Morgunblaðið - 17.02.2003, Blaðsíða 18

SKOÐUN
18 MÁNUDAGUR 17. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
VALTÝR Sigurðsson héraðsdóm-
ari á við mig persónulegt erindi.
Hann hengir sorgir sínar á mig.
Grein hans í Morgunblaðinu sl. laug-
ardag í tilefni af skýrslu sérstaks sak-
sóknara ber þessa rík merki. Hann
getur ekki fjallað um það málefni á
annan hátt en þann að beina öllum
skeytum sínum að persónu minni. Ég
veit ekki hvers vegna. Ástæða er til
að fara nokkrum orðum um málið.
Helstu ástæður rannsóknar
Magnús Leópoldsson óskaði eftir
opinberri rannsókn á tildrögum þess,
að hann var á sínum tíma tengdur við
hvarf Geirfinns Einarssonar, af þeirri
ástæðu, að þetta hafði valdið honum
langvinnum búsifjum í lífinu, þrátt
fyrir að hann væri ekkert viðriðinn
hvarf þessa manns. Það höfðu komið
fram nýjar upplýsingar á opinberum
vettvangi í málinu, meðal annars um
að mynd af honum hefði verið notuð
sem fyrirmynd við gerð leirstyttunn-
ar frægu. Ýmsar aðrar kringumstæð-
ur virtust benda til þess, að rannsak-
endur í Keflavík hefðu átt þátt í að
tengja Klúbbinn við mannshvarfið.
Meðal annars hafa margir talið sig
vita, að lögreglumenn við þá rann-
sókn hafi verið í nánum tengslum við
Vilmund heitinn Gylfason og matað
hann á upplýsingum um þetta.
Klúbburinn var talinn tengjast
Framsóknarflokknum. Vilmundur
fór mikinn á þessum tíma á opinber-
um vettvangi í árásum á Ólaf Jóhann-
esson þáverandi dómsmálaráðherra
og formann Framsóknarflokksins.
Reynt var að tengja Ólaf við manns-
hvarfið. Tengingin var Klúbburinn,
þar sem Magnús var framkvæmda-
stjóri. Það varð líka ljóst, að staðhæf-
ingar rannsóknarmanna, meðal ann-
ars Valtýs, um að margar ábendingar
hefðu komið fram um Magnús, eftir
að leirmyndin var birt, virtust vera
rangar. Samkvæmt gögnum sem
fundust var ábendingin aðeins ein.
Fleira kom til sem ekki verður talið
hér.
Auk persónulegra ástæðna Magn-
úsar kom líka til sögunnar mikill
áhugi margra manna, sem kynnt
höfðu sér málið, á að fá upplýsingar
um þetta. Sá áhugi var augljós og
stafaði vitaskuld af því að furðuleg
tenging Magnúsar við málið hefur
aldrei verið skýrð til hlítar. Þá lá fyrir
að gögn úr rannsókninni í Keflavík,
sem kunna að hafa verið í ferðatösku,
sem Valtýr kveðst hafa afhent ríkis-
saksóknara í janúar 1976, voru týnd.
Nauðsynlegt var að láta kanna hvort
þau fyndust eða hvort skýra mætti
hvarf þeirra.
Hefðu átt að styðja beiðnina
Þetta mál hefur ekki bara lifað með
Magnúsi öll þessi ár. Það hefur líka
lifað með þeim mönnum, sem önnuð-
ust þessa rannsókn. Þeir hafa reglu-
lega legið undir þeim orðrómi, að ekki
hafi allt verið með felldu. Til dæmis
viðhafði utanríkisráðherra Halldór
Ásgrímsson eftirfarandi ummæli í
fréttatíma Ríkissjónvarpsins hinn 9.
október 1998 um frumrannsókn Geir-
finnsmálsins: „Ég hef alltaf verið
þeirrar skoðunar að það sé mjög
ámælisvert hvernig haldið var á þeim
málum. Það var logið sökum upp á
einstaklinga og menn gerðu mynd af
ákveðnum einstaklingi sem var
greinilega skipulagt samsæri. Menn
hafa aldrei farið ofan í þessi mál og
þeir aðilar sem báru ábyrgð á því
hafa aldrei þurft að mæta því.“ Þessi
ummæli urðu Valtý Sigurðssyni til-
efni til greinar, sem hann fékk birta í
Morgunblaðinu 31. október 1998. Því
má skjóta hér inn, að Valtýr var í
ágætu jafnvægi við ritun þessarar
greinar og sparaði öll stóryrði. Ég hef
ekki viðhaft nein ummæli með ásök-
unum á borð við þetta og myndi seint
gera það. Það er eins og Valtý svíði
meira það sem ég segi ekki heldur en
það sem ráðherrann segir.
Af þessum ástæðum hefði því mátt
búast við, að Valtýr og félagar hans
tækju rannsóknarbeiðni Magnúsar
fagnandi og styddu hana. Sá sem að
almannarómi er talinn hafa gert
rangt en hefur ekki gert það ætti að
vilja hlutlausa rannsókn. Það olli því
mér og skjólstæðingi mínum Magn-
úsi Leópoldssyni undrun, að Valtýr
Sigurðsson og lögreglumennirnir
Haukur Guðmundsson og Kristján
Pétursson skyldu leggjast gegn því
að slík rannsókn færi fram.
Það er ekkert athugavert við að
kveða í lögum á um að rannsaka megi
mál að hætti opinberra mála í öðrum
tilvikum en þeim, að rannsókn sé
undanfari ákvörðunar um opinbera
saksókn. Slík heimild var ekki í lög-
um, þegar Magnús bar fram beiðni
sína. Beiðni hans varð tilefni þess, að
lögum var breytt til að gera þetta
mögulegt, þegar ríkir almanna- og
einkahagsmunir mæla með. Það er
ekkert minna en fráleitt sjónarmið að
telja slíka lagaheimild fela í sér „var-
hugavert afturhvarf til löngu liðinnar
fortíðar“, eins og kom fram í ein-
hverri umsögn félaga lögfræðinga
um málið, sem Valtýr nefnir í grein
sinni. Alþingismenn, sem um málið
fjölluðu á þingi, hafa sjálfsagt heldur
ekkert skilið í þessum málflutningi.
Þess vegna hafa þeir haft hann að
engu. Það er ánægjuefni að vita að
sérfræðingafélög skuli ekki komast
upp með að segja alþingismönnum
eitthvað, sem ekki er unnt að rök-
styðja, í trausti þess að þeir hlýði í
blindni af þeirri ástæðu einni, að sér-
fræðingar hafi talað.
Réttarstaða sakbornings
Það átti enginn að hafa réttarstöðu
sakbornings við rannsókn setts sak-
sóknara. Það er vegna þess, að rann-
sóknin samkvæmt hinni sérstöku
lagaheimild hafði ekki það markmið
að koma fram neinum sökum. Engar
refsiverðar sakir voru í spilunum.
Þess vegna þurfti að setja sérstök lög
til að heimila rannsóknina. Svo einfalt
er það.
Valtýr Sigurðsson, og að minnsta
kosti einn maður annar, óskaði eftir
því að fá réttarstöðu sakaðs manns
við rannsóknina. Valtýr fékk einn
þeirri kröfu framgengt. Ekki veit ég
hvers vegna hann fékk þessa réttar-
stöðu en ekki hinir, sem eins stóð á
um. Ég var spurður um það í sjón-
varpsþætti, hvað fælist í slíkri rétt-
arstöðu, og svaraði því. Sakaður mað-
ur getur neitað að svara spurningum
og það er honum refsilaust að gefa
röng svör. Síðan lét ég í ljósi þá skoð-
un, að annaðhvort væri eitthvað tor-
tryggilegt við að menn krefðust þess-
arar réttarstöðu við þessar aðstæður
eða að það væru hrein mistök (ekki
misskilningur Valtýr minn kæri).
Maður sem ekki verður sakaður og
ekkert hefur að fela þarf ekki rétt-
arstöðu sakbornings. Ég held að
skýringin í tilviki Valtýs sé fólgin í
gremju yfir því að lagaheimildarinn-
ar skyldi aflað og rannsóknin skyldi
vera látin fara fram. Það var síðan
skondið, að heyra prófessor í lögum
gera því skóna í sjónvarpsviðtali, að
við rannsóknina kynni að koma eitt-
hvað fram, sem varðað gæti Valtý
embættismissi sem héraðsdómara.
Sú réttlæting er hrein fjarstæða.
Verksvið saksóknara
Saksóknarar kveða ekki upp dóma.
Það er skrítið að þurfa að hafa orð á
þessu í viðræðum við þaulvanan saka-
máladómarann. Þegar dómsmálaráð-
herra tók fram í bréfi til saksóknar-
ans, að hann skyldi skila skýrslu um
niðurstöður rannsóknarinnar, var
ekki verið að fela honum opinbert
vald til að fella dóma um rannsókn-
arefnin. Til þess var engin heimild að
lögum. Í orðunum felst að skila eigi
skýrslu, þegar rannsókn lýkur. Vel
má vera að í þeim felist einnig tilmæli
um að saksóknarinn láti uppi álit um
hvað hann telji að hafi sannast við
rannsóknina. Ekkert er nema gott
um það að segja. Ég hef aðeins bent
á, að þetta er ekki annað en skoðun,
sem menn geta verið sammála eða
ósammála eftir að hafa lesið skýrsl-
una. Hvað ætli Valtýr Sigurðsson
hefði sagt um ályktanir saksóknarans
ef þær hefðu verið honum á móti
skapi? Þá hefði hann með réttu getað
sagt, að í þeim fælist aðeins skoðun –
ekki dómur né nein önnur úrlausn,
sem gildi hefur að lögum. Undir það
hefði ég tekið.
Lögfull sönnun
Í grein sem ég skrifaði í Morgun-
blaðið fyrir nokkrum dögum birti ég
nýjan lokakafla í skýrslu saksóknar-
ans sem ég hafði samið sjálfur. Til-
gangurinn var auðvitað að lýsa nið-
urstöðum rannsóknarinnar, eins og
þær komu mér fyrir sjónir. Eftir að
hafa tekið fram, að ég telji gerð leir-
myndarinnar frægu hafa verið mis-
tök, eins og reyndar þeir sem létu
gera hana hafa sjálfir viðurkennt op-
inberlega, segi ég svo í grein minni:
„Ekki verður þó talið að við rann-
sóknina hafi sannast lögfullri sönnun,
að fyrir rannsóknaraðilum hafi vakað
að láta leirmyndina líkjast Magnúsi
Leópoldssyni.“ Svo er að sjá, sem
Valtýr telji einhvers konar dylgjur
um lögbrot felast í þessu orðalagi.
Það er ekki rétt. Þetta er algerlega
hlutlæg staðhæfing Valtý og félögum
hans í hag. Því fer víðs fjarri, að þetta
orðalag líkist eitthvað orðalagi í for-
sendum dóma eða annarra opinberra
ályktana, sem gefa í skyn að saklaus
eða sýknaður maður sé sekur, þrátt
fyrir niðurstöðuna. Ég tel einmitt að í
slíkum tilfellum eigi sá sem um fjallar
að segja með einföldum hætti, að ekki
hafi í máli verið færð fram lögfull
sönnun um sekt, án þess að skreyta
það með orðalagi í þá veru að veru-
legar líkur hafi komið fram um sekt
en þrátt fyrir þær verði ekki hjá því
komist að sýkna. Slíkt orðalag þekk-
ist vel úr forsendum dóma. Það hef ég
gagnrýnt. Það er ánægjulegt, að sjá
Valtý dómara taka undir það. Ég
vona, að hann sé líka sammála mér
um, að ekki eigi að sakfella menn í
refsimálum nema lögfull sönnun hafi
verið færð fram fyrir sekt þeirra.
Reiður héraðsdómari
Valtýr Sigurðsson héraðsdómari
er reiður. Reiði hans í þessu máli
beinist að mér. Ég hef aðeins reynt að
sinna verki sem ég tók að mér. Þjóðin
hefur fylgst með þessu af því hún hef-
ur á því áhuga. Ríkir almannahags-
munir mæltu með rannsókninni. Þess
vegna er fjallað um málið í fjölmiðl-
um. Fyrir því virðist Valtýr vera afar
viðkvæmur, hverju sem þar er um að
kenna. Í bræði sinni sakar hann mig
um vankunnáttu í lögfræði og segir
mig fara offari. Þessi stóryrði snerta
mig ekki mikið. Hann segir mig líka
vera lýðskrumara. Það er líklega
frekar óheppilegt fyrir hann að hafa í
þessu samhengi valið dæmið um
málsvörn mína á opinberum vett-
vangi fyrir sýknaðan mann í svo-
nefndu prófessorsmáli. Lýðskrumari
er orð, sem er notað um þann sem tal-
ar á þann hátt sem almenningur vill
heyra. Kannski hann telji mig hafa
átt slíkt erindi í því máli?
Reiði er ekki góður ferðafélagi í
umræðum um málefni. Raunar helg-
ast reiði oftast af vanmætti. Sá sem
þekkir ekki fullnægjandi málefnaleg-
ar röksemdir fyrir málstað sínum
verður stundum reiður. Líka sá sem
hefur unnið málstað sínum tjón með
mistökum, sem hann getur ekki bætt
úr. Ég vona Valtýs vegna að hann nái
að vinna bug á reiði sinni og verði far-
sæll í störfum sínum sem héraðsdóm-
ari, svo sem hann hefur einatt verið í
fortíðinni.
PERSÓNULEG ERINDI
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson
„Reiði helg-
ast oftast af
vanmætti.“
Höfundur er hæstaréttarlögmaður
og prófessor í lögfræði.
MINNINGAR
✝ Ingimundur Er-lendsson fæddist
á Ísafirði 23. júlí
1930. Hann andaðist
á heimili sínu í
Reykjavík 7. febrúar
síðastliðinn. For-
eldrar hans voru Er-
lendur Jónsson, f. 1.
apríl 1894, d. 7. sept.
1957, og Gestína
Guðmundsdóttir, f.
14. maí 1895, d. 7.
feb. 1978. Systkini
Ingimundar eru:
Halldór, Guðmunda,
Sigurður, Jón, Guð-
mundur, Þóra (tvíburi Ingimund-
ar) og Sigríður.
Ingimundur kvæntist Krist-
jönu Haraldsdóttir. Þau slitu
samvistir. Dóttir þeirra er Guð-
rún Erna, f. 30.8. 1957, sambýlis-
maður Erik Guls-
rud, búsett í Noregi.
Ingimundur
kvæntist 6.12. 1980
eftirlifandi eigin-
konu sinni Ester
Þorsteinsdóttur, f.
28.9. 1940. Dætur
hennar eru 1) Jón-
ína S. Jónsdóttir, f.
12.3. 1964, barn
hennar er Ester
Inga Alfreðsdóttir,
f. 1.3. 1984. 2) Lóa
Björk Hallsdóttir, f.
7.3. 1972, maki Ein-
ar Þór Einarsson, f.
30.7. 1970. Börn þeirra eru Dag-
ur Andri, f. 18.5. 1998, og Sól-
veig Halla, f. 1.8. 2002.
Útför Ingimundar verður gerð
frá Fella- og Hólakirkju í dag og
hefst athöfnin klukkan 13.30.
Það er með mörgum tárum og
trega sem við kveðjum ástkæran
fósturföður okkar. Hann kom inn í
líf okkar systra þegar við vorum
sjö og fimmtán ára og tók okkur
strax sem við værum hans eigin
dætur. Alltaf var Ingimundur til
staðar þegar við þurftum á honum
að halda, hvort sem við þurftum
hlýju eða bara spjall. Þær eru
margar góðar stundirnar sem við
áttum saman og minnumst við síð-
ustu samverustundar okkar í sex-
tugsafmæli móðurbróður okkar.
Ekki gátum við ímyndað okkur þá
að þetta yrði síðasta fjölskyldu-
stundin, en við þökkum guði fyrir
að hafa gefið okkur hana. Við minn-
umst orða Bogga móðurbróður
okkar sem var að sýna frænkum
okkar lampa sem Ingimundur hafði
búið til. Þá sagði Ingimundur: „Ég
er nú bara fúskari.“ Þá sagði
Boggi: „Nei, þú ert snillingur.“
Þessi orð lýsa honum vel því allt
sem hann tók sér fyrir hendur
gerði hann fullkomlega. Eftir hann
liggja mörg listaverk og erum við
glaðar yfir að hafa eignast marga
hluti eftir hann, þeir eiga eftir að
minna okkur á hann um ókomna
tíð.
Við þökkum fyrir allar þær ynd-
islegu stundir sem við áttum saman
og þökkum fyrir að hafa fengið þig
sem fósturföður og afa barnanna
okkar. Við látum minninguna um
þig lifa og verðum duglegar að
segja barnabörnunum frá þér, af-
anum sem þau misstu allt of fljótt.
Guð styrki okkur í sorginni. Lát-
um minninguna um þig vera ljós í
lífi okkar.
Hjartans kveðjur frá Guðrúnu
Ernu með þökk fyrir að hafa átt
þig sem pabba.
Lóa Björk og Jónína Sesselja.
Okkur langar með nokkrum orð-
um að minnast fósturföður, tengda-
föður og afa.
Mig langar að byrja á því að rifja
upp draum sem mig dreymdi fyrir
INGIMUNDUR
ERLENDSSON
✝ Jón Kristinn Jón-asson iðnverka-
maður, Háagerði 27,
Reykjavík, fæddist á
Eyrarbakka 1. októ-
ber 1909 og ólst þar
upp. Hann lést
sunnudaginn 9. febr-
úar síðastliðinn. For-
eldrar hans voru Jón-
as Einarsson, f. 18.11.
1862, d. 5.4. 1927, sjó-
maður í Garðhúsum á
Eyrarbakka, og Guð-
leif Gunnarsdóttir, f.
27.6. 1873, d. 6.1.
1953, húsmóðir. Jón
átti átta systkini en eitt þeirra er á
lífi, Ingveldur Jónasdóttir, f.
29.10. 1917, húsmóðir í Reykjavík.
Jón fór ungur til sjós og stund-
aði sjómennsku frá Eyrarbakka á
sínum yngri árum. Hann starfaði
síðan í Stálhúsgögnum frá stofnun
fyrirtækisins og þar til hann lét af
störfum fyrir aldurs sakir 1997.
Eiginkona Jóns var Rannveig
Magnúsdóttir, f.
18.5. 1910, d. 9.7.
1985, húsmóðir. Hún
var dóttir Magnúsar
Hávarðarsonar út-
gerðarmanns í Nes-
kaupstað og Guðrún-
ar Guðmundsdóttur
húsmóður. Börn
Jóns og Rannveigar
eru: 1) Guðrún Jóns-
dóttir, f. 1.2. 1938,
starfsmaður við
Landspítala í Foss-
vogi, búsett í Kópa-
vogi. Maður hennar
er Sveinn Ólafur
Tryggvason, f. 1.6. 1931 og eiga
þau fjögur börn. 2) Auður Jóns-
dóttir, f. 9.7. 1946, bankastarfs-
maður, búsett í Sandgerði. Maður
hennar er Rafn Sævar Heið-
mundsson og eiga þau þrjú börn.
Útförin fer fram í dag, mánu-
daginn 17. febrúar, kl. 13:30 í Bú-
staðakirkju.
Elsku afi og afi-langafi eins og
börnin okkar voru vön að kalla þig,
nú ertu farinn frá okkur og kominn
á næsta áfangastað. Við kveðjum
þig með söknuð í hjarta en þakk-
læti fyrir að hafa fengið að hafa þig
hjá okkur svo lengi.
Með þér hverfur einn af traust-
ari póstum tilveru okkar sem við
áttum í þér og ömmu í Háagerði
27. Í húsinu ykkar sem þið byggð-
uð löngu áður en við komum í
þennan heim áttum við eftir að
búa, alast upp, þroskast og eiga
ómældar gleðistundir með allri fjöl-
skyldunni.
Alltaf varstu tilbúin til að hjálpa
okkur með hvað sem var, hvað sem
tautaði og raulaði og alltaf áttum
við húsaskjól hjá þér til lengri eða
skemmri tíma þegar svo stóð á.
Með þinni hjálp náðum við mörgum
af okkar stóru markmiðum í lífinu.
Þú varst alvörumaður, heill í
gegn og harður af þér, pottþéttur
nagli eins og sumir myndu segja.
Við sem þekktum þig vissum að þú
varst ekki þekktur fyrir að gefast
upp hversu sterkur sem mótvind-
urinn var. Þú hafðir þínar skoðanir
á hlutunum og lást ekki á þeim.
Tjáðir þig óspart um heims- og
þjóðarmál og varst alla tíð vel inni í
því sem var að gerast í lífinu og til-
verunni. Aldrei sáum við þig sitja
auðum höndum og vandvirknin var
þér í blóð borin þannig að allt sem
þú komst að eða gerðir var eins
JÓN KRISTINN
JÓNASSON