Morgunblaðið - 17.02.2003, Blaðsíða 16

16 MÁNUDAGUR 17. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson. H
ÁTT settir embættismenn
í Bandaríkjunum, þeirra á
meðal Donald Rumsfeld
varnarmálaráðherra, hafa
að undanförnu ýjað að því
að til greina komi að gefa Saddam Huss-
ein og handbendum hans upp sakir,
gegn því að þeir fari frá Írak, til að af-
stýra stríði. Er það góð hugmynd að
veita honum slíka sakaruppgjöf? Hvern-
ig liti það út í augum þeirra sem hafa
reynt að taka af þá venju að refsa ekki
embættismönnum sem eru sekir um
hryllilega glæpi?
Þetta eru mikilvægar spurningar. Til
að reyna að svara þeim virðist þurfa að
hafa tvö meginatriði í huga. Í fyrsta lagi
þarf að hafa hliðsjón af því hversu alvar-
lega glæpi þeir, sem myndu komast hjá
refsingu, hafa framið. Í öðru lagi þarf að
taka tillit til þess hversu miklum blóðs-
úthellingum og þjáningum hægt væri að
afstýra með því að láta slíkan harðstjóra
og samverkamenn hans ganga lausa.
Þriðja atriðið sem einnig ætti að hafa í
huga er sá skaði sem þetta myndi valda
alþjóðlega refsiréttinum sem verið er að
móta til að taka fyrir refsileysi þeirra
sem beita valdi sínu til að fremja
grimmdarverk.
Hvað glæpsamlegt athæfi Saddams
Husseins varðar er líklega enginn emb-
ættismaður nú við völd sem er með eins
blóði flekkaðar hendur og hann. Hér eru
aðeins nefnd nokkur dæmi um glæpi
hans:
 hann lét her sinn beita efnavopnum
gegn írönskum hermönnum í átta ára
stríði Írans og Íraks sem Saddam hóf
árið 1980;
 hann lét myrða um 5.000 íbúa kúr-
díska bæjarins Halabja í mars 1988
með því að beita efnavopnum, eftir að
hafa notað slík vopn mánuðina áður
gegn kúrdískum þorpum í grenndinni;
 lét myrða um 100.000 Kúrda í út rým-
ingarherferð sem kallaðist „Anfal“
milli febrúar og september 1988, að-
allega með því að flytja fórnarlömbin
út í eyðimörk þar sem þau voru rekin
ofan í opnar grafir, skotin með vél-
byssum og síðan hulin sandi með jarð-
ýtum;
 lét eyðileggja forna menningu svo-
nefndra „Fenja-araba“ í suðaust-
anverðu Írak, en því var fylgt eftir
með nauðungarflutningum og morðum
á fyrri íbúum svæðisins;
 aðgerðir hans í Kúveit þegar Íraksher
réðst inn í landið, til að mynda hurfu
hundruð kúveiskra borgara sporlaust
og ekki er enn vitað um afdrif þeirra;
 grimmilegar refsiaðgerðir gegn sjít-
um í Suður-Írak eftir Persaflóastríðið
árið 1991;
 og ofsóknir á hendur öllum Írökum
sem grunaðir eru um andóf eða svik-
semi.
Öll þessi sakarefni teljast stríðs-
glæpir, glæpir gegn mannúð, og fjölda-
morðin í Antal-herferðinni og ef til vill
mál Fenja-arabanna teljast til alvarleg-
asta glæpsins, hópmorðs (genocide).
Þótt við vitum ekki hversu miklum
blóðsúthellingum og hörmungum innrás
í Írak myndi valda leikur ekki vafi á því
að þær yrðu m
rök fyrir því a
Hussein og sa
mönnum eins
(„Efnavopna-
hann), frænda
leggjanda An
okkur jafnmik
tryggja að ma
Hægt er að
virðist vera á
réttlætinu og
alþjóðlegs ref
ekki til neinn
draga Saddam
þjóðasakamál
Írösk kona heldur á mynd af Saddam Hussein í heimaborg
undur telur ekki hægt að útiloka að Saddam kjósi útlegð fr
Saddam veitt saka
’ Leyfufara þan
náum ho
án nokk
fyrir ref
© The Project Syndicate.
eftir Aryeh Neier
UM síðustu helgi hélt Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir sína fyrstu ræðu sem þing-
frambjóðandi. Fyrirfram mátti búast við
því að forsætisráðherraefni Samfylking-
arinnar myndi kynna hvaða málefnum hún
hygðist beita sér fyrir í komandi kosninga-
baráttu og upplýsa kjósendur um hver sýn
hennar á efnahags- og atvinnumál væri.
Þeir sem báru þá von í brjósti urðu fyrir
vonbrigðum. Málefnalegar áherslur viku
fyrir lýðskrumi, rangfærslum og aðdrótt-
unum sem erfitt verður að sjá hvernig
Ingibjörg ætlar að rökstyðja. Raunar
bendir allt til þess að í þetta skiptið hafi
Ingibjörg talað gegn betri vitund í von um
vinsældir, en forsendurnar voru vafasam-
ar.
Í ræðu sinni sagði Ingibjörg að helsta
meinsemd íslensks efnahags- og atvinnu-
lífs væru afskipti stjórnmálamanna af fyr-
irtækjum og nefndi dæmi. Beindi hún
spjótum sínum persónulega að Davíð
Oddssyni forsætisráðherra og gaf í skyn
að hann misbeitti valdi sínu. Ásakanir
Ingibjargar eru mjög alvarlegar. Hins
vegar standast þær ekki skoðun og hitta
hana sjálfa, flokk hennar og formann hans
verst fyrir.
Afskipti stjórn-
málamanna skert
Öllum er ljóst að afskipti stjórnmála-
manna af efnahags- og atvinnulífi hafa far-
ið mjög minnkandi sl. 12 ár. Ríkisstjórnir
Davíðs Oddssonar hafa markvisst dregið
úr afskiptum stjórnmálamanna af atvinnu-
og efnahagslífinu. Til sönnunar um það er
sú mikla einkavæðing ríkisfyrirtækja sem
átt hefur sér stað á Íslandi á þessu tíma-
bili. Tugir ríkisfyrirtækja hafa verið seldir
einkaaðilum og hafa því völd sem áður
voru í höndum stjórnmálamanna verið
færð yfir til einkaaðila og almennings.
Ákvörðunarvald í vaxtamálum hefur og
verið fært frá stjórnmálamönnum og yfir
til Seðlabanka Íslands. Það var undir for-
ystu Davíðs Oddssonar sem sett voru
stjórnsýslulög með skýrum reglum um
það hvernig stjórnsýslan skuli og megi
haga sér og atvinnulífið gert gagnsærra
með setningu skýrra og almennra leik-
reglna sem allir þurfa að lúta. Það eru rík-
isstjórnir Davíðs Oddssonar sem hafa fært
opinbert eftirlit með atvinnulífinu til sjálf-
stæðra stofnana sem ekki lúta boðvaldi
stjórnmálamanna. Ef nokkur íslenskur
stjórnmálamaður hefur beitt sér fyrir því
að draga úr valdi stjórnmálamanna og því
að settar væru almennar leikreglur, þá er
það einmitt Davíð Oddsson, maðurinn sem
Ingibjörg Sólrún telur að nauðsynlegt sé
að losna við svo færa megi vald frá stjórn-
málamönnum og setja almennar leik-
reglur!
„Hreinræktaðir drullusokkar“
Hins vegar er óljóst hvað flaug í gegn-
um huga formanns Samfylkingarinnar
meðan svilkona hans flutti ræðu sína. Öss-
ur er nefnilega sá stjórnmálamaður sem
lengst hefur gengið í afskiptasemi sinni
gagnvart fyrirtækjum. Frægt er bréfið
sem hann sendi fyrirsvarsmönnum Baugs
í „guðs friði – en ekki mínum“, svo notað
sé orðalag Össurar sjálfs. Þar sagði hann
m.a. að Baugsfeðgar væru „hreinræktaðir
drullusokkar“, að þeir höguðu sér eins og
„suðuramerískir gangsterar“ og bætti síð-
an við að svona „menn eiga ekki skilið
virðingu samborgara sinna. Því ætla ég að
koma til skila“. Össur sagðist eiga langa
ævi fyrir höndum, sér væri létt um mál og
hann lipur me
afskipti. „You
formaður Sam
sem að sögn b
því að menn ta
þingræðu sem
hafði hann ein
arkveðju: „Stó
einokunar key
tak þeirra á m
heyrða dýrtíð
ríkisstjórninni
fótspor verkal
viðræður við þ
þjóðarheillar a
matarverð. Ég
að það ættu að
ekki rétt muna
aðarmaður rík
Loftsson, form
arnefndar, sé
Baugs? Ef for
forseti, þá er þ
ingunni að Sam
hendur þau tæ
skipa fyrir um
skipta upp slík
telur þess þörf
muni neytenda
herra voru þau
grípa til þeirra
ir ef, og aðeins
irtækið misnot
sína. Slíkar sa
ar fram og til e
skiptasemi stj
meinsemd ísle
Sjálfsmark!
Eftir Sigurð Kára
Kristjánsson
Málefnalegar áherslur viku f
lýðskrumi, rangfærslum og a
dróttunum sem erfitt verður
sjá hvernig Ingibjörg ætlar a
rökstyðja.
FYRIRTÆKI OG PÓLITÍK
„FRIÐUR Á OKKAR TÍMUM“
Fólk vill frið. Það er bæði réttafstaða og eðlileg. Fólk villekki stríð. Það vill ekki sjá á
eftir börnum sínum í stríð. Það vill
ekki fylgjast með fréttum um mann-
dráp í stórum stíl. Þess vegna er
barátta fyrir friði skiljanleg og eðli-
leg.
Áður en heimsstyrjöldin síðari
hófst var krafan um frið mjög sterk í
Bretlandi. Winston Churchill, sem
síðar varð sá forystumaður Breta í
heimsstyrjöldinni, sem talaði kjark í
þjóð sína og leiddi hana til sigurs í
bandalagi við Bandaríkjamenn og
Sovétmenn, var utangarðsmaður í
Bretlandi nokkur síðustu árin áður
en Þjóðverjar hófu innrás sína í Pól-
land. Hann varaði við því að Þjóð-
verjar undir forystu Adolfs Hitlers
stefndu á landvinninga í Evrópu og
að lýðræðisríki Evrópu yrðu að
grípa til varna. Á hann var ekki
hlustað.
Churchill var ekki vinsælasti
stjórnmálamaður Breta á þessum
árum. Það var þáverandi forsætis-
ráðherra Breta, Neville Chamb-
erlain. Hann fór til München að hitta
Hitler og þáverandi forsætisráð-
herra Frakka og sneri heim, veifaði
hvítu blaði og sagði: Friður á okkar
tímum.“ Hann var hylltur sem þjóð-
hetja við heimkomuna. Þungu fargi
var létt af Bretum. Allir vildu frið.
Mótmælafundir víða um heim í
fyrradag sýna, að fólk um allan heim
vill frið og það er ekkert nýtt. Hins
vegar er það því miður svo, að það
eru alltaf einhver öfl að verki, sem
vilja annað.
Fyrir rúmum áratug hófust hern-
aðarátök á Balkanskaga sem leiddu
til ógeðslegra ódæðisverka. Enginn
hefði trúað því að einungis hálfri öld
eftir að þýzkir nazistar reyndu að
útrýma Gyðingum yrðu áþekkar að-
ferðir notaðar til þess að útrýma
þjóðarbrotum á Balkanskaga. En
það var gert og Evrópuríkin reynd-
ust vanmáttug að stöðva það glæp-
samlega framferði. Það gerðu
Bandaríkjamenn.
Með þessum orðum er ekki verið
að líkja Saddam Hussein í Írak eða
forystumönnum Norður-Kóreu við
Adolf Hitler, þótt segja megi að ein-
ræðisherrar nútímans hafi yfir
margfalt öflugri vopnum að ráða en
hann á sinni tíð.
Það er hins vegar hægt að færa
býsna sterk rök fyrir því, að það sé
skynsamlegri stefna að afvopna ein-
ræðisherra nútímans áður en þeir
láta til skarar skríða.
Neville Chamberlain var ekki
lengi þjóðhetja í Bretlandi. Það kom
í ljós að hann hafði rangt fyrir sér.
Fyrst bauð hann Churchill sæti í
stjórn sinni, sem Churchill þáði og
síðar sagði Chamberlain af sér.
Bandaríkjamenn eru ekki einir í
heiminum og þeir þurfa á banda-
mönnum að halda. Þeir eiga að
leggja alla áherzlu á að samstaða
Vesturlandaþjóða í stórum málum
rofni ekki og að þeir fari að alþjóð-
legum lögum.
Það eru hins vegar of mörg dæmi
um það, að þeir sem vilja frið hvað
sem það kostar eða vilja ekki blanda
sér í deilumál hafi rangt fyrir sér. Ef
friðarstefna Chamberlains hefði ráð-
ið ríkjum hefðu herir Hitlers lagt
undir sig Bretland. Ef þeir hefðu
ráðið ferðinni, sem vildu engin af-
skipti af deilumálum þjóðanna á
Balkanskaga hefðu milljónir verið
drepnar þar til viðbótar.
Þetta er umhugsunarefni fyrir þá,
sem telja, að ekki megi skerða hár á
höfði grimmdarseggja, sem stjórna
því miður enn einstökum ríkjum í
heimsbyggðinni.
Í samtali við Morgunblaðið í gær,sagði Björgólfur Thor Björgólfs-
son spurður um ásakanir Ingibjargar
Sólrúnar Gísladóttur og fleiri þess
efnis, að stjórnmálamenn hefðu af-
skipti af fyrirtækjum og málefnum
þeirra:
„Mér finnst frekar að fyrirtækin
séu að troða sér inn í pólitíkina og
halda því fram, að þau séu skotspónn
eða fórnarlömb stjórnvalda. Ég næ
þessu ekki. Ég hef ekki séð neinn
stíga upp í pontu og gagnrýna fyr-
irtæki og allar stofnanirnar fylgja í
kjölfarið. Ég er ekki fyrir svona sam-
særiskenningar.“
Í samtalinu er vísað til þess, að
fyrrverandi borgarstjóri hafi máli
sínu til stuðnings vitnað í ummæli
Björgólfs Thors þess efnis, að mark-
aðsöflin væru ekki í hávegum höfð
hér á landi og að hér væri það pólitík-
in sem réði. Um þetta segir Björg-
ólfur Thor í samtalinu við Morgun-
blaðið:
„Ég var að tala um annað og engar
forsendur fyrir því að útleggja orð
mín þannig, að verið sé að ráðast á
einhver þrjú fyrirtæki, sem hún nafn-
greinir …mér finnst sum af þessum
fyrirtækjum hafa verið að gera sig
pólitísk. Og því miður hefur það tek-
izt. Ég er ekki að segja að pólitíkin
hafi verið að skipta sér af þeim; mér
finnst þau hafa lent í sínum málum og
sagt síðan að það hafi verið pólitík. Og
núna er það gripið á lofti fyrir kosn-
ingar.“
Það er óneitanlega bæði fróðlegt og
gagnlegt að sjá hvernig þessar um-
ræður horfa við ungum manni, sem
fyrst og fremst hefur starfað í öðrum
löndum í áratug og náð þar miklum
árangri. Hann lítur svo á, að það séu
einstök fyrirtæki, sem hafi verið að
blanda stjórnmálamönnum eða
stjórnmálaflokkum í sín málefni en
ekki öfugt.
Þetta er sjónarmið, sem ekki hefur
komið til umræðu hér en þetta við-
horf er forvitnilegt.
Návígið hér á Íslandi er óþolandi
fyrir marga þá, sem hafa mikil um-
svif, hvort sem það er á vettvangi við-
skiptalífs eða stjórnmála. Þess vegna
bryddar meira á því en áður að ungir
Íslendingar vilji frekar starfa í öðrum
löndum en hér heima. Það er mikið
umhugsunarefni fyrir alla þá, sem
hlut eiga að máli.