Morgunblaðið - 15.01.2003, Blaðsíða 24

UMRÆÐAN
24 MIÐVIKUDAGUR 15. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
UNDANFARNAR vikur hefur
kvikmyndin Hringadróttinssaga:
Tveggja turna tal, eða the Two
Towers eins og hún heitir á ensku,
verið sýnd við miklar vinsældir,
bæði vestan hafs og austan. Lætur
nærri að fjórði hver Íslendingur
hafi séð myndina en líklegt er að
margir ungir aðdáendur sögunnar
hafi séð hana oftar en einu sinni.
Gagnrýnendur hafa hlaðið mynd-
ina lofi og háum fjárhæðum hefur
verið eytt í sjónvarpsauglýsingar
og heilsíðuauglýsingar í dagblöðum
til að kynna hana. Hins vegar hef-
ur dreifingaraðilum myndarinnar
hér á landi og/eða kvikmyndahús-
unum með öllu láðst að geta þess í
auglýsingum sínum að Hringa-
dróttinssaga: Tveggja turna tal er
bönnuð börnum yngri en 12 ára.
Lögum samkvæmt tók Kvik-
myndaskoðun kvikmyndina til
skoðunar fyrir jól og var mat skoð-
unarmanna að myndin væri ekki
við hæfi barna yngri en 12 ára.
Kom til álita að miða aldursmörkin
við fermingaraldurinn „vegna
hræðslu- og átakaatriða“, eins og
það er orðað á heimasíðu Kvik-
myndaskoðunar.
Í lögum um skoðun kvikmynda
og bann við ofbeldiskvikmyndum
(1995 nr. 47) og í reglugerð um
Kvikmyndaskoðun (388/1995) er
kveðið á um að niðurstöður Kvik-
myndaskoðunar, þ.e.a.s. upplýsing-
ar um aldursmörk myndar, skuli
fylgja öllum auglýsingum og kynn-
ingum á kvikmyndinni í fjölmiðlum.
Það er deginum ljósara að í tilfelli
Hringadróttinssögu hafa kvik-
myndahúsin, og aðrir þeir sem
bera ábyrgð í þessu máli, þver-
brotið lögin og gjörsamlega virt
þau að vettugi til að græða sem
mest á myndinni. Telst slík hátt-
semi vítaverð.
Ítrekað skal að Hringadróttins-
saga: Tveggja turna tal er bönnuð
börnum þó að þeirri staðreynd hafi
lengi verið haldri leyndri fyrir al-
menningi og þar með foreldrum.
Myndin er ekki barnamynd og á
ekkert erindi við börn. Í henni er
gífurlegt ofbeldi og mörg mjög
óhugnanleg atriði sem valdið geta
mikilli hræðslu og skelfingu hjá
börnum.
Hvort sem það var af heimsku
eða í hagnaðarskyni sem kvik-
myndahúsin létu hjá líða að upp-
lýsa foreldra um að Tveggja turna
tal væri bannað, er óhætt að full-
yrða að kvikmyndin hafi þegar
valdið mörgum börnum varanlegu
tilfinningatjóni og sálrænum skaða.
Líklegt er að mörg börn fái mar-
traðir eftir að hafa séð myndina
eða að þau þjáist lengi af ótta við
að ófreskjurnar í myndinni muni
vinna þeim mein. Jafnvel eftir að
börn gera sér grein fyrir að ótti
þeirra er ástæðulaus, mun minn-
ingin um hræðsluna og myndirnar
af þeirri viðurstyggð sem þau sáu í
kvikmyndinni, lifa með þeim fram
á fullorðinsár. Eru dæmi um að
börn hafi þjáðst af áfallastreit-
uröskun eftir að hafa séð kvik-
myndir með ofbeldi og hryllingi.
Ekki er ofsögum sagt að margir
foreldrar hefðu aldrei farið með
börn sín, og þar með þeir sjálfir, á
Hringadróttinssögu ef þeir hefðu
vitað hvert efni hennar var og að
hún væri bönnuð börnum yngri en
12 ára. Sem sagt engir 60.000
áhorfendur á 13 dögum.
Foreldrum þeirra barna sem ólm
vilja sjá Hringadróttinssögu er
bent á að hvetja fremur börnin til
að lesa söguna. Við lestur bókanna
hafa börn stjórn á eigin ímynd-
unarafli og það er alltaf hægt að
leggja bók frá sér ef spennan verð-
ur of mikil fyrir litlar sálir.
Að gefnu tilefni skal minnt á að
forstöðumönnum kvikmyndahúsa
ber skv. lögum að sjá til þess að
banni við aðgangi barna að kvik-
myndum sé framfylgt og gildir þá
einu hvort barnið er í fylgd með
fullorðnum eða eitt á ferð. Miðað
við þann fjölda barna sem voru ný-
lega á sýningu á nýjustu myndinni
um James Bond, Die Another Day,
er ljóst að mikill misbrestur er á
að kvikmyndahúsin standi sig í
stykkinu að þessu leyti.
Einnig er það svo að bannað er
að sýna sýnishorn úr kvikmyndum
sem ekki eru í samræmi við þau
aldursmörk sem eru á sýningu að-
almyndarinnar, þ.e.a.s. bannað er
að sýna úr kvikmyndum sem bann-
aðar eru innan 16 ára aldurs á sýn-
ingu kvikmyndar sem leyfð er fyrir
alla aldurshópa eða bönnuð börn-
um yngri en 12 ára. Á sýningu á
Hringadróttinssögu í Smárabíói
milli jóla og nýárs (þegar foreldrar
álitu að myndin væri við hæfi allra
í fjölskyldunni) voru sýnd ofbeldis-
atriði úr fjölda kvikmynda sem
bannaðar eru börnum yngri en 16
ára.
Að lokum skal foreldrum bent á
að skv. 94. gr. barnaverndarlaga
sem tóku gildi 1. maí, 2002, ber
þeim að vernda börn sín gegn of-
beldisefni með því að koma í veg
fyrir að slíkt efni komi þeim fyrir
sjónir. Það má því segja að þeir
foreldrar sem leyft hafa börnum
sínum að sjá Die Another Day, eða
aðrar myndir sem bannaðar eru
börnum, hafi gerst lögbrjótar. For-
eldrar og forstöðumenn kvik-
myndahúsa verða að gera sér grein
fyrir að rík ástæða er fyrir banni
Kvikmyndaskoðunar á kvikmynd-
um og að það er börnum fyrir
bestu að því banni sé framfylgt að
öllu leyti.
Hringadróttinssaga
bönnuð börnum
Eftir Guðbjörgu
Hildi Kolbeins
„Myndin er
ekki barna-
mynd og á
ekkert er-
indi við
börn.“
Höfundur er fjölmiðlafræðingur og
lektor við Háskóla Íslands.
DÓMAR í nauðgunar- og sifja-
brotamálum vekja oft mikla at-
hygli, ekki síst vegna þess að al-
menningur telur dómana almennt
of væga. Dómsmálaráðherra hefur
brugðist við vilja almennings og
lagt fram frumvarp þar sem refsi-
ramminn er lengdur. Ég fagna
frumvarpi ráðherra en fæ ekki séð
að dómarar hafi verið að nota það
svigrúm sem þeir hafa haft til að
dæma þessa afbrotamenn. Dómar
sem fallið hafa í óhugnanlegum
nauðgunarmálum finnast mér yf-
irleitt mjög vægir. Fórnarlambinu
hefur oft verið misþyrmt vægð-
arlaust, jafnvel í langan tíma og
situr jafnvel uppi með marghátt-
aða líkamlega áverka auk hinna
andlegu sem eru oftast mun skað-
legri. Í skýrslu sem dómsmálaráð-
herra tók saman að minni ósk 1995
og nýrri skýrslum má sjá að of
margir afbrotamenn hafa fengið
óskiljanlega væga dóma og mér
sýnist að dómarar telji brotið ekki
eins alvarlegt og ýmsir aðrir þjóð-
félagshópar. Margir fjölmiðlar
hafa verið duglegir að upplýsa al-
menning um hvernig þessir dómar
falla og kalla eftir viðbrögðum við
þeim. Þar kemur sjaldan fram að
almenningur telji viðkomandi fá
hæfilegan dóm enda er vaxandi
óánægja með dóma í nauðgunar-
og sifjabrotamálum. Almenningur
virðist því telja að glæpurinn sem
framin er, sé alvarlegri en þeir
sem dæma.
Á að bjóða dómurum
endurhæfingu?
Hvað veldur þessum mismun?
Eru dómarar of fastheldnir í að
fylgja eldri dómum í niðurstöðu
sinni eða hvaða aðrar ástæður
liggja þarna að baki. Á kvennaráð-
stefnu Sameinuðu þjóðanna sem
haldin var í Kína árið 1995 var
samþykkt ályktun um nauðsyn
þess að dómarar fengju endurhæf-
ingu til að breyta viðhorfum
þeirra. Ég tel að dómar í nauðg-
unar- og sifjabrotamálum bendi til
þess að a.m.k. einhverjir dómarar
hér á landi hefðu gott af að kynna
sér þessi mál betur. Mér virðist að
til þess að breyta dómavenju þá sé
nauðsynlegt að dómarar fái tæki-
færi til að komast í slíka end-
urhæfingu. Dómar breytast ekki
nema að viðhorf þeirra sem dæma
breytist. Endurhæfing sem fælist í
fræðslu og betri skilningi viðkom-
andi á eðli glæpsins og hve lang-
varandi áhrif hann hefur á fórn-
arlambið tel ég að gæti leitt til
lengingar dóma.
Áframhaldandi
barátta gegn glæpum
Lengri dómar í nauðgunar- og
sifjabrotamálum eru réttlætismál í
ljósi eðlis glæpsins. Það ætti einn-
ig að felast forvörn í lengri dómum
en það eru líka til ýmis endurhæf-
ingarúrræði sem eiga að draga úr
þessum afbrotum. Sterkt almenn-
ingsálit og aukin barátta gegn
þessum glæpum trúi ég að sé einn-
ig nauðsynleg. Þá er mikilvægt að
flestallir karlmenn hafa tekið
höndum saman við konur til að
berjast gegn þessum glæpum
ásamt vaxandi þátttöku fjölmiðla.
Ég hvet fjölmiðla til að halda
áfram baráttunni og hvet jafn-
framt almenning til að skapa um-
ræðu um réttlátari dómsniðurstöð-
ur í þessum alvarlegu
ofbeldisglæpum.
Allt of vægir dómar í nauðg-
unar- og sifjabrotamálum
Eftir Drífu
Sigfúsdóttur
„Lengri
dómar í
nauðgunar-
og sifja-
brotamálum
eru réttlætismál í ljósi
eðlis glæpsins.“
Höfundur er varaþingmaður og
sækist eftir 3. sæti í Suðurkjördæmi.
BORGARFULLTRÚAR hafa
það í hendi sér að stöðva fram-
kvæmdir við Kárahnjúka og gefa
þjóðinni tækifæri til að kjósa um
þetta mikilvæga mál. Ég skora á
þá að kynna sér málið og láta síðan
þekkingu, skynsemi og sannfær-
ingu ráða þegar greidd eru at-
kvæði um Kárahnjúkavirkjun í
borgarstjórn.
Umhverfisspjöll
Kárahnjúkavirkjun er stærsta
framkvæmd Íslandssögunnar.
Aldrei hefur ein framkvæmd valdið
svo miklum spjöllum. Jökulsá á
Brú mun hverfa, falla í uppistöðu-
lón við jökul og síðan í Lagarfljót.
Slíkir vatnaflutningar þekktust í
Sovétríkjunum en heyra nú sög-
unni til meðal menntaðra þjóða
enda neikvæðar afleiðingar þeirra
gífurlegar og ófyrirséðar.
Rangt er að með Kárahnjúka-
virkjun sé virkjað á endurnýjanleg-
an hátt. Það á aðeins við þegar
virkjun getur starfað til langframa
með eðilegu viðhaldi. Hálslón mun
fyllast af seti í fyrirsjáanlegri
framtíð og virkjunin verða ónot-
hæf. Eftir standa örfoka aurar þar
sem nú er gróið land, einstakt á
lands- og heimsvísu. Við bakka
lónsins verður jökulsetið fljótt opið
fyrir veðri og vindum, myndar
dimman skýjabakka og leggst yfir
land bæði í byggð og óbyggð.
Sérfræðistofnanir höfnuðu Kára-
hnjúkavirkjun vegna umhverfis-
spjalla, s.s. Náttúruvernd ríkisins,
Landgræðslan og Skipulagsstofn-
un. Leyfi umhverfisráðuneytis var
pólitísk ákvörðun á skjön við álit
sérfræðinga og eigin stofnana.
Atvinnumál
Ákveðnir þættir í stjórnun fisk-
veiða hafa kippt fótunum undan at-
vinnu við strendur landsins. Eyði-
legging á náttúru mun gera það
sama í sveitum. Óspillt náttúra,
fyrst og fremst á hálendi landsins,
er nú mikilvægasta auðlind Íslend-
inga. Heimska þeirra hefur hins
vegar valdið því að þeir kunna ekki
með hana að fara og stefna að því
að eyðileggja auðlindina frekar en
að nýta hana á sjálfbæran hátt.
Kárahnjúkavirkjun og álver
munu veita hlutfallslega fáu fólki
vinnu, ekki síst miðað við kostnað.
Skynsamlegra er að styrkja fjöl-
breytta atvinnustarfsemi í hér-
aðinu t.d. tengda menntun, rann-
sóknum og þróun, menningu,
náttúruvernd, ferðaþjónustu og
mörgu fleiru. Slíkar ráðstafanir
styrkja þá starfsemi sem fyrir er í
héraðinu og efla fjölbreytta at-
vinnustarfsemi frekar en stór,
einsleit framkvæmd.
Stórar vatnsaflsvirkjanir og
stóriðjuver tilheyra fortíðinni. Nú-
tíma atvinnuhættir byggja á
menntun, fjölbreytni en þó fyrst og
fremst virðingu fyrir fólki, náttúru,
umhverfi og sjálfbærni.
Áhætta – fjármál
Kárahnjúkavirkjun er dýr, kost-
ar næstum 100 milljarða. Margir
telja að kostnaðurinn verði miklu
meiri. Meðal þeirra eru þraut-
reyndir framkvæmdaaðilar sem
annaðhvort lögðu ekki í að bjóða í
þá hluta virkjunarinnar sem þegar
hafa farið í útboð eða gerðu tilboð
miklu hærri en áætlun Landsvirkj-
unar er. Ef tekst að halda kostnaði
á áætluðu verði mun e.t.v. vill nást
svolítill arður af virkjuninni. Í þá
útreikninga vantar þó fórnarkostn-
að vegna taps á landi og þann arð
sem íslenska þjóðin gæti haft af
landinu ósnortnu um ókomna tíð.
Hins vegar er líklegra en ella að
kostnaður við framkvæmdina verði
miklu meiri en gert er ráð fyrir og
verulegt tap verði af virkjuninni.
Óverjandi er að koma í veg fyrir
að komandi kynslóðir fái notið
þessa lands og nýtt það auk þess
að greiða kostnaðinn. Verði að
framkvæmdum munu Reykvíking-
ar, og reyndar landsmenn aðrir,
þurfa að sætta sig við verulega
skerðingu á lífskjörum nú þegar,
vaxtahækkanir, niðurskurð á fram-
kvæmdum s.s. á tónlistarhúsi og
mörgu fleiru.
Lýðræðið
Síðan Alþingi samþykkti Kára-
hnjúkavirkjun hafa forsendur
breyst. Óvíst er að virkjunin yrði
samþykkt nú ef fólk kynnti sér alla
þætti málsins og léti skynsemi og
víðsýni ráða ákvörðunum en ekki
þrönga, pólitíska hagsmuni. Langt
er síðan almenningur hefur risið
upp til að mótmæla fyrirætlunum
stjórnvalda af öðrum eins krafti og
nú. Ekki er um að ræða tímabund-
in mótmæli heldur hafa þau staðið
lengi og stöðugt bætast fleiri í bar-
áttuna fyrir verndun hálendisins.
Sú hreyfing verður ekki stöðvuð.
Þátt tekur fólk úr öllum pólitísku
flokkunum nema líklega Fram-
sóknarflokknum enda hefur þetta
mál ekki síst verið knúið áfram af
fulltrúum hans. Óverjandi er að í
lýðræðisþjóðfélagi geti svo fá-
mennur flokkur, með tiltölulega
fáa landsmenn á bak við sig, haft
slíkt úrslitavald á framtíð lands og
þjóðar.
Baráttan fyrir verndun hálend-
isins hefur verið unnin í sjálfboða-
vinnu á móti tröllslegu valdi stjórn-
valda og virkjanasinna sem nota
peninga þjóðarinnar og valdið sem
hún veitti fyrir fjórum árum þegar
aðstæður voru aðrar. Miklar líkur
eru á að meirihluti þjóðarinnar sé
nú á móti því að hálendinu norðan
Vatnajökuls verði fórnað og lands-
mönnum, og þá fyrst og fremst
Reykvíkingum, ætlað að borga þær
framkvæmdir á ýmsa vegu. Af-
staða til Kárahnjúkavirkjunar klýf-
ur þjóðina. Aðeins eru fjórir mán-
uðir til kosninga. Þeir sem veita
Kárahnjúkavirkjun brautargengi
nú beita valdníðslu sem veldur ekki
aðeins spjöllum á landi og auð-
æfum heldur líka á þjóðarsál, þjóð-
arvitund, þjóðarheill. Þeir sem
taka ekki afstöðu og sitja hjá sýna
ábyrgðarleysi. Þjóðin verður að fá
að kjósa um Kárahnjúkavirkjun.
Ábyrgð borg-
arfulltrúa
Eftir Sigrúnu
Helgadóttur
Höfundur er líf- og
umhverfisfræðingur.
„Langt er
síðan al-
menningur
hefur risið
upp til að
mótmæla fyrirætlunum
stjórnvalda af öðrum
eins krafti og nú.“
www.starri.is
Sérhæfing í
Intel-vörum
Móðurborð - Örgjörvar
- Flatir skjáir
3ja ára ábyrgð