Morgunblaðið - 25.09.2002, Blaðsíða 24

UMRÆÐAN
24 MIÐVIKUDAGUR 25. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
HLUTAFÉLAGA- og einkavæð-
ingarleiðangur ríkisstjórnar Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknarflokks
teygir anga sína upp á Keflavíkur-
flugvöll. Þar stendur flugstöð, kennd
við Leif Eiríksson, aðal
millilandaflughöfn okk-
ar Íslendinga og þar
með eitt mikilvægasta
samgöngumannvirki
þjóðarinnar. Var ekki
vitað til þess að það hafi
valdið neinum sérstök-
um vandræðum að starf-
semi ríkisins þar væri
byggð upp og rekin með
hefðbundnum hætti. En
nýfrjálshyggjan verður
að hafa sinn gang og á
vormánuðum árið 2000
braust Halldór Ás-
grímsson, utanríkisráð-
herra, í því að berja í
gegnum Alþingi lög um
hlutafélagavæðingu flugstöðvarinnar
og fríhafnarrekstursins.
Fyrir utan hin klassísku rök um
ágæti hlutafélagavæðingar var ein
ástæðan sem gefin var upp fyrir
hlutafélagavæðingunni sú að síðan
ætti þessi rekstur að standa á eigin
fótum. Ekki hefur það enn gengið eft-
ir og áfram er bankað uppá hjá ríkinu
og beðið um ábyrgðir vegna fram-
lengingar lána. Til að allrar sanngirni
sé gætt ber þó vissulega að hafa í
huga að síðasta ár hefur um margt
verið afbrigðilegt í flug-
rekstri í heiminum.
Það er þó ekki rekst-
urinn í flugstöðinni eða
á byggingunni sem
slíkri sem hér skal gert
að umtalsefni heldur sá
gjörningur árið 2000
þegar starfsemin var
öll í einu lagi færð yfir í
eitt hlutafélag og það
sem hefur fylgt í kjöl-
farið.
Hættunni
boðið heim
Undirritaður var af
ýmsum ástæðum gagn-
rýninn á hlutafélaga-
væðingu flugstöðvarinnar og rekst-
urs á vegum ríkisins í Keflavík. Mér
leist ógæfulega á það að færa saman
inn í eitt hlutafélag annars vegar
eignarhald og rekstur fasteigna og
eftir atvikum aðra einokunarkennda
starfsemi á vegum ríkisins og hins
vegar verslunarreksturinn og aðra
samkeppnisstarfsemi á staðnum.
Undirbúningi fyrir þessar breytingar
var að mínu mati verulega ábótavant.
Loks er ég í grundvallaratriðum and-
vígur hlutafélagabrölti þegar í hlut á
eitt mikilvægasta samgöngumann-
virki þjóðarinnar enda hefur slíkt oft-
ast reynst undirbúningur undir
einkavæðingu þegar upp er staðið.
Rekstur slíkra mannvirkja á ekkert
erindi inn í hlutafélag. Allra síst í ljósi
þess að svardagar um að ekki standi
til að einkavæða hafa æ ofan í æ verið
sviknir eða verið gerð tilraun til að
svíkja þá eins og í tilviki Landssím-
ans.
Það sem ég gagnrýndi sérstaklega
og spáði illa fyrir, eins og áður sagði,
var sú ákvörðun að stofna eitt hluta-
félag um allan þann óskylda rekstur
sem er á vegum ríkisins í Flugstöð
Leifs Eiríkssonar í Keflavík. Ég
margspurði, bæði í utanríkismála-
nefnd Alþingis og í umræðum um
málið á Alþingi, hvers vegna menn
færu ekki frekar þá leið að aðskilja
þessa þætti og stofna um þau aðskilin
félög, a.m.k. tvö, jafnvel fleiri. Með því
móti gæti rekstur fasteigna og þeir
hlutir, sem ríkið eitt hefur með hönd-
um og er ekki í samkeppni við aðra,
verið í sér félagi þó eðlilegast væri
auðvitað um það búið sem hefðbund-
inn ríkisrekstur.
Undirritaður var síður en svo einn
um það að hafa uppi efasemdir um
þennan gjörning. Má í því sambandi
nefna að lítil hrifning var með allt
bröltið meðal starfsmanna á Keflavík-
urflugvelli. Einnig voru einkaaðilar
sem standa fyrir rekstri í flugstöð-
inni, og þá fyrst og fremst versl-
unareigendur á staðnum, afar tor-
tryggnir á þessar breytingar. Kom
það strax fram í umsögnum þeirra við
frumvarpið í apríl og maí árið 2000 að
þeir teldu fyrirkomulagið sem inn-
leiða átti með frumvarpinu ganga í
berhögg við réttláta samkeppnis-
hætti.
Skemmst er frá því að segja að rík-
isstjórnin með Halldór Ásgrímsson,
utanríkisráðherra, í broddi fylkingar
blés á alla gagnrýni. Frumvarpið var
barið í gegn og í nóvember sama ár
gaf ráðherrann út rekstrarleyfi fyrir
flugstöð Leifs Eiríkssonar hf.
Víðtækar heimildir
í rekstrarleyfi
Í rekstrarleyfi flugstöðvarinnar
þar sem vísað er í ákvæði laga nr. 76
frá árinu 2000 er allt ákaflega slétt og
fellt á yfirborðinu. Að sjálfsögðu ber
leyfishafanum, Flugstöð Leifs Eiríks-
sonar hf., að fara að lögum og reglum
og eiga gott samtarf við stjórnvöld og
gæta vandaðra viðskiptahátta í hví-
vetna sérstaklega í samskiptum við
þriðja aðila.
En þegar betur er að gáð er fyr-
irtækinu gefið mikið svigrúm innan
rekstrarleyfisins til að gera meira og
minna það sem því sýnist í Keflavík.
Þannig hefur leyfishafinn ekki aðeins
það verkefni með höndum að annast
eignarhald, rekstur, viðhald og upp-
byggingu flugstöðvarinnar heldur
einnig verslun með tollfrjálsar vörur,
sem í daglegu tali nefnist Fríhöfnin,
og það sem meira er „... og hvers kon-
ar aðra starfsemi sem þessu samrým-
ist. Rekstrarleyfishafa er heimilt að
taka þátt í starfsemi sem samrýmist
rekstri hans og gerast eignaraðili í
Flugstöð Leifs Eiríkssonar
kærð til samkeppnisyfirvalda
Steingrímur J.
Sigfússon
Samkeppni
Það sem ég gagnrýndi
sérstaklega, segir Stein-
grímur J. Sigfússon,
var sú ákvörðun að
stofna eitt hlutafélag
um allan þann óskylda
rekstur sem er á vegum
ríkisins í Flugstöð
Leifs Eiríkssonar.
ENN Á ný eru fjár-
hagsmál Landspítala –
háskólasjúkrahúss til
umræðu í þjóðfélaginu.
Hallarekstur á fyrstu
sex mánuðum ársins
um hálfur milljarður
umfram rekstraráætl-
un. Fjölmiðlar hafa
tekið málið upp og
stjórnarnefnd spítal-
ans hefur þegar gefið
út yfirlýsingu þar sem
boðað er enn frekara
aðhald í rekstri og
þjónustuskerðing Á
sama tíma eru flest
stærri fyrirtæki lands-
ins að birta afkomutöl-
ur sem sýna hagnað sem nemur
hundruðum og þúsundum milljóna
króna. Þetta eru m.a. flutninga-,
sjávarútvegs- og lyfjafyrirtæki, svo
ekki sé minnst á bankana, þar með
talda ríkisbankana. Hagnaður Bún-
aðarbankans eins á þessum sex
fyrstu mánuðum ársins var t.d.
rúmur hálfur annar milljarður. Rík-
isstjórnin fundaði og ítrekaði að
þessar gróðakistur ríkisins,
Búnaðarbankinn og Landsbankinn,
væru til sölu. Ósagt var látið hvort
einnig stæði til að selja háskóla-
sjúkrahúsið enda ugglaust fáir
spenntir að kaupa fjárvana fyrir-
tæki.
Til hvers eru sjúkrahús?
Sjúkrahús eru til að rannsaka,
lækna og líkna veiku fólki. Þar
verður arðurinn aldrei metinn í
krónum. Hann verður aðeins met-
inn í þeim auði að koma þeim til
hjálpar og sjálfsbjargar sem vegna
sjúkdóma og kvala eru ófærir um
að vinna dagsverk sitt og njóta lífs-
ins. Eftir aldarfjórðungsstarf sem
læknir finnst mér margt hafa verið
aðhafst til að firra þennan tilgang
sjúkrahúsanna. Hagræðing og
sparnaður í rekstri og sameining
sjúkrahúsanna hafa verið aðalmark-
mið ráðamanna. Vel rekin sjúkra-
hús og deildir hafa verið lagðar nið-
ur og áratuga uppbyggingu og
samvinnu fagfólks varpað fyrir róða
með það að leiðarljósi að hagræða.
Hér nægir að nefna
útþurrkun Fæðingar-
heimilis Reykjavíkur,
Landakots og nú síð-
ast Borgarspítalans.
Þetta sameiningar- og
hagræðingarbrölt, sem
kemur einna ljósast
fram í hinu nýja skrif-
ræðiskennda nafni
spítalans, hefur valdið
gríðarlegri óánægju
starfsfólks og ekki síst
sjúklinga, skert þjón-
ustuna til muna og
kostað mun meira
heldur en til stóð að
spara.
Sjálfur hef ég verið
þeirrar gæfu aðnjótandi að starfa á
St. Jósefsspítalanum í Hafnarfirði
sl. tíu ár. Ráðamenn lögðu hann
undir hamarinn og reyndu að
leggja hann niður með handafli fyr-
ir nokkrum árum en með harðfylgi
starfsfólks og íbúa á svæðinu tókst
á síðustu stundu að bjarga honum
frá glötun. En þó að St. Jósefsspít-
alinn starfi áfram hefur verið veru-
lega að honum þrengt með miklum
sparnaði og aðhaldi. Handlækna-
deildin er lokuð allar helgar og ekki
fæst fé til endurnýjunar tækjabún-
aðar en slíkt getur ógnað öryggi
sjúklinga. Biðlistinn eftir aðgerðum
er langur og margir illa og alvar-
lega veikir eru látnir bíða. Þetta
veika fólk skilur ekki þennan boð-
skap stjórnvalda – og ég skil hann
ekki heldur í ljósi þess hagvaxtar
og auðs sem þessi „ríka“ þjóð býr
nú við.
Svipaður samdráttur fer einnig
fram á Landspítala – háskóla-
sjúkrahúsi sem er flaggskip og stolt
heilbrigðiskerfisins. Að svelta hann
er í óþökk allra landsmanna og er
mál sem bæta verður úr án tafar.
Hvað sem öllum hagnaðartölum
líður býr íslenska heilbrigðiskerfið
við mikinn faglegan auð. Læknar
hafa sótt sérmenntun til bestu há-
skólasjúkrahúsa beggja vegna Atl-
antsála en það er einstakt í heim-
inum og hefur skapað meiri
fjölbreytni og víðsýni meðal sér-
fræðinga en annars staðar þekkist.
Allt nám í hjúkrun fer nú fram á
háskólastigi og nýútskrifaðir hjúkr-
unarfræðingar sækja nú í æ ríkari
mæli framhaldsmenntun erlendis
og eru í fremstu víglínu á heims-
vísu. Sjúkraliðar eru vel menntaðir
og bera hitann og þungann af dag-
legri umönnun sjúklinga. Fjöldi
annarra vel menntaðra faghópa
prýðir heilbrigðiskerfið, þar á með-
al meinatæknar, lyfjafræðingar, sál-
fræðingar, félagsráðgjafar, geisla-
fræðingar, sjúkraþjálfar, verkfræð-
ingar, tölvunarfræðingar, prestar
og fleiri. Að ógleymdu ófaglærðu
starfsfólki sem vinnur störf sín af
mikilli trúmennsku við ótrúlega bág
kjör. Þennan einstaka faglega auð á
þessi þjóð. Hann er meira virði en
hagnaðartölur bankanna og verður
aldrei í krónum talinn. Að þessum
auð skulum við einbeita okkur í
stað þess að rembast í pappírsleik
við að búa til flottar afkomutölur.
Að þessum auð verðum við að hlúa
því fyrr eða síðar þurfum við öll á
honum að halda.
Hvað er til ráða?
Hverfa verður frá miðstýringar-
valdinu sem nú ríkir í rekstri heil-
brigðiskerfisins. Hverfa frá samein-
ingarbröltinu, smækka einingar og
gera þær skilvirkari. Auka sjálf-
stæði deilda og sviða og setja sjúk-
linga og velferð þeirra ofar ímynd-
uðum hagtölum og jákvæðri
rekstrarafkomu í krónum talið. Ég
skora hér með á allt heilbrigðis-
starfsfólk og landsmenn alla að
kalla þjóðkjörna fulltrúa okkar til
ábyrgðar í þessu máli. Að við fjár-
lagagerð næsta árs verði mörkuð
raunsæ stefna um fjárveitingu og
rekstur heilbrigðiskerfisins. Að það
heyrist aldrei framar að Landspít-
alinn – háskólasjúkrahús, flaggskip
íslenska heilbrigðiskerfisins hafi
verið rekinn með „halla“. Því þegar
upp er staðið verður hagnaður spít-
ala aldrei mældur í öðru en bættri
heilsu og líðan landsmanna.
Hvar liggur
auður heilbrigð-
iskerfisins?
Benedikt Ó.
Sveinsson
Heilbrigðisþjónusta
Sjúkrahús eru til að
rannsaka, lækna og
líkna veiku fólki, segir
Benedikt Ó. Sveinsson.
Þar verður arðurinn
aldrei metinn í krónum.
Höfundur er læknir.
ÞAÐ var eins og
þruma úr heiðskíru
lofti hefði lostið Hver-
gerðinga þegar frétta-
flutningur Sjónvarps-
ins um dópneyslu
unglinga í Hveragerði
birtist á skjánum hér
um daginn og fátt var
um annað talað þar í
bæ. Sá sem þetta
skrifar þekkir vímu-
efnaneyslu af eigin
raun og sat í sam-
starfsnefnd ráðuneyt-
anna kringum 1992,
þar sem fjallað var um
neyslu alls konar
vímuefna og úrbætur í
þeim málum. Þá hefur undirritaður
tekið saman skýrslu um vímuefna-
mál í kringum 1992 í samvinnu við
fíkniefnalögregluna og aðra aðila
sem komu að þessum málaflokki.
Skýrslan var lögð fram til kynn-
ingar á Alþingi. Einnig var und-
irritaður fenginn til að skipuleggja
ráðstefnu um vímuefnamál á veg-
um heilbrigðisráðuneytisins þar
sem allir aðilar á öllum stigum
þjóðfélagsins, hvaðan sem var af
landinu sem að þessum málum
koma, voru boðaðir og stóð ráð-
stefnan yfir í tvo daga. Síðan hafa
verið samdar margar skýrslur og
haldnar margar ráðstefnur og
margir fundir. Niðurstaðan er allt-
af sú sama.
Ísland er eyja í miðju Atlants-
hafi og ætluðu menn að það væri
ekki erfitt að sporna við innflutn-
ingi á vímuefnum til
landsins þar sem að-
eins eru til tvær leiðir,
það er með flugi og á
sjó. Ekki er það nú
svo gott. Vímuefna-
málum má skipa niður
í þrjá málaflokka. Það
er lögreglu- og dóms-
mál sem taka á ólög-
legum innflutningi,
meðferðarmál til að
hjálpa þeim sem hafa
ánetjast og koma
þeim á réttan kjöl og
síðast en ekki síst for-
varnarmál. Ef eftir-
spurnin er til staðar
eru leiðirnar inn í
landið óteljandi þótt aðeins séu
tvær inn í landið. Innflytjendur
hika ekki við að taka þá áhættu
þar sem miklir peningar eru í húfi.
Því eru forvarnir og aftur forvarnir
eina og besta leiðin til að sporna
gegn vímuefnum. Forvarnir byrja
hjá foreldrunum og fylgja foreldr-
ar barninu út í lífið, skólinn tekur
síðan við sem á að halda áfram
með forvarnir þannig að þegar
barnið verður orðið að unglingi og
því boðin vímuefni þá veit það bet-
ur og segir nei. En því miður er
þarna brotalöm á og skólarnir eru
ekki enn tilbúnir að taka forvarnir
til kennslu í skóla, en það er í
höndum menntamálaráðuneytisins
að ákveða það.
Og þá komum við að Hveragerði.
Hveragerði er lítill og tilfinninga-
ríkur bær. Þar láta bæjarbúar sig
þetta mál varða og mættu önnur
bæjarfélög taka Hvergerðinga til
fyrirmyndar í forvörnum gegn
vímuefnum og halda foreldrafundi
eins og haldinn var á Hótel Örk. Á
fundinn mættu um 90% bæjarbúa
til að ræða hvernig sporna mætti
við vímuefnum inn í bæinn. Hvaða
foreldri hefur ekki áhyggjur af
sínu barni? Og þannig var það að
foreldrafélagið í Hveragerði var að
veita foreldrum fyrstu hjálp í for-
vörnum. Á fundinum kom ýmislegt
fram og menn ræddu málin út og
suður til að komast að leiðum til að
verjast óvættinum og voru nokkur
dæmi tekin. Foreldrar ákváðu að
hefja foreldrarölt um bæinn eins
Hveragerði
ekki dópbæli
Kristinn T.
Haraldsson
Forvarnir
Önnur bæjarfélög
mættu taka Hvergerð-
inga til fyrirmyndar í
forvörnum gegn vímu-
efnum, segir Kristinn T.
Haraldsson, og halda
foreldrafundi eins og
haldinn var á Hótel Örk.