Morgunblaðið - 30.10.2002, Blaðsíða 32

UMRÆÐAN
32 MIÐVIKUDAGUR 30. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í MIÐOPNUVIÐTALI Morgun-
blaðsins síðastliðinn föstudag
fjallaði biskup Íslands nokkuð um
aðskilnað ríkis og kirkju. Af ein-
hverjum ástæðum reyndi hann að
gera lítið úr kröfum þeirra sem vilja
trúfrelsi hér á landi. Í stað þess að
tala um hið gríðarlega óréttlæti sem
samband ríkis og trúarbragða hefur
í för með sér, lagði hann áherslu á að
tala um þjóðsönginn, íslenska fán-
ann og hvort það ætti að vera frí á
jólum og á páskum eða ekki. Sem
formanni Siðmenntar, félags um
borgaralegar athafnir, og áhuga-
manni um trúfrelsi fannst mér þessi
áhersla biskups vægast sagt undar-
leg og í litlu samræmi við kröfur
þeirra sem berjast fyrir trúfrelsi.
Í stefnu Siðmenntar í trúfrelsis-
málum (sjá www.sidmennt.is) er
fjallað um það sem þarf að gerast til
að aðskilnaður ríkis og kirkju eigi
sér stað. Þar er ekki einu orði
minnst á þjóðfánann, þjóðsönginn
eða jólin. Enda verða þessi atriði
vart talin önnur en í besta falli auka-
atriði.
Ástæðunum fyrir því að við viljum
aðskilnað ríkis og kirkju má skipta
lauslega í þrennt:
1. Á Íslandi á sér stað lögbundin
mismunun milli ólíkra lífsskoðana-
hópa. Samkvæmt 62. gr. Stjórnar-
skrár lýðveldisins Íslands frá 1944
nr. 33 17. júní, stendur:
Hin evangelíska lúterska kirkja
skal vera þjóðkirkja á Íslandi, og
skal ríkisvaldið að því leyti styðja
hana og vernda. Breyta má þessu
með lögum.
Siðmennt telur þessa málsgrein
vera í mótsögn við 1. málsgrein 65.
greinar sömu stjórnarskrár þar sem
segir að:
Allir skulu vera jafnir fyrir lögum
og njóta mannréttinda án tillits til
kynferðis, trúarbragða, skoðana,
þjóðernisuppruna, kynþáttar, litar-
háttar, efnahags, ætternis og stöðu
að öðru leyti.
Það er skoðun þeirra sem berjast
fyrir trúfrelsi að önnur greinin verði
augljóslega að víkja.
2. Þjóðkirkjan nýtur hundraða
milljóna króna styrks árlega um-
fram önnur trúfélög. Við í Siðmennt
teljum að ríkisvaldið eigi að sýna
fyllsta hlutleysi þegar kemur að trú
og lífsskoðunum manna. Ríkið á að
vernda rétt okkar til að aðhyllast
þær lífsskoðanir sem við kjósum.
Ríkið á alls ekki að styrkja eina lífs-
skoðun umfram aðra. Við teljum því
að ríkisvaldið eigi annað hvort að
hætta öllum stuðningi við trúfélög
eða, það sem er líklegra að fleiri
sætti sig við, styrki alla hlutfallslega
jafnt. Í þessu felst réttlæti.
3. Auk fjárhagslegs og lagalegs
réttlætis felur aðskilnaður ríkis og
kirkju einnig í sér félagslegt rétt-
læti. Í landi þar sem trúfrelsi ríkir
og virðing er borin fyrir ólíkum hóp-
um á ekki að nota stofnanir ríkis-
valdsins til að gera einni ákveðinni
lífsskoðun hærra undir höfði en öðr-
um. Ágæt dæmi um þetta er sá ein-
hliða trúaráróður sem á sér stund-
um stað í opinberum skólum og
fjölmiðlum landsmanna. Yfirvöld
eiga að sýna ólíkum trúar- og lífs-
skoðanahópum sama hlutleysi og
þeir sýna til dæmis ólíkum stjórn-
málahópum. Ekki þætti við hæfi ef
kenndur væri sérstakur áfangi í öll-
um skólum um stefnu Sjálfstæðis-
flokksins og í hverri viku væri sér-
stakur ræðutími sjálfstæðismanna í
Ríkisútvarpi og -sjónvarpi. Skiptir
þá engu máli þótt meirihluti lands-
manna kysi þann annars ágæta
flokk. Það sem skiptir máli er að yf-
irvöld eiga ávallt að vera hlutlaus.
Aðskilnaður ríkis og kirkju
er spurning um réttlæti
Að lokum vil ég fá að beina orðum
mínum til Karls Sigurbjörnssonar
biskups, og annarra þeirra ágætu
manna sem vilja ekki aðskilnað ríkis
og kirkju eða segjast ekki skilja
hvað átt er við með umræðunni. Um-
ræðan um aðskilnað ríkis og kirkju
hefur nú verið virk í mörg ár og fyrir
flestum er þetta mjög mikið frelsis-
og jafnréttismál. Aldrei man ég eftir
að einhver hafi lagt áherslu á að
afmá krossinn úr fánanum, banna
þjóðsönginn eða leggja niður jólin.
Enginn nema biskup. Þetta þrennt
er einfaldlega ekki það sem skiptir
máli og óháð kröfum okkar sem vilj-
um trúfrelsi. Það sem skiptir máli er
að við séum öll jöfn fyrir lögum, að
við séum öll jafnréttháir borgarar og
að ríkisvald alls almennings fjár-
magni ekki eina lífsskoðun umfram
aðra, með skattpeningum okkar
allra. Um þetta snýst réttlæti og
þess vegna viljum við aðskilnað ríkis
og kirkju. Sjá nánar www.sid-
mennt.is/trufrelsi.
Hvað felst í aðskilnaði
ríkis og kirkju?
Eftir Hope
Knútsson
„Það sem
skiptir máli
er að við
séum öll
jöfn fyrir lög-
um, að við séum öll jafn-
réttháir borgarar og að
ríkisvald alls almenn-
ings fjármagni ekki eina
lífsskoðun umfram
aðra.“
Höfundur er formaður Siðmenntar.
NÚ HEFUR verið gengið frá sölu
á Landsbankanum til einkaaðila,
sem kváðu hafa auðgast á atvinnu-
rekstri í Rússlandi. Og að líkindum
mun Búnaðarbankinn fara sömu
leið, utan þess að tilvonandi kaup-
endur hans koma ekki klyfjaðir af
gersku gulli úr Austurvegi. Þeir
koma að norðan úr Hólastifti með fé
Norðlendinga, frá bæði Skagafirði
og Eyjafirði. Þetta eru fjármunir
kaupfélaga og dótturfélaga þeirra
sem eitt sinn gengu undir merkjum
Sambands Íslenskra Samvinnu-
félaga. Það er mikið umhugsunarefni
ef norðlenskir félagssjóðir eru not-
aðir til slíkra fjárfestinga, svo fjarri
heimabyggð. En þetta er fjármagn
sem safnast hefur með elju og við-
skiptum Norðlendinga, og var ætlað
að ávaxtast á Norðurlandi.
Ef litið er til Kaupfélags Skagfirð-
inga og dótturfélaga þess hafa þau
hingað til verið vakin og sofin í því að
efla atvinnulíf í héraði. En svo mikil
fjárútlát sem þarf til þess að kaupa
Búnaðarbankann svo stuttu eftir að
VÍS var tekið yfir hljóta að ganga á
sjóði Kaupfélagsins. Ef til vill sést
ekki til botns, en þó er ljóst að svig-
rúm til atvinnuuppbyggingar í
Skagafirði hlýtur að minnka. Vænt-
anleg skuldsetning vegna kaupa á
Búnaðarbankanum hlýtur að vekja
ugg, því vegna stöðu Kaupfélagsins
hér nyrðra gætu afleiðingarnar orðið
alvarlegar ef eitthvað bregður út af.
Kaupfélag
Skagfirðinga
Kaupfélag Skagfirðinga og dótt-
urfélög þess hafa verið rekin af mikl-
um myndarbrag hin síðari ár.
Af framsýnni íhaldssemi og
traustri stjórn hafa fyrirtæki þess
haldið í hið gamla félagsform að
grunni til og verið helsti burðarásinn
í atvinnulífi héraðsins. Kaupfélagið
kemur að verslun, útgerð, fisk-
vinnslu, bíla- og rafmagnsviðgerð-
um, slátrun og matvælavinnslu, fóð-
ursölu, flutningum og mörgu fleiru.
Þetta mikilvægi hefur vaxið fremur
en minnkað á síðustu árum. En eftir
að Kaupfélagið eignaðist hlut heima-
manna í Steinullarverksmiðjunni og
Útgerðar- og fiskvinnslufyritækið
Skjöldur hvarf úr héraðinu, er
ábyrgð Kaupfélagsins nær alger á
atvinnulífi Skagfirðinga ef frá eru
taldar opinberar stofnanir, skólar,
sjúkrahús og örfá smáfyrirtæki.
Það er því auðsætt að framþróun
og nýsköpun í Skagafirði er mjög
háð gjörðum og velgengni Kaup-
félagsins. Fram til þessa hefur tekist
mjög vel til á mörgum sviðum. Kaup-
félagið og dótturfélög þess hafa lagt
talsvert til þróunar og nýsköpunar í
héraðinu, auk þess að styðja vel við
bakið á hefðbundnum greinum, s.s.
mjólkuriðnaði.
Veðsetning
atvinnulífsins
Af ofangreindu ætti að vera ljóst
að veðsetning á fyrirtækjum Kaup-
félagsins er um leið veðsetning á
eignum, atvinnulífi og auðlindum
Skagafirðinga.
Skagfirðingar hljóta því að velta
fyrir sér hver er hagur þeirra af
kaupum á fjármálafyrirtæki eins og
banka. Vissulega getur arðurinn af
slíkum rekstri komið sér vel. Enn-
fremur gæti rekstur og starfsemi
Búnaðarbankans í Skagafirði
styrkst, minni líkur eru á að útibúin í
Varmahlíð og Hofsósi yrðu lögð nið-
ur. En varla er það næg ástæða til að
taka háar fjárupphæðir út úr at-
vinnulífi héraðsins. Eina leiðin til
þess að réttlæta slíkar fjárfestingar
er sú að áætlunin sé að flytja höf-
uðsstöðvar Búnaðarbankans frá
Reykjavík til Sauðárkróks. Og væri
þá til nokkurs barist. Slíkt myndi svo
sannarlega styrkja og auka fjöl-
breytni í atvinnulífi héraðsins. Sá
möguleiki er alls ekki óraunhæfur,
utan þess að Eyfirðingar, sem einnig
eru líklegir aðilar að kaupunum,
myndu þá vafalaust gera kröfu um
að höfuðstöðvarnar færu til Akur-
eyrar.
Af hverju?
Ef hins vegar tilgangurinn með
kaupunum er aðeins sá að taka þátt í
valdatafli á landsvísu, hvort sem það
tengist pólitík eða valdablokkum, þá
er vandséður hagur Norðlendinga af
slíku. Né heldur kann það góðri
lukku að stýra að setja eignir og auð-
lindir héraðsmanna í pant með veð-
setningu til þess háttar stórkaupa.
Það hefur sýnt sig á undanförnum
mánuðum að gengið í fjármálabrans-
anum er fallavalt og flá þar ekki allir
feitan gölt að kveldi þótt brattir séu
að morgni. Það er einnig staðreynd
að nægilega margir hafa viljað
leggja fram áhættufjármagn til
reksturs fjármálastofnana. Aftur á
móti skortir peninga til fjárfestinga í
atvinnulífinu á landsbyggðinni og
þar bera sterkir heimaaðilar eins og
kaupfélögin ríka félagslega ábyrgð
og hafa þýðingarmiklu hlutverki að
gegna.
Norðlendingar og
Búnaðarbankinn
Eftir Jón
Bjarnason
Höfundur er þingmaður Vinstri-
hreyfingarinnar – græns framboðs á
Norðurlandi vestra.
„Svigrúm til
atvinnu-
uppbygg-
ingar í
Skagafirði
hlýtur að minnka.“
NÚ styttist í að pólitíkusar
hendist um kjördæmi sín með
stefnuskrána 2003 og boði bjartari
tíma og betra samfélag fyrir alla.
Við sjálfstæðismenn í Mosfellsbæ,
sem nýverið tókum við stjórn bæj-
arfélagsins, munum láta í okkur
heyra og krefjast þess að þing-
menn kjördæmisins taki á for-
gangsmálum Mosfellsbæjar. Þrátt
fyrir að mikil vinna sé framundan
hjá okkur sjálfstæðismönnum við
að leysa úr þeirri fjármálaóráðsíu
sem fyrrverandi meirihluti fram-
sóknarmanna og vinstrimanna
skildi eftir sig er mikilvægt fyrir
Mosfellinga að vita að við munum
ekki láta deigan síga á öðrum víg-
stöðvum.
Raddir hafa orðið æ háværari
síðustu misseri um Evrópusam-
bandið og telja sumir pólitíkusar
að það verði kosningamálið í vor.
Þeir sem tala svona eru að mínu
mati ekki í miklum tengslum við
kjósendur, enda myndu fáir setja
aukin útgjöld til utanríkismála í
forgang í samræðum við þing-
menn. Undanfarin ár hafa þrjú
mál brunnið hvað heitast á Mos-
fellingum; tvöföldun Vesturlands-
vegar, hjúkrunarheimili í bæjar-
félagið og aukin
grenndarlöggæsla.
Vesturlandsvegur
tvöfaldaður
Í gamla Reykjaneskjördæminu
hafa kröfur um tvöföldun Vest-
urlandsvegar og Reykjanesbrautar
verið háværar sl. ár. Rökin fyrir
breikkun á vegunum eru ólík en
hafa sama tilgang, að bæta sam-
göngur og gera þá öruggari. Um
Vesturlandsveg aka rúmlega
20.000 bílar á sólarhring, það eru
hins vegar einungis 7.000 bílar
sem aka leiðina til Reykjanesbæj-
ar á sólarhring.
Í Mosfellsbæ vilja íbúar tvöfalda
út af mikilli umferð á morgnana,
enda myndast oft rúmlega 2,5 km
löng bílaröð frá gatnamótum Vest-
urlandsvegar/Víkurvegar að Hlið-
artúnshverfinu. Vegagerðin hefur
sagt að þegar 18.000 bílar aka um
tveggja akreina veg beri hann ekki
lengur umferðina.
Samgönguráðuneytið hefur sagt
að umferðin sé komin að efri
mörkum á Vesturlandsveginum og
vaxandi bið vegfarenda og biðraðir
á álagstímum minnki öryggi veru-
lega og slysatíðni aukist. Sam-
kvæmt vegaáætlun 2000–2004 var
tvöföldun Vesturlandsvegar á dag-
skrá og um 400 milljónir áætlaðar
í verkefnið. Þrátt fyrir að nú liggi
fyrir Alþingi samgönguáætlun
2003–2014 munu Mosfellingar ekki
sætta sig við neinar tafir á þessu
verki og það er krafa Mosfellinga
að samgönguráðherra standi við
fyrri áætlun.
Hjúkrunarheimili í
Mosfellsbæinn
Eitt helsta baráttumál Mosfell-
inga er að fá leyfi heilbrigðisráð-
herra til að hefja byggingu hjúkr-
unarheimilis á Hlaðhömrum. Brýn
þörf hefur verið í bæjarfélaginu í
nokkur ár, áður fyrr höfðu eldri
borgarar aðgang að hjúkrunar-
rýmum á Reykjalundi, en svo er
ekki lengur. Skriflegrar yfirlýsing-
ar er nú vænst frá heilbrigðisráð-
herra svo framkvæmdir geti haf-
ist. Samkvæmt áætlun um
uppbyggingu á öldrunarþjónustu
2002–2007 eru 100 milljónir eyrna-
merktar Mosfellsbæ, dreift á þrjú
ár, 2004–2006, fyrir tuttugu hjúkr-
unarrými. Þessi upphæð mun ekki
duga fyrir byggingarkostnaði og
því nauðsynlegt að Mosfellsbær
nái að rétta úr kútnum fjárhags-
lega svo hægt verði að byggja
sómasamlegt hjúkrunarheimili fyr-
ir eldri borgara bæjarfélagsins.
Grenndarlöggæsla
efld
Mikil umræða átti sér stað í
byrjun október um það hve Rík-
islögreglustjórabáknið hefði bólgn-
að mikið út á skömmum tíma. Ef
farið er í samanburð á Lögregl-
unni í Reykjavík, sem sér um lög-
gæslu í Mosfellsbæ, og Ríkislög-
reglustjóraembættinu kemur í ljós
að frá árinu 1999 til 2003 hefur
framlag til þess embættis hækkað
um 64% en framlag til LR um að-
eins 25%.
Sveitarfélög í lögsagnarumdæmi
LR hafa óskað eftir auknum fjár-
veitingum til LR vegna þess að
niðurskurður hefur bitnað á lög-
gæslu í heimabyggð. Fyrir minni
sveitarfélög eru sýnileiki lögreglu-
manna og tengsl við bæjarbúa
mikilvæg og því er nauðsynlegt að
breytingar verði gerðar á núver-
andi fjárlagafrumvarpi og auknu
fé varið í þennan málaflokk. Röng
forgangsröðun ríkisvaldsins síð-
ustu ár hefur komið niður á öryggi
íbúa þessa lands og frá þessari
fjársveltisstefnu verður að víkja.
Forgangsmál
Mosfellsbæjar
Eftir Pétur Berg
Matthíasson
Höfundur er varabæjarfulltrúi Sjálf-
stæðisflokksins og varaformaður fé-
lagsmálanefndar Mosfellsbæjar.
„Fáir myndu
setja aukin
útgjöld til
utanrík-
ismála í for-
gang.“