í máli Baugs
fá aðgang að gögnum
HÆSTIRÉTTUR hefur í tveimur
samhljóða dómum staðfest úrskurð
héraðsdóms þar sem fallist var á
kröfu ríkislögreglustjóra um að tek-
in yrði skýrsla af annars vegar
stjórnarformanni Baugs hf., og hins
vegar af framkvæmdastjóra fjárfest-
ingarfélagsins Gaums hf. og vara-
manni í stjórn Baugs, fyrir dómi
vegna rannsóknar ríkislögreglu-
stjóra.
Hæstiréttur hafnaði hins vegar
kröfu ríkislögreglustjóra um að
frestur, sem hann hefur til að synja
verjendum þeirra um aðgang að
gögnum málsins, verði framlengdur í
þrjár vikur.
Í greinargerð með kröfu ríkislög-
reglustjóra kemur fram að rannsókn
málsins sé mjög umfangsmikil og
gangi allvel en sé hins vegar enn á
fyrstu stigum og því sé ljóst að miklu
sé ólokið, eins og úrvinnslu hald-
lagðra gagna og skýrslutökum af
þeim sem tengjast málinu.
Nauðsynlegt sé að fá umrædda
tvo sakborninga fyrir dóm til að
staðfesta fyrri framburð sinn og til
nánari yfirheyrslu um málið áður en
þeir fái að kynna sér öll gögn máls-
ins.
Er því haldið fram að ósamræmis
gæti í framburði þeirra og annarra
sakborninga og fari svo að hinum
kærðu yrði heimilað að kynna sér
gögn málsins á þessu stigi málsins
byði það tvímælalaust upp á þá
hættu að þeir legðu mat á sönnunar-
stöðu málsins og gætu hagað fram-
burði sínum í samræmi við fram-
burði annarra eftir því sem þeim
hentaði.
Með því móti gætu sakborning-
arnir spillt sönnunarfærslu í málinu
og torveldað og seinkað rannsókn
þess. Sé því jafnframt nauðsynlegt
að krefjast þess að héraðsdómur
framlengi þann frest sem lögregla
hefur til að kynna verjanda gögn
málsins.
Meginregla að verjandi á rétt á
aðgangi að gögnum máls
Í úrskurði héraðsdóms segir að
það sé meginregla opinbers réttar-
fars að verjandi eigi rétt á aðgangi
að öllum gögnum máls og að honum
sé jafnframt heimilt að kynna þau
sakborningi. Að kröfu ríkislögreglu-
stjóra hafi verið heimiluð húsleit í
húsnæði Baugs með dómsúrskurði
28. ágúst sl. Fór leit þar fram sama
dag og var hald lagt á gögn, sem tal-
in eru hafa þýðingu við rannsókn
málsins og bókhaldsgögn afrituð.
Fjórir einstaklingar hafi verið yfir-
heyrðir 28. og 29. ágúst sl. sem sak-
borningar í málinu og hafi ýmis þess-
ara gagna verið borin undir þá og
þeim gefinn kostur á að gefa skýr-
ingar á atriðum tengdum þeim. Allir
hafi sakborningarnir neitað sök en
ekki var krafist gæsluvarðhalds yfir
neinum þeirra á grundvelli rann-
sóknarhagsmuna og hafi þeir því eft-
ir atvikum haft öll tök á að bera sig
saman og hagræða framburði sínum.
Þá hafi þeir einnig haft aðgang að
öllum bókhaldsgögnum sem lögregla
afritaði. Að öllu þessu virtu var það
mat dómsins að ekki séu efni til að
beita þröngri undantekningarreglu
laga um meðferð opinberra mála til
framlengingar frests til að synja
verjendum um aðgang að gögnum
málsins og er kröfu ríkislögreglu-
stjóra að þessu leyti hafnað.