Morgunblaðið - 15.01.2003, Qupperneq 26

26 MIÐVIKUDAGUR 15. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Vilhelm Þorsteinsson EA,fjölveiðiskip Samherja,kom inn til löndunar íGrindavík um hádegisbil
í gær með fullfermi af loðnu, um
2.600 tonn, eftir rúmlega fimm sól-
arhringa túr. Skipið var á veiðum út
af Ausfjörðum, um 90 sjómílur aust-
ur af Glettinganesi og tók siglingin í
land tæpar 30 klukkustundir.
Það tók skipverjana á Vilhelm að-
eins tæpa þrjá sólarhringa að fylla
skipið en veitt er í flottroll. Veðrið á
miðunum var eins og best verður á
kosið og þegar mest var síðustu
daga voru 15–20 skip þar á veiðum,
flest með flottroll. Afli skipanna var
misjafn og frekar lítil veiði hjá nóta-
skipunum aðfaranótt sunnudags og
mánudags. Héldu flest nótaskipin á
miðin 60 sjómílur norður af Langa-
nesi aðfaranótt mánudags þar sem
vart hafði verið við miklar lóðning-
ar.
Rúm 5.000 tonn
frá áramótum
Vilhelm Þorsteinsson EA kom
með fyrsta loðnufarm ársins til
Grindavíkur á miðvikudagsmorgun
í síðustu viku, alls rúmlega 2.500
tonn, og skipið hefur því komið með
rúmlega 5.000 tonn að landi frá ára-
mótum. Eftir löndun var haldið á
miðin á ný sl. fimmtudagsmorgun
og siglt austur fyrir land. Komið var
á miðin á föstudagsmorgun eftir
rúmlega sólarhrings siglingu og var
trollinu kastað í fyrsta skipti um kl.
9. Alls var kastað 9 sinnum í túrnum
á tæpum þremur sólarhringum.
Var Vilhelm að fá frá 150 tonnum og
upp í 400 tonn í holi en togað var í
4–7 tíma í senn. Um borð í Vilhelm
eru 15 skipverjar, mun færri en
þegar verið er að vinna og frysta
aflann um borð. Alls eru í áhöfn
skipsins um 45 manns, þannig að
skipverjar fá ágætis frí inn á milli.
Meiri fjölbreytni
Stefán Pétur Hauksson hefur
verið yfirvélstjóri á Vilhelm Þor-
steinssyni EA frá því skipið kom
nýtt til landsins í byrjun september
árið 2000. Þá hefur hann starfað
sem vélstjóri hjá Samherja frá því í
september árið 1986. Stefán var
fyrst á Margréti EA og svo á Bald-
vini Þorsteinssyni EA þar til Vil-
helm kom. Hann sagði að fjöl-
breytnin væri mun meiri á Vilhelm
og túrarnir styttri, yfirleitt ekki
lengri en 10 dagar á móti 28–35
dögum þegar hann var á hinum
skipum félagsins.
„Þótt unnið sé í inniverum er
engu að síður verið að brjóta þetta
ferli upp þegar túrarnir eru þetta
styttri.“
Stefán sagði að Vilhelm væri
mjög vel búið skip og að það hefði
reynst mjög vel allt frá upphafi.
„Það tók nokkurn tíma að koma
vinnsludekkinu í gang en við erum
með vinnslulínu fyrir uppsjávarfisk
og einnig höfum við verið að frysta
karfa og grálúðu. Þá erum við með
flökunarvél fyrir þorsk um borð en
við höfum þó ekki stundað þorsk-
veiðar enn sem komið er. En það
má segja að hlutirnir hér um borð
hafi gengið eins og til var ætlast í
upphafi og betur ef eitthvað er.“
Fimm vélstjórar
Fimm vélstjórar skipta með sér
þremur plássum um borð í Vilhelm
og sagði Stefán að það fyrirkomu-
lag hentaði mjög vel. Hann sagði
alltaf nóg að gera um borð, enda
væri frekar fátítt að menn úr landi
kæmu til að vinna um borð í inniver-
um. Flestir hásetarnir eru iðn-
menntaðir en um borð eru vélvirkj-
ar, plötusmiðir og rafvirkjar. „Hér
ganga menn til þeirra verka sem
vinna þarf hverju sinni. Það er þó
mun minna um að vera á meðan
ekki er verið að vinna afla og frysta
á millidekkinu en á móti kemur að
Fjölveiðiskipið Vilhelm Þorsteinsson EA með full
Einn stærsti lo
farmur sögun
Vilhelm Þorsteins-
son EA hefur land-
að ríflega 5.000
tonnum af loðnu úr
tveimur túrum á
árinu. Kristján
Kristjánsson brá
sér í veiðiferð með
Arngrími Brynjólfs-
syni skipstjóra og
áhöfn hans.
Hásetarnir á Vilhelm skítugir upp fyrir haus en glaðbeittir á svip
F.v. Unnsteinn Sigurgeirsson, Örn Guðmundsson, Sigþór Heimis
Gunnarsson, Ari Jón Kjartansson, Brynjar St. Jacobsen og Traus
Skipverjar á Vilhelm gera
Ágúst Þór Bjarnason matsveinn við vinnu sína í eldhúsinu. Ágúst segir
aðstöðuna um borð eins og á besta hóteli.
Stefán Pétur Hauksson yf
um spíss í aðalvél skipsins
DAUÐAREFSINGAR ÞJÓNA
EKKI RÉTTLÆTINU
Það fordæmi sem George Ryan,fráfarandi ríkisstjóri í Illinois íBandaríkjunum, hefur sýnt með
því að breyta dauðadómi fanga í lífstíð-
arfangelsi, hefur vakið athygli í Evrópu
þar sem menn vonast til að ákvörðun
hans muni vekja Bandaríkjamenn til
umhugsunar um réttmæti slíkrar refs-
ingar. Ákvörðun Ryans kemur í kjölfar-
ið á niðurstöðum víðtækustu rannsókn-
ar sem gerð hefur verið á framkvæmd
dauðarefsingar þar í landi um langt
skeið, en hún leiddi m.a. í ljós að dauða-
refsingu er einkum beitt gegn fátæk-
lingum og fólki er tilheyrir minnihluta-
hópum. Ríki Evrópuráðsins stefna nú
að því að afnema dauðarefsingar í gjör-
vallri Evrópu án nokkurra skilyrða, og
sem stendur eiga einungis þrjú aðild-
arríki ráðsins eftir að afnema þær;
Armenía, Rússland og Tyrkland. Þær
raddir hafa því verið háværar í Evrópu
er telja Bandaríkjamönnum, sem ötul-
um talsmönnum mannréttinda og nú-
tíma stjórnarhátta á alþjóðavettvangi,
ekki stætt á að leyfa dauðarefsingar, en
í mannréttindasáttmála Evrópu er þeim
jafnað við þjóðarmorð og pyntingar.
Samkvæmt heimildum frá Amnesty
International voru 90% þeirra dauða-
refsinga sem framfylgt var árið 2001
framkvæmdar í Kína, Íran, Saudi Arab-
íu og Bandaríkjunum. Bandaríkin eru
nú það ríki sem líflátið hefur flesta
sakamenn er frömdu brot sín börn að
aldri, eða alls 17 manns frá árinu 1990.
Frá árinu 1977 hafa 820 fangar verið
teknir af lífi í Bandaríkjunum, en um
3.700 bíða lífláts. Skiptar skoðanir hafa
jafnframt verið um sakhæfi sumra
þeirra sem líflátnir hafa verið, svo sem
þeirra sem voru börn að aldri er þeir
frömdu glæpinn, þroskaheftra einstak-
linga og andlega vanheilla. Það vekur
einnig athygli að á tæpum 30 árum hafa
þar verið færðar sönnur á sakleysi 102
einstaklinga, sem þó höfðu þegar verið
dæmdir til dauða.
Burt séð frá því hversu forneskjulegt
og ómannúðlegt það vald virðist er
heimilar einhverjum – jafnvel þó að það
sé í umboði dómskerfis í lýðræðisríki –
að taka líf annarra, verður ekki horft
framhjá þeirri staðreynd að einhverjir
verða saklaus fórnarlömb slíks kerfis.
Að sjálfsögðu getur ekkert í mannlegu
valdi bætt slíkt óréttlæti, en það er hins
vegar í mannlegu valdi að forðast þann
harmleik sem dauðarefsingar eru.
Dauðarefsingar snerta grundvallar-
spurningar um siðferði, réttlæti og
mannúð. Allir eru sammála um að
dauðarefsing sé skelfileg þegar um sak-
laust fólk er að ræða, en allar þær þjóðir
sem fremstar standa á sviði jafnréttis
og mannúðar í heiminum eru einnig
sammála um að jafnvel þegar sekur á í
hlut, þjóni dauðarefsing ekki réttlæt-
inu. Líklega hefur fáum tekist að af-
hjúpa þá staðreynd betur en Halldóri
Laxness er hann lætur Jón Hreggviðs-
son, sem ákærður er fyrir morð á böðli
sínum, segja: „Vont er þeirra ránglæti
en verra þeirra réttlæti.“ Á meðan
dauðarefsingar tíðkast jafnvíða um
heim og raun ber vitni er það skylda
allra ríkja – Íslands sem annarra – er
afnumið hafa dauðarefsingar að leggja
lóð sín á vogarskálar mannúðar og beita
sér fyrir því að fá þær afnumdar.
OFFITA OG HEILSUFAR
Offita er að verða eitt helsta heilbrigð-isvandamál Íslendinga og hefur
kostnaður heilbrigðiskerfisins vegna
hennar margfaldast. Rætur vandans
liggja víða og má nefna þætti á borð við
of mikla neyslu á mat og drykk, drykkju
áfengis og hreyfingarleysi. Þessi vandi
er ekki einskorðaður við Ísland, öll Vest-
urlönd eiga hann sameiginlegan og eru
Bandaríkin þar í fararbroddi. Í nýjasta
hefti tímarits bandarísku læknasamtak-
anna, JAMA, kemur fram að þótt enn sé
fremur litið á offitu sem útlits- fremur en
heilbrigðisvanda meðal almennings eigi
hún sök á ótímabærum dauðsföllum,
hjartasjúkdómum, sykursýki 2, gigt,
ýmsum krabbameinum og ýmsum öðrum
sjúkdómum. Í Bandaríkjunum má ár-
lega rekja 280 þúsund dauðsföll til offitu.
Hér á landi er ástandið ekki orðið eins
og í Bandaríkjunum, en hins vegar er
ærin ástæða til að hafa áhyggjur. Á
Læknadögum, sem nú standa yfir, var
haldið málþing um offitu þar sem fjallað
var um þann vanda, sem blasir við ís-
lensku þjóðfélagi.
Laufey Steingrímsdóttir, næringar-
fræðingur hjá Manneldisráði, sagði á
málþinginu að vandamálið lægi í því að
fólk væri farið að borða meira en það
gerði áður.
Hugmyndin um stóra skammtinn er í
nýrri bók eftir blaðamanninn Greg
Critser, sem ber heitið Hvernig Banda-
ríkjamenn urðu feitasta þjóð í heimi,
rakin til fremur lítt þekkts athafna-
manns, sem nú starfar hjá McDonald’s,
en vann á sjöunda áratugnum hjá keðju
kvikmyndahúsa og var falið að auka sölu
sælgætis. Hann komst að því að hvernig
sem hann reyndi var honum fyrirmunað
að fá fólk til að kaupa meira en einn poka
af poppi og einn gosdrykk. Ástæðan var
sú að fólki fannst það vera eins og svín ef
það fékk sér meira. Wallerstein komst
hins vegar að því að fólk var reiðubúið til
að borga meira fyrir popp og gos ef að-
eins var um einn skammt að ræða, sama
hversu stóran. Þetta var upphafið á þró-
un, sem enn sér ekki fyrir endann á. Sem
dæmi má nefna að skammturinn af
frönskum kartöflum hjá McDonald’s var
200 kaloríur árið 1960, en er nú 610 kal-
oríur. Staðreyndin er sú að maðurinn
getur hæglega borðað meira en hann
þarf og má sennilega rekja það til árdaga
þegar fæðan gat verið stopul. Fyrir vikið
hætta menn ekki að borða þegar þeir
hafa fengið magafylli. Rannsóknir benda
til þess að fólk borði um 30% meira en
það myndi annars gera ef það fær risa-
skammta af mat.
Í því samfélagi ofgnóttar, sem við bú-
um í, getur verið erfitt að bregðast við
vanda á borð við offitu. Hættan af því að
gera ekkert er hins vegar mikil. Sýnt
hefur verið fram á að lífslíkur minnka
verulega hjá þeim, sem eiga við offitu-
vanda að stríða. Tvítugur maður, sem er
of feitur, má búast við því að lifa 13 árum
skemur en ella. Bent hefur verið á að ís-
lensk börn séu of þung og er það rakið
bæði til mataræðis og kyrrsetu.
Ragnar Bjarnason, læknir á Barna-
spítala Hringsins, benti á það á mál-
þinginu að hreyfing í daglega lífinu væri
orðin sáralítil hjá fólki og bætti við:
„Vandamálið er ekki læknisfræðilegt,
það er þjóðfélagslegt.“ Voru fyrirlesarar
á málþinginu sammála um að lífsstíls-
breyting væri óumflýjanleg ætti að ná
tökum á offituvandanum. Oft er nær-
tækt að vara við aðgerðaleysi, en hér á
það við í orðsins fyllstu merkingu.