Morgunblaðið - 02.10.2002, Blaðsíða 23

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 2. OKTÓBER 2002 23
Akureyrar
Egilsstaða
Ísafjarðar
Reykjavíkur
Færeyja
Frábærir gististaðir.
Gerum tilboð í flug, gistingu
og hátíðarkvöldverð.
Árshátíðarslaufur
Starfsmannafélög, klúbbar, hópar...
Látið okkur hnýta árshátíðarslaufuna
Hafðu samband við
Bergþóru eða Kristjönu í
síma 570 30 35 / 570 30 38
hopadeild@flugfelag.is
Litríkar og eftirminnilegar
árshátíðarslaufur til:
...fljúgið frekar - með glæsibrag.
ÍS
LE
N
SK
A
A
U
G
LÝ
SI
N
G
A
ST
O
FA
N
E
H
F.
/S
IA
.I
S
F
LU
1
88
19

09
/2
00
2

Í LEIÐARA Morgunblaðsins 26.
september sl. er vísað til ummæla
forsætisráðherra á ráðstefnu
Landsbankans, þar sem hann
fjallaði m.a. um hagkvæmni þess að
flytja verkefni til einkaaðila, t.d. op-
inbera sjóði og ýmsa félagslega
þjónustu. Skv. leiðaranum telur for-
sætisráðherra enga ástæðu til að
ætla að ríkisvaldið sé eitt fært um
að veita þá félagslegu þjónustu sem
pólitísk samstaða er um að greidd
sé úr ríkissjóði. Með einkavæðingu
slíkrar þjónustu skapist fjölmörg
tækifæri til að auka hagræði í rík-
isrekstri og á sama tíma auka gæði
þjónustunnar.
Ástæða er til að minna á að sú að-
ferð að fela einkaaðilum rekstur vel-
ferðarþjónustu sem greidd er af
hinu opinbera er alls ekki ný af nál-
inni hér á landi, þótt umræða um
viðfangsefnið gefi stundum slíkt til
kynna.
Fjölmargir einkaaðilar sinna
velferðarþjónustu
Fjölmörg félagasamtök og aðrir
einkaaðilar hafa langa reynslu af
því að sinna félags- og heilbrigð-
isþjónustu sem greidd er að fullu
eða miklu leyti af hinu opinbera.
Meirihluti þessara aðila starfar án
hagnaðarvonar – tilheyrir svo köll-
uðum „þriðja geira“. Hér má nefna
einkaaðila sem reka öldrunarþjón-
ustu. Í athugun frá 1995 kom í ljós
að af 29 öldrunarstofnunum voru 9
stofnanir reknar af einkaaðilum.
Nokkrar stofnanir í viðbót voru
reknar í samvinnu einkaaðila og
sveitarfélaga. Félagasamtök, t.d.
Rauði kross Íslands, hafa tekið
virkan þátt í uppbyggingu öldrunar-
þjónustu. Rauði kross Íslands rekur
í dag, í samvinnu við aðra, hjúkr-
unarheimili, dagvistun og stoðbýli
fyrir aldraða. Í málefnum fatlaðra
hefur t.d. Styrktarfélag vangefinna
tekið virkan þátt í að byggja upp
þjónustu fyrir fatlaða.
Breytingar í barnaverndarmálum
1993 eru dæmi um einkavæðingu
velferðarþjónustu. Þá var ákveðið
að meðferðarúrræði fyrir börn og
unglinga á vegum ríkisins yrðu að
mestu í höndum einkarekinna fjöl-
skylduheimila. Þessi áherslubreyt-
ing byggðist bæði á faglegum og
rekstrarlegum sjónarmiðum. Þau
fólust m.a. í því að tryggja aukinn
sveigjanleika í meðferðarúrræðum
barna og unglinga þannig að fram-
boð væri ávallt í samræmi við þörf,
en óviðunandi nýting meðferðar-
rýma hafði einkennt hið ríkisrekna
kerfi um nokkurn tíma. Síðan 1993
hefur þessari stefnu verið fram-
fylgt. Í upphafi tímabilsins var eitt
einkarekið heimili starfrækt. Nú
starfa alls sjö slík heimili víðsvegar
um landið. Árið 1995 var 24% af
heildarrekstrarkostnaði vegna með-
ferðarstarfs Barnaverndarstofu
varið til slíkra heimila en árið 1999
70%. Allar líkur eru á að umtals-
verður sparnaður hafi náðst með
þessu fyrirkomulagi, án þess að
dregið hafi úr gæðum þjónustunnar.
Nauðsynlegur sveigjanleiki hefur
verið tryggður með þessum breyt-
ingum.
Hvernig á að standa að einka-
væðingu í velferðarþjónustu?
Þegar á heildina er litið sýnir
reynslan af einkarekstri velferðar-
þjónustu hér á landi að hagkvæmt
geti verið fyrir ríkið að nýta sér
þennan valkost í auknum mæli.
Meginatriðið er að rétt sé að málum
staðið. Nálgast þarf viðfangsefnið
með réttu hugarfari og réttri að-
ferðafræði. Hvorki má líta á einka-
væðingu í velferðarkerfinu sem
annaðhvort töfralausn á vaxandi
fjárhagsvanda eða sem ógnun við
tilveru þess. Algengt er að gerðar
séu óraunhæfar væntingar um
skjótfenginn sparnað. Mikilvægt er
að hafa í huga að þótt unnt sé að
draga úr opinberum umsvifum með
fækkun opinberra starfsmanna er
ekki sjálfgefið að útgjöld vegna
þessara verkefna lækki að sama
skapi.
Í umræðu um einkavæðingu er
gjarnan vísað í einstök erlend
dæmi. Á grundvelli þeirra er oft al-
hæft um gildi aðferðarinnar. Í raun
er erfitt er að finna samhljóm í nið-
urstöðum þeirra alþjóðlegu rann-
sókna sem gerðar hafa verið til að
meta árangur einkavæðingar í heil-
brigðis- og félagsþjónustu. Sumar
rannsóknir hafa sýnt tilætlaðan ár-
angur á meðan aðrar benda til hins
gagnstæða. Vísbendingar eru hins
vegar um að ákveðnir þætti hafi
áhrif á hvernig til tekst. Hér má
nefna umfang einkavæðingarinnar
(hvort verið er að færa í hendur
einkaaðila mörg og viðamikil verk-
efni á stuttum tíma), eðli verkefn-
isins, undirbúning og aðlögun, hvort
hefð sé fyrir einkavæðingu á um-
ræddu þjónustusviði, reynslu
rekstraraðila, greiðsluframlag hins
opinbera og fyrirkomulag eftirlits
með rekstrinum.
Einkarekin velferðarþjónusta
– framtíðin?
Ljóst er að í framtíðinni mun út-
gjaldaþörf í félags- og heilbrigðis-
þjónustu aukast og líklega hraðar
en þjóðartekjur. Hvorki hér á landi
né erlendis er hljómgrunnur fyrir
umfangsmikilli stofnanauppbygg-
ingu á vegum hins opinbera. Mik-
ilvægi einkaaðila sem sinna slíkri
þjónustu mun því vaxa í framtíðinni.
Einkavæðing í velferðarþjónustu á
að vera áhugaverður valkostur sem
skoða þarf með skynsamlegum
hætti og fordómalaust. Við slíka
skoðun er mikilvægt að hafa í huga
þá miklu reynslu sem nú þegar hef-
ur skapast hér á landi. Sú reynsla
er í heildina góð, þótt auðveldlega
megi finna á þessu fyrirkomulagi
vankanta (hér má nefna að tengsl
milli samningsaðila hafa oft verið
laus í reipunum, samningar hafa
verið ófullkomnir eða jafnvel ekki til
staðar, skaðabótaábyrgð oft óljós).
Án efa má sníða af flesta þá van-
kanta með vönduðum undirbúningi
slíkra verkefna og reglubundnu
mati á framgangi þeirra.
Einkavæðing vel-
ferðarþjónustu
Eftir Ómar H.
Kristmundsson
„Einkavæð-
ing í velferð-
arþjónustu á
að vera
áhugaverður
valkostur sem skoða
þarf með skynsam-
legum hætti og for-
dómalaust.“
Höfundur er stjórnsýslufræðingur.