Morgunblaðið - 23.11.2002, Page 54

Morgunblaðið - 23.11.2002, Page 54
UMRÆÐAN 54 LAUGARDAGUR 23. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ CARITAS á Íslandi efnir til tón- leika í Kristskirkju, Landakoti, til styrktar foreldrafélagi misþroska barna, sunnudaginn 24. nóv. kl. 16. Foreldrafélag misþroska barna hefur starfað frá árinu 1988 og tel- ur nú tæplega 800 fjölskyldur hvað- anæva á landinu. Undirrituð tók við formennsku í félaginu á þessu ári af Matthíasi Kristiansen sem er orð- inn landsmönnum að góðu kunnur ásamt konu hans Heidi Kristiansen. Fyrir þeirra tilstilli og fleiri sem starfað hafa með þeim hjónum er aukinn skilningur í samfélaginu á málefnum misþroska og ofvirkra barna. Foreldrar hafa getað sótt bæði stuðning og fræðslu til for- eldrafélagsins og samstarfsaðila þess, s.s. fagaðila í fræðsluþjónust- unni Eirð. Starfsemi foreldra- félagsins er mjög víðtæk. Árlega eru í starfsáætlun þess fyrirlestrar og námskeiðahald, auk rekstrar upplýsinga- og fræðsluþjónustu og útgáfu fréttabréfs ársfjórðungs- lega. Stöðugt fleiri börn greinast nú hérlendis með það sem kallast á ís- lensku athyglisbrestur með eða án ofvirkni, á alþjóðamáli AD/HD eða Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Einkennin geta verið mismikil og ólík hjá mismunandi eintaklingum. Erlendar rannsóknir hafa sýnt fram á að 3–5% barna í hverjum árgangi greinast með þessa röskun. Rannsóknir hafa sýnt fram á að athyglisbrestur með eða án ofvirkni, AD/HD, stafar af trufl- un boðefna í miðtaugakerfinu sem m.a. gegna mikilvægu hlutverki í stjórn hegðunar. Einkennin geta einnig komið fram í tengslum við sjúkdóma eða höfuðáverka. Rann- sóknir hafa ennfremur sýnt fram á að athyglisbrestur með eða án of- virkni gengur í erfðir. Grunnorsök- in fyrir ofvirkni er því líffræðileg og hægt er að fullyrða að ekki er um að kenna uppeldi barna. Aðstæður á heimili og í skóla geta aftur á móti haft áhrif á hvernig tekst að vinna úr þeim erfiðleikum sem að barninu eða unglingnum steðja. Hjá Barna- og unglingageðdeild geta foreldrar sótt þjálfunarnám- skeið og margs konar sérhæfða ein- staklings- og fjölskylduráðgjöf, sem og hjá Greiningar- og ráðgjaf- arstöð ríkisins og fræðslu- og ráð- gjafarþjónustunni Eirð. Fé- lagsþjónustan í Reykjavík hefur einnig nýverið sett á laggirnar sam- starfshóp um heildræna þjónustu fyrir ofvirk börn og fjölskyldur þeirra. Fræðsla og þekking á at- hyglisbresti og ofvirkni er forsenda fyrir því að við getum veitt barninu sem greinst hefur með athyglis- brest og ofvirkni viðeigandi aðstoð og stuðlar að betri líðan allra sem tengjast barninu og ekki síst barninu sjálfu. Hjá foreldrafélaginu er á þessari önn í boði aukin sérfræðiþjónusta í formi stuðningshópa undir hand- leiðslu fagaðila; s.s. félagsfærn- inámskeið fyrir unglinga, sjálfs- styrkingarhópvinna fyrir foreldra og stuðningshópur fullorðinna með AD/HD. Fræðslunámskeiðin hafa og verið endurskipulögð til að mæta ólíkum þörfum foreldra eftir aldri barnanna. Skólamálin brenna mjög á öllum; börnunum, foreldrunum og kennur- um. Börn með athyglisbrest eiga í erfiðleikum með að einbeita sér að námi, ná takmarkað fyrirmælum kennara, eiga í erfiðleikum með að hafa skipulag á náminu, námsbók- unum og tíma sínum og eru oft mjög gleymin. Hjá foreldrafélaginu erum við að skoða hvernig við get- um best komið til móts við kennara, en mikið af börnum með athyglis- brest með eða án ofvirkni er í al- mennum bekkjum grunnskólans jafnvel án stuðnings eða aðstoðar. Mikilvægt er að vinna lausnamiðað að þessum málum og leita leiða sem virka fyrir alla. Það krefst sam- vinnu margra aðila, foreldra og skóla og fagfólks með sérþekkingu á athyglisbresti og ofvirkni. Eftir Ingibjörgu Karlsdóttur „Stöðugt fleiri börn greinast hér- lendis með athyglis- brest með eða án of- virkni.“ Höfundur er formaður foreldra- félags misþroska barna og fé- lagsráðgjafi hjá þróunarsviði Félagsþjónustunnar í Reykjavík. Til styrktar börnum með athyglisbrest og ofvirkni TUGÞÚSUNDIR kvenna hér á landi taka hormónalyf vegna tíða- hvarfa. Ætla má að stór hluti þeirra taki lyfin vegna einkenna sem fylgja þessu aldursskeiði, en margar hafa eflaust byrjað meðferð í forvarnar- skyni þar eð talið var að hormónin gætu verndað konur gegn hjarta- og æðasjúkdómum auk þess að koma í veg fyrir beinþynningu síðar meir. Eins og fram hefur komið í frétt- um og í Morgunblaðinu nýverið hafa nýjustu rannsóknir sýnt að samsett hormónameðferð vegna tíðahvarfa getur gert meiri skaða en gagn sem fyrsta stigs heilsuvernd. Það er því full ástæða til að heimilislæknar endurmeti ábendingar fyrir horm- ónameðferð við tíðahvörf og upplýsi konur um kosti og galla þessarar meðferðar. Einnig er mikilvægt að að konur geti tekið sjálfstæða ákvörðun um það hvort þær vilji fara í þessa meðferð eða ekki. Þær konur sem eru þegar í meðferð geta einnig endurmetið nauðsyn með- ferðarinnar. Margar konur kvarta hins vegar undan því að enda þótt þær hafi í upphafi haft lítil sem eng- in einkenni tíðahvarfa svo sem hita- og svitakóf þegar þær byrjuðu á lyfjameðferð hafi þær fengið alls kyns fráhvarfseinkenni þegar þær reyna nú að hætta hormónameðferð eftir langvarandi notkun þeirra og una því illa þessum valkosti. Margar konur hafa einnig farið á hormóna- meðferð eftir brottnám legs og/eða eggjastokka. Margar þeirra hafa staðið í þeirri trú að þær þyrftu að taka hormóna ævilangt. Til þess að auðvelda konum sem það vilja, að hætta á hormónameð- ferð vegna breytingaskeiðsins, hafa verið samdar leiðbeiningar fyrir heimilislækna og konur almennt um það hvernig notkun verður best hætt án þess að það valdi of miklum fráhvarfseinkennum. Efnislega er hluti þessara leiðbeininga á þessa leið:  Ráðlagt er að draga úr horm- ónameðferðinni hægt og sígandi á 6 til 12 vikum. Sumar konur geta þó þurft lengri tíma. Væg hita- og svitakóf geta gert vart við sig á tím- anum en hverfa fljótlega. Töflumeðferð  Fyrstu 3 vikurnar er reynt að minnka hormónamagnið, t.d. með því að fá vægari hormónatöflur hjá lækni, eða að skipta hverri töflu í tvennt (í sumum töflutegundum er skora sem hentar vel til þess að kljúfa töflurnar).  Næstu vikur þar á eftir má taka töflur annan hvern dag, þar á eftir töflumeðferð í einn dag og hafa síðan tvo daga án töflu o.s.frv. þar til meðferð er hætt. Plástrar  Fyrir þær sem nota hórmóna- plástra er hægt að minnka horm- ónamagnið sem fer inn í líkamann með því að klippa ræmu af plástr- inum, t.d. 1⁄4 fyrstu 2–4 vikurnar, ½ næstu vikur þar á eftir o.s.frv.  Í sumum tilvikum geta konur skipt töflum yfir í plástra til að minnka skammtana. Meðferð vegna brottnáms legs og/eða eggjastokka Enn sem komið er skortir vísinda- lega þekkingu á lengd hormónameð- ferðar eftir skurðaðgerðir eða snemmbær tíðahvörf af öðrum ástæðum. Líklegt er talið að horm- ónameðferð gagnist þessum konum til fimmtugs. Eftir þann tíma geta þá ofannefndar leiðbeiningar komið að gagni. Staðbundin östrogenmeðferð Athygli er vakin á því að stað- bundin östrógenmeðferð í leggöng (í formi krems eða hrings, sem komið er fyrir í leggöngum) er árangursrík til þess að koma í veg fyrir þurrk í slímhúð og til að hindra endurtekn- ar þvagfærasýkingar. Slík meðferð í hæfilegum skömmtum er talin örugg við langtímanotkun. Að hætta á horm- ónameðferð vegna tíðahvarfa Eftir Jóhann Ág. Sigurðsson og Hildi Kristjánsdóttur Jóhann er prófessor í heimilislæknisfræði við HÍ og Hildur er yfirljósmóðir á Heilsu- gæslustöðinni Sólvangi í Hafnarfirði. „Vísindalega þekkingu skortir á lengd horm- ónameðferðar eftir skurðaðgerðir eða snemmbær tíðahvörf.“ Löggilding Landnámu og máldaga Síðastliðið vor birtist fyrsti úr- skurður óbyggðanefndar. Þar er hlið- sjón höfð af dómum Hæstaréttar í áþekkum málum. Athygli vekur tal um landnám og tilvitnanir í Land- námu. Löngu glötuð frumgerð henn- ar var frá því um 1100. Elsta heila gerð er Sturlubók, kennd við Sturlu Þórðarson (d. 1284). Aðrar miðalda- gerðir, Hauksbók og Melabók, eru yngri og óheilar. Varðveittar gerðir Landnámu eru umsamdar og auknar og um 400 árum yngri en landnámið. Ekki sést að Hæstiréttur eða óbyggðanefnd ræði neitt um aldur hennar eða heimildagildi, en líta á hana eins og löggilta bók um upphaf byggðar. Landnáma var aldrei löggilt til að hafa réttarverkan og heimilda- gildi vafasamt. Í lagasafninu er konungsbréf frá 5. apríl 1749 og þar löggilt „kirkjureg- istur, sem ... Gísli heitinn Jónsson, á að hafa samið árið 1575. Fleiri mál- dagabækur eru í erindisbréfi biskups 1. júlí 1746 „er allar þrætur um eignir kirkna og réttindi skulu dæmd og út- kjáð eftir. Í „Almennum niðurstöðum óbyggðanefndar stendur í lok greinar „10.5.3 Máldagar og vísitasíur: „Af úrlausnum dómstóla má ráða að heimildargildi máldaga og vísitasía um tilvist eignarréttinda er metið af mikilli varfærni en þessar heimildir geti þó, ásamt öðru haft nokkra þýð- ingu. Ekki fylgir dæmi. Hvernig var land numið? Á sama stað segir óbyggðanefnd að 2/3 hlutar lands voru grónir við land- nám, en nú ¼. Aftur á móti er lítið um að byggð náði hærra til fjalla á fyrstu öldum Íslandsbyggðar. Einnig vekur athygli að báðir aðilar ganga fram hjá rannsóknum á því hvernig land byggðist. Sigurður Þórarinsson sagði (Árbók fornleifafélagsins, 1976, s. 35) að „byggð hafi allvíða snemma, eða á tíundu öld og sumstaðar jafnvel þeg- ar á landnámsöld náð að teygja sig lengra inn í landið en hún hefur nokkru sinni síðar gert. Seinni rannsóknir eru, t. d. Svein- björn Rafnsson og fleiri, sem rann- sökuðu Hrafnkelsdal og Brúardali, en þar eru leifar eftir byggð frá land- námstíð í nærri 600 metrum yfir sjó. Við Hvítárvatn á Kili voru tveir bæir, sem eyddust 1104. Niðurstaða Guð- rúnar Sveinbjarnardóttur er að byggð hófst snemma til fjalla en stóð ekki lengi (Farm Abandonment ... Iceland). Mjög gott dæmi er bær við Einhyrning inn af Fljótshlíð í 310 metra hæð, þar sem byggð hófst eftir 900 en var fáar aldir (Eldur er í norðri 1982). Fjallabyggðirnar eru oft nefndar í Landnámu (Ísl. fornrit. I. cxliii). Bújarðir voru numdar til eign- ar, og jarðir eiga oftast land hærra en bæir standa. Eignir kirkjustaða og „afréttareign“ Fyrir söguþingið s.l. vor rannsak- aði ég eignir allra alkirkna í Dala- sýslu og allar nema ein áttu fjalllendi eða afrétti misjafnlega langt frá að- aljörðinni. Hálfkirkjur gátu átt veru- legar eignir. Heimildir eru misgaml- ar, en landnám til fjalla styrkir, að afréttir hafi fylgt jörðum frá upphafi. Við bændakirkjur þurfti ekki að geta þess í máldögum, að jarðir áttu af- rétti. Öðru máli gegndi með staði, þar sem öll jörðin tilheyrði kirkjunni. Til- gáta Gunnars F. Guðmundssonar um að afréttir kirkna hafi oftast aðeins verið beitarítak sem síðar var farið að „eigna þeim, stenst ekki, enda ekkert dæmi finnanlegt. Eignir kirkjustaða beindu athygl- inni að hæstaréttardómum um Auð- kúlu- og Eyvindarstaðaheiðar. Auð- kúla er kirkjustaður og á Eyvindarstöðum var hálfkirkja. Í dómnum um Eyvindarstaðaheiði seg- ir um Landnámu: „Ekkert er þar minnst á Eyvindarstaðaheiði. Rétt er að heiðin er ekki nefnd, en getið er könnunarferða þangað, nefnd ör- nefni, Vékelshaugar, og sagt frá helg- un lands. Samkvæmt heimildamati Hæstaréttar eru hér fullgild rök fyrir því, að heiðin var numin í öndverðu. Í dómi Hæstaréttar segir síðan að heimildir bendi til, „að um afréttar- eign eigenda heimalands Eyvindar- staða hafi verið að ræða í þeim skiln- ingi, að aðrir hafi átt þar rétt til upprekstrar og ef til vill annarra nota, en gegn gjaldi til Eyvindar- staðamanna. Þá eru staðhættir og víðátta heimalanda þannig, að líkur mæla gegn óskoruðum eignarráðum jarðeigenda. Í frumriti er til bréf gert „í Blöndu- dal 3. apríl 1380 (Islandske original- diplomer. nr. 57). Þar stendur m.a. (stafsetning samræmd): „Gaf fyrr- nefndur Bessi Þórði syni sínum heim- an jörð á Eyvindarstöðum fyrir níu tigi hundraða með þeim jarðarspott er fylgt hafði áður Bollastöðum, og öllum skógi í Blöndugili með um- merkjum, er Brekkur heita fyrir ofan Þvergeil, og afrétt er heita Guðlaug- stungur, og önnur afrétt í milli Kvísla. Eyvindarstaðir eru geysilega hátt metnir, en ekki er annað sjáan- legt en sama gildi um eign á jörðinni og afréttunum. Hæstiréttur notar „afréttareign um afrétt sem ekki er undir beinum eignarrétti, en ekki sem „bein eign á afréttum. Orðið „afréttareign finnst ekki í orðabókum eða seðlasafni Orðabókar Háskólans. Fyrst annað á að gilda um „afréttareign en aðrar eignir, má þá ekki eins tala um „eyja- eign, „jarðaeign, „lóðaeign og fleira? Yrði þá ekki hægt að sanna, að allt landið væri ekki undir beinum eign- arrétti, en væri „þjóðlenda? Söguleg rök Hæstarétt- ar og óbyggðanefndar Eftir Einar G. Pétursson „Fyrst ann- að á að gilda um „afrétt- areign“ en aðrar eignir, má þá ekki eins tala um „eyjaeign“, „jarðaeign“, „lóðaeign“ og fleira?“ Höfundur er handritafræðingur við Árnastofnun. Vöggusæn gur vöggusett PÓSTSENDUM Skólavörðustíg 21  sími 551 4050  Reykjavík Mörkinni 3, sími 588 0640 Opið mán.-fös. kl. 11-18, lau. kl. 11-15 Þú færð jólagjafirnar fyrir starfsfólkið hjá okkur Jólagjafir starfsfólksins

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.