Morgunblaðið - 30.10.2002, Qupperneq 33

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. OKTÓBER 2002 33
KÖNNUN Samfylkingarinnar um
afstöðu flokksmanna til Evrópusam-
bandsins er greinilega að verða
meiriháttar klúður. Það sem átti að
verða tímamótaæfing í lýðræðisleg-
um stjórnarháttum er orðið að
óskiljanlegu fyrirbæri sem ekkert
leiðir í ljós nema vandræðagang.
Í fyrsta lagi er spurningin þannig
orðuð að hana má túlka á marga mis-
munandi vegu. Það hefur reyndar
reynslan þegar sýnt okkur. Flokks-
menn greinir á um sjálfa spurn-
inguna, hvað þá annað. Höfðu menn
þó heilt ár til þess að hugsa sig um og
orða spurninguna svo vel væri. Nú er
sýnt að allur sá tími dugði mönnum
ekki.
Í öðru lagi er ljóst að við undirbún-
inginn var einkum lögð áhersla á
sjónarmið þeirra sem vilja ESB-að-
ild. Hinir voru hornrekur. Þetta hef-
ur líka komið fram í máli flokks-
manna.
Í þriðja lagi blasir nú við að tveir
af hverjum þremur flokksmönnum
hundsuðu könnunina. Er nú svo
komið að þeir sem gleggst mega vita
telja úrslitin ekki einu sinni tölfræði-
lega marktæk. Þannig er nú ljóst að
einvörðungu um það bil fjórðungur
flokksmanna Samfylkingarinnar
jánkar hinni undarlegu spurningu.
Hinir ansa henni ekki eða eru henni
mótdrægir.
Þá vaknar spurningin óhjákvæmi-
lega. Er það þessi fjórðungur sem
mun ráða kúrsinum á Evrópusam-
bandssiglingu Samfylkingarinnar,
eða verður tillit tekið til hinna?
Ræður minnihlut-
inn stefnunni?
Eftir Einar K.
Guðfinnsson
„Er það
þessi fjórð-
ungur sem
mun ráða
kúrsinum á
Evrópusambandssigl-
ingu Samfylkingarinnar,
eða verður tillit tekið til
hinna?“
Höfundur situr í utanríkismálanefnd
Alþingis og tekur þátt í prófkjöri
Sjálfstæðisflokksins í NV-kjördæmi.
Prófkjör
Prófkjör stjórnmálaflokkanna vegna þingkosninganna í maímánuði
nk. fara fram í vetur. Af því tilefni birtir Morgunblaðið greinar fram-
bjóðenda og stuðningsmanna. Þær er einnig hægt að nálgast undir
liðnum prófkjör á forsíðu mbl.is.
FYRIR nokkrum árum hélt ég
því fram að sterk útgerðarfyrir-
tæki með mikla kvótaeign myndu
verða einskonar „Byggðastofnanir“
framtíðarinnar. Þau réðu hvort
kvótinn væri eða færi. Jafnvel
hvort staður lifði eða dæi. Það stóð
ekki á viðbrögðum þeirra sem bera
ábyrgð á afleiðingum kvótakerfis-
ins. Það væri sko tryggt með há-
markseignarhaldsákvæði í lögum
að slíkt gæti ekki gerst.
Þetta rifjaðist upp fyrir mér í
síðustu viku í þingmannaheimsókn
á Suðurnes.
Við þingmennirnir í Reykjanes-
kjördæmi höfum fylgst vel með
uppbyggingunni í kraftmiklum
sjávarbyggðunum suður með sjó.
Áræði og trú á framtíðina var þar
ríkjandi og gott að finna æðaslátt
fiskveiðisamfélagsins í heimsókn-
um okkar. Höfn, betri höfn var við-
kvæðið. Stækka, dýpka, breyta.
Stórfelldra aðgerða var þörf til að
gera stærstu og best búnu fiski-
skipunum kleift að koma inn til
löndunar í heimahöfn.
Ábyrgðarleysi kvótaeigenda
Í Sandgerði var ráðist í umfangs-
miklar hafnarframkvæmdir. Yfir
11 þúsund þorskígildistonn voru á
staðnum og athafnalíf var öflugt.
Nú eru 90% af kvótanum farin.
Það eru 1.100 tonn eftir í bænum.
Gjörbreyting í atvinnuháttum er að
ganga yfir. Enn á ný er kvótinn
farinn úr metnaðarfullu sjávar-
plássi án þess að nokkur fengi að
gert.
Hvernig á að vera unnt að skipu-
leggja og fjárfesta til framtíðar við
svona aðstæður? Hvaða staða er
þetta fyrir sveitarstjórn sem stofn-
að hefur til stórfelldra skulda til að
skapa viðunandi aðstæður til sjó-
sóknar? Hvernig er hægt að bjóða
sjómönnum og starfsfólki í sjávar-
útvegi upp á þetta öryggisleysi?
Þegar búið var að safna mestu af
kvótanum á Ísafirði á Guðbjörgina,
flaggskip Vestfirðinga, var hún
seld en því lofað að hún yrði gerð
út áfram frá Ísafirði. Innan tveggja
ára var skipið farið til Þýskalands
og kvótinn í annan landshluta.
Áður fyrr kom maður í manns
stað. Nú er það gjörbreytt. Ef skip
er selt fer kvótinn með og annar
getur ekki tekið upp þráðinn nema
kaupa bæði skip og kvóta.
Þjóðareignin
Samfylkingin hefur þá afdrátt-
arlausu skoðun að á tilteknu árabili
eigi að innkalla allan kvótann og
eftir því sem veiðiheimildir inn-
heimtist bjóða þær upp til ákveðins
tíma í senn. Þetta er eina leiðin til
að eigandi auðlindarinnar, þjóðin,
fái yfir henni yfirráð á ný. Auð-
lindanefndin svokallaða lagði til að
ákvæði um þjóðareign á auðlindinni
yrði fest í stjórnarskrá. Í svari við
fyrirspurn minni á Alþingi sl vetur
sagði forsætisráðherra að stjórn-
skipunartillögur byggðar á niður-
stöðum auðlindanefndarinnar yrðu
unnar í sumar og lagðar fram á
haustþingi. Ekkert bólar á þeim
ennþá en eftir þeim mun verða
kallað. Stjórnarskrárákvæði um
þjóðareign á auðlindinni verður að
koma til.
Þegar
kvótinn fer
Eftir Rannveigu
Guðmundsdóttur
Höfundur er þingmaður
Samfylkingarinnar.
„Ekkert ból-
ar á tillögu
um að
ákvæði um
þjóðareign á
auðlindinni verði fest í
stjórnarskrá.“
Í FORSÆTISRÁÐHERRATÍÐ
Davíðs Oddssonar hefur náðst já-
kvæður árangur á ýmsum sviðum
þjóðlífsins. Það á þó engan veginn
við um heilbrigðiskerfið. Megin-
stefna ríkisstjórna þetta tímabil í
málefnum heilbrigðisþjónustu hef-
ur verið að halda aukningu útgjalda
í skefjum og viðhalda óbreyttu fjár-
mögnunarkerfi. Ekki hefur þjón-
ustan verið löguð að breyttum þörf-
um landsmanna og á stundum
virðist sem ráðamenn hafi litlar
áhyggjur af því hvort þjónustan sé
fullnægjandi fyrir þá sem telja
verður að eigi fullan rétt til hennar.
Afleiðing stjórnarstefnu
En hverjar eru þá afleiðingar
þessarar stefnu? Heilsugæsla er í
uppnámi. Fjöldi lækna hefur sagt
upp störfum og tugþúsundir lands-
manna munu ekki eiga eðlilegan
aðgang að þessari mikilvægu þjón-
ustu. Flestar sjúkrastofnanir
landsins eru reknar með miklum
halla en það hefur auðvitað mjög
truflandi áhrif á starfsemi þeirra.
Mikill skortur er á hjúkrunarrými
fyrir aldraða og biðlisti langur.
Lokun á öldrunardeild á Landakoti
er einhver vanhugsaðasta ákvörðun
sem tekin hefur verið í heilbrigð-
iskerfinu í manna minnum. Yfir eitt
hundrað aldraðir liggja á bráða-
deildum við óheppilegar aðstæður
og mun meiri kostnað en ef viðeig-
andi pláss væru fyrir hendi. Biðlisti
eftir liðskiptaaðgerðum er 18–20
mánuðir og of langur fyrir margar
aðrar aðgerðir. Það má því segja að
stefna þessara ríkisstjórna hefur
einkennst af niðurskurði, löngum
biðlistum og því ófullnægjandi
þjónustu.
Réttindi sjúklinga
Í skýrslu Ríkisendurskoðunar
um samninga Tryggingastofnunar
vegna sérfræðilækna er greint frá
ríkum rétti sjúklinga til heilbrigð-
isþjónustu. Vitnað er í 76. grein
stjórnarskrárinnar frá 1944, 1.
grein laga um heilbrigðisþjónustu
frá 1990 og 3. grein laga um rétt-
indi sjúklinga frá 1997. Síðan segir
í skýrslunni: „Þrátt fyrir framan-
greind ákvæði um hinn ríka rétt
sjúklinga til heilbrigðisþjónustu er
ljóst að hún takmarkast m.a. af því
fé sem til hennar er veitt.“ Með
öðrum orðum getur ríkisstjórn á
hverjum tíma með stuðningi meiri-
hluta Alþingis takmarkað mjög
þennan rétt með fjárlögum hvers
árs.
Erlendis hefur margt verið að
gerast varðandi heilbrigðismál.
Hvað varðar réttindi sjúklinga hef-
ur Evrópudómstóllinn kveðið upp
úr um að íbúar innan Evrópusam-
bandsins eigi fullan rétt á heil-
brigðisþjónustu án óeðlilegrar tafar
og geti sótt þessa þjónustu til
hvaða lands sem er innan sam-
bandsins á kostnað heimalandsins.
Danska ríkisstjórnin hefur skil-
greint biðtímann sem tvo mánuði.
Rekstur heilbrigðisþjónustu
Í flestum löndum Evrópu hefur
orðið grundvallarbreyting á afstöðu
stjórnvalda til rekstrar þjónust-
unnar. Með skilgreiningu á rétt-
indum sjúklinga er mönnum ljóst
að biðlistar þjóna engum tilgangi
og eru beinlínis óhagkvæmir.
Markmiðið er að veita öllum þjón-
ustu og finna til þess ódýrustu leið-
irnar. Skipulagi hefur verið breytt
og nýjar fjármögnunarleiðir sem
byggjast á afkastatengdum fjár-
framlögum teknar upp. Það gerir
aftur kröfu um nákvæma greiningu
á kostnaði og þar með aukinn skiln-
ing á eðli málsins. Skilgreiningu á
gæðum hefur verið breytt þannig
að sjúklingar eiga að fá þá þjónustu
sem þeir þurfa fyrir sem minnstan
tilkostnað.
Hvað er að gerast hér á landi?
Hliðstæð þróun hefur ekki átt
sér stað á Íslandi. Við búum við úr-
eltan hugsunarhátt stjórnmála-
manna, úrelt skipulag og úrelt fjár-
mögnunarkerfi. Föst fjárlög hafa
verið lögð niður í öllum nágranna-
löndum okkar. Niðurskurður og
biðlistar eru tákn þessa kerfis og
ríkisstjórnir undanfarins áratugar
bera ábyrgðina.
Almenningur á Íslandi á ekki að
sætta sig við þetta ástand. Það
kostar ekki mikla fjármuni að eyða
biðlistum og koma rekstri þjón-
ustustofnana í eðlilegt horf í sam-
ræmi við það sem hefur gerst í ná-
grannalöndum okkar. Ýmsar
framkvæmdir á vegum þess opin-
bera verða einfaldlega að bíða á
meðan. Er til of mikils mælst að
menn hugleiði hvort hluti af hagn-
aði af sölu ríkisbanka verði notaður
í þágu sjúklinga til að stytta bið
þeirra eftir nauðsynlegri þjónustu?
Fjárlagaumræða stendur yfir og í
fjárlagafrumvarpi fyrir næsta ár er
enn farið fram á niðurskurð í
rekstri heilbrigðisstofnana.
Prófkjör og kosningar eru fram-
undan. Væntanlegir kjósendur
verða að fá skýr svör frá frambjóð-
endum um afstöðu þeirra til heil-
brigðisþjónustu.
Ríkisstjórn og
heilbrigðiskerfið
Eftir Ólaf Örn
Arnarson
„Ekki hefur
þjónustan
verið löguð
að breyttum
þörfum
landsmanna og á
stundum virðist sem
ráðamenn hafi litlar
áhyggjur af því hvort
þjónustan sé
fullnægjandi.“
Höfundur er læknir.
SVO bregðast krosstré sem önnur
tré, hljóðar máltækið. Líklegt má
telja að orðtakið hafi sótt að formanni
Sjálfstæðisflokksins, þegar Stein-
grímur Ari Arason sagði sig úr
Einkavæðingarnefnd með þeim orð-
um að hann hefði aldrei kynnzt öðr-
um eins vinnubrögðum.
Og forsætisráðherra hafði engar
vöflur á en vísaði afsagnarbréfi Stein-
gríms Ara til ríkisendurskoðunar til
umsagnar. Það hefði hann ekki gert
ef hann hefði ekki góða reynslu af
Renda og vinnubrögðum hans í þágu
yfirboðaranna.
Enda brást Renda ekki bogalistin
og kvað ekkert athugavert við störf
Einkavæðingarnefndar. Til þess að
verða ekki að algjöru gjalti ýrði hann
með athugasemdum, sem voru svo
veigalitlar að forsætisráðherra
kvaðst mundu taka þær til greina.
Alla nema eina, sem kom að vísu
Einkavæðingarnefnd og ráðherra-
nefndinni ekkert við, eins og Rendi
þjónkunarlega tekur fram og for-
maður Sjálfstæðisflokksins hnykkir
á. Það var salan á hlut Landsbankans
í Vátryggingafélagi Íslands. Um
hana sáu framkvæmdastjóri Sjálf-
stæðisflokksins og framsóknarmað-
urinn Helgi horski, formaður og
varaformaður bankaráðs Lands-
bankans.
Vitaskuld án vitundar flokksfor-
ingjanna, sem saklausir og óafvitandi
um viðskiptin strituðu við, ásamt
Einkavæðingarnefnd, að selja hlut-
inn allt öðrum.
Til þess nú að mýkja framtak
framkvæmdastjóra Flokksins, segir
formaðurinn í viðtali við Morgun-
blaðið 12. okt. að það ,,hafi verið betra
fyrir bankann að gera hreint fyrir
þessum dyrum áður en til sölu kom“.
Þetta skilur enginn nema Kjartan
framkvæmdastjóri og líklega ekki
öðrum ætlað.
Málið minnir óneitanlega á mann
við Djúp vestur, sem seldi vélbát
sinn. En í millitíðinni, áður en hann
afhenti kaupandanum bátinn, seldi
hann öðrum vélina úr honum.
En Steingrímur Ari er staffírugur
sem aldrei fyrr og gerir ekki mikið
með skýrslu Renda. Segist standa við
öll sín orð í málinu, og endurtekur að
hann hafi aldrei kynnzt öðrum eins
málatilbúnaði.
Og krosstrén halda áfram að
bregðast.
Í Morgunblaðinu 12. okt. sl. segir
Steingrímur Ari svo:
,,Skýrsla Ríkisendurskoðunar er
innlegg í þetta mál en hún segir auð-
vitað ekki alla söguna heldur einung-
is hluta hennar. Hún hlýtur hins veg-
ar að vekja ýmsar spurningar en það
er kannski annarra að meta hvort
það er ástæða til þess að fá svör við
þeim spurningum og þá hvenær.“
Steingrímur leggur áherzlu á að
þetta sé vitaskuld viðkvæmt mál og
skýrslan komi fram á viðkvæmum
tíma. „Ég stend auðvitað frammi fyr-
ir því að þurfa að skýra hvað mér
gekk til með þeim stóru orðum sem
ég viðhafði í úrsagnarbréfinu. Ég
stend við þau en stend jafnframt
frammi fyrir því að hafa ekki komið
skilmerkilega á framfæri því sem í
reynd hefur rekið mig áfram í þessu
máli.“
Hvers skyldi vera að vænta?
Það skyldi þó ekki koma á daginn
að Steingrími Ara hafi verið nóg boð-
ið þegar þau runnu upp fyrir honum
viðskiptin sem ríkisstjórnarflokkarn-
ir hugðust reka sín í milli í einkavæð-
ingu bankanna? Að rótgróni sjálf-
stæðisflokksmaðurinn Steingrímur
Ari hafi ekki staðizt mátið lengur,
þegar á daginn kom, að Búnaðar-
bankinn skyldi afhentur Framsókn-
arflokknum með manni og mús?
Hann hafi séð ljósið og fundið smjör-
þefinn af málinu við sölu eignarhlutar
Landsbankans í VÍS, bak luktum
dyrum að næturlagi?
Þegar og ef Steingrímur Ari segir
alla söguna er hætt við að brakið í
krosstrénu þegar það brotnar alveg
láti óþarflega hátt í eyrum Æðsta-
ráðs.
Krosstréð
Eftir Sverri
Hermannsson
„Þegar og ef
Steingrímur
Ari segir alla
söguna er
hætt við að
brakið í krosstrénu þeg-
ar það brotnar alveg láti
óþarflega hátt í eyrum
Æðstaráðs.“
Höfundur er alþingismaður og for-
maður Frjálslynda flokksins.