Morgunblaðið - 19.03.2003, Qupperneq 24

LISTIR
24 MIÐVIKUDAGUR 19. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
AÐ var engan veginn ásetn-
ingur minn að skrifa um
Færeyjar né færeyska list
þegar utan var haldið því mín
beið mikið verk, en það litla
sem ég sá og upplifði ýtti
harkalega við mér. Af nógu
öðru og nærtækara að taka, sem er að gerast í
beinu sjónmáli og heimslistinni, væri auðvelt
mál að afgreiða tugi pistla hér um og sæist þó
trauðla til botns á samræðunni. En þar sem
ég tel mig ekki hafa brugðið upp raunsannri
mynd af því sem fyrir augu bar í fyrra pistl-
inum hugnast mér að bæta úr því með öðrum
sem byggist að meginhluta á ljósmyndum,
teknum á einni dagstund.
Við Íslendingar erum iðulega að setja okkur
á háan stall fyrir menningararfinn sem við
teljum einstæðan í heiminum, má að hluta
vera rétt. En viljum þá stundum gleyma að á
úthafinu miðs vegar á milli Íslands og meg-
inlandsins eru 18 klettaeyjar þar sem einnig
hefur þróast einstæð menning af sömu rótum
og okkar. Eru þó ekki meiri um sig en sand-
kornið á samkomuhúsgólfinu, svo vitnað sé í
mærð skrif William Heinesens, eða fugladrit
miðs vegar á úthafinu mikla milli Íslands og
Noregs, sem er ekki síður gild samlíking í
ljósi sjófuglamergðarinnar yfir þessu klettótta
og blágrýtta landkríli. Eins og við eigum
Þingvelli eiga Færeyingar Þinganes, sem
heitir einnig eftir Al-
þingi sem stofnað
var á staðnum á tí-
undu öld og örnefnin
benda ekki síður til
sögunnar og um-
hverfisins en hjá
okkur sbr. Vestmanna, Hvalvík, Eiði, Kolla-
fjörður, Kollafjarðardalur, Kaldbaksbotnur,
Norðradalur. Frumbyggjarnir eiga að hafa
flúið eyjarnar undan sjóræningjum en síðan
komu norskir víkingar og fyrsta landnáms-
manninn, Grím Kamban, bar á land nokkru
fyrr en Ingólf Arnarson til Íslands. Nafnið
Farei fyrst sýnilegt á landakorti frá 1280, er
komið úr gelísku og þýðir hið fjarlæga land,
var svo einnig tengt fornnorræna orðinu yfir
sauðfé sem mikið var af á eyjunum. Íbúarnir
hafa einnig lifað á sjávarfangi og landbúnaði,
og mun frekar en Íslendingar orðið að berjast
við einangrun, harðindi og óblíð náttúruöfl í
meira en þúsund ár. Saga þjóðarinnar í
grunndráttum keimlík okkar, Papar námu þar
land og síðan norskir víkingar, kristnuðust á
svipuðum tíma, og tungumál þeirra um margt
nauðalíkt íslenzkunni, þótt fornnorræna sé
hreinni og ómengaðri hjá okkur. Margur veit
þetta allt, en góð vísa er aldrei of oft kveðin
eins og sagt er, munu þó fæstir sem ekki hafa
sótt eyjarnar heim gera sér grein fyrir hinni
sérstæðu og stórmerku þjóðmenningu sem
þar hefur þróast og varðveist fram á daginn í
dag. Líkt og Kína, fjölmennasta þjóð heims,
var um aldir undir mongólskum keisurum án
þess að glata menningararfinum, varðveitti sú
fámennasta sinn. Hefur þó verið undir norskri
og danskri krúnu frá 1380 og dögum Margrét-
ar I, lengstum danskri frá stofnun Kalmar-
sambandsins 1397, rúmri öld eftir að Mong-
ólar hrifsuðu til sín keisaravöldin langt langt í
austri.
Þetta ætti að upplýsa, að undirskriftpappíra jafngildir ekki þjóðmenn-ingarlegu sjálfstæði ef menn haldaekki þeim mun fastar um arfleifð
kynslóðanna, tungu, bók-, verk- og sjón-
menntir. Það segir og drjúga sögu af menn-
ingarstigi fámennrar þjóðar, að á tvö hundruð
árum hefur íbúatalan tífaldast, náði mest
47.838, samkvæmt manntali 1989, en á
kreppuárunum 1990–95 féll talan niður í
43.393 árið 1995, sem var mikil blóðtaka. En
þegar hagur þjóðarinnar tók að vænkast með
nýrri og heilbrigðari fiskiveiðilöggjöf tók íbú-
unum aftur að fjölga og voru 46.182 árið 2000,
þannig að allt eins má búast við að þeir nálgist
töluna 50.000 á líkum tíma og Íslendingar
300.000. Veit þó ekki til að Færeyingum sé
tamt að tala um litlu Færeyjar, frekar en Ís-
lendingum um litla Ísland, en hins vegar sér
maður iðulega á prenti vísað til lille Danmark
af þarlendum, og eru Danir þó vel á sjöttu
milljón. Þá eru margir helstu bógar danskrar
myndlistar búsettir í útlandinu; París, Berlín,
Róm, Suður-Frakklandi og Spáni þar eð þeim
finnst þröngt um sig í heimalandinu! Hins
vegar veit ég ekki um neinn færeyskan lista-
mann búsettan erlendis nema í Danmörku, og
þá af líkri ástæðu og íslenzkir fyrrum, en hér-
lendum fer fjölgandi sem kjósa að búa erlend-
is. Færeyingar halda aftur á móti stórum bet-
ur utan um arf sinn í myndlistinni, sem heima
fyrir er ólíkt sýnilegri en okkar, og með vax-
andi velsæld hefur hagur myndlistarinnar
vænkast til muna. Þá eru Færeyingar lítið
gefnir fyrir yfirborð, þykjustu og fínheit, sem
þúsundkrónaseðillinn þeirra, ígildi rúmra 11
þúsund íslenzkra, má vera til vitnis um, en á
annarri hliðinni er einungis ein látlaus penna-
teikning af færeyskum húsum. Ef eitthvað er,
þá hafa Færeyingar andstætt Íslendingum
kannski helst til mikla tilhneigingu til að halda
sínum listamönnum fram og gera þá sýnilega.
Erlend list er lítt áberandi í Þórshöfn,en getur þó birst á óvæntan hátt,til að mynda vakti Jan Anderssoneinn daginn athygli mína á sér-
stæðu sjónspili, er gagnsæ þokuslæða líkust
mjúkum vegghjúp lá eftir endilöngum knatt-
spyrnuvellinum á flatlendinu neðan Listaskál-
ans. Þá stundina áttust við lið í litsterkum bol-
um og einstaklega myndrænt á að horfa, upp í
hugann kom samstundis stórt málverk eftir
Robert Delaunay, einn af höfuðmeisturum
módernismans, og hangir yfirleitt uppi á nú-
listasafninu í París.
Svíinn Jan Andersson hyggur á framtíðar-
búsetu í Færeyjum og hefur fest sér lóð þar
sem heitir Velbaststaður, sex kílómetra frá
Þórshöfn. Við verklok á föstudegi er einungis
var eftir að árita steinþrykkin, vildi hann sýna
mér staðinn, ók þó fyrst til Kirkjubæjar, um
aldir miðstöð andlegs og menningarlegs valds
á eyjunum. Fimmtudagurinn hafði verið
bjartur og heiðskír en nú voru vætan og þoku-
slæðingurinn komin aftur en þó ekki svo að
byrgði fyrir allt skyggni. Áðum fyrst á heimili
listamannsins Tróndar Paturssonar, skammt
frá Kirkjubæ, en hann hafði komið á verk-
stæðið og boðið okkur að heimsækja sig, nýaf-
staðin eftirminnileg sýning hans í Hafnarborg
í Hafnarfirði. Heimsóknin fyrir margt op-
inberun, persónan hrá og úfin líkt og heima-
land hans, eins og hann hafi sprottið upp úr
blágrýtinu, verk listamannsins aftur á móti
mjög í módernískum anda, hvar hlykkjast
blökk tilbrigði um djúpbláa fleti. Patursson
allt í senn málari, glerlistarmaður og mynd-
höggvari auk þess að gera innsetningar, hér
kunnast verk hans á gámasýningunni í Kaup-
mannahöfn í tilefni menningarborgarárs 1996.
Gámurinn hefur fengið samastað við Lista-
skálann í Þórshöfn, en er dálítið farinn að láta
á sjá, þyrfti helst að vera hátt uppi til að
skapa rétta rýmistilfinningu, svona líkt og á
hafnarbakkanum í Kaupmannahöfn. Lista-
maðurinn býr frumlega og rótið í kringum
hann í meira lagi, hins vegar eru verk hans
einföld í sniðum. Hefur fengið mörg opinber
verkefni á síðari árum, til að mynda gert stóra
altaristöflu í litlu kaþólsku kirkjuna í Þórs-
höfn, þar hafa menn kunnað að sníða sér
stakk eftir vexti, en söfnuðurinn telur ein-
ungis 70 sálir. Áðum lengi í hinu forna bisk-
upssetri Kirkjubæ og Múrnum, hinni gömlu
hágotnesku Magnúsardómkirkju frá því um
1300. Litum einnig inn í þann hluta gamla
kóngsbæjarins sem til sýnis er almenningi svo
og miðaldakirkjuna í láginni neðan hans sem
enn er í gagninu, þar prýðir altarið málverk
eftir Sámal Joensen Mikines (1906–1979).
Kirkjuhliðið skreytt einkennandi glerflísum
eftir Trónd Patursson. Undarleg tilfinning
gagntók mig á þessum sögufræga og helga
stað, má í og með hafa verið sökum þess að Ís-
lendingar eiga enga hliðstæðu um manngerða
virkt úr fortíð…
Skyndisýn af Færeyjum
Bárður Jákupsson: Grjótljóð I, olía á léreft.
Glerlistaverk Tróndar Paturssonar í kaþólsku kirkjunni,
Þórshöfn.
Magnúsardómkirkjan, líka kölluð Múrinn.
Tróndur Patursson við húsið sitt.
Morgunblaðið/Bragi Ásgeirsson
Hús í Kirkjubæ.
Hliðið að miðaldakirkjunni.
Altaristafla Mikines í miðaldakirkjunni, Kirkjubæ.
SJÓNSPEGILL
Bragi
Ásgeirsson
bragia@itn.is
Zakarías Heinesen: Mjørki, olía á léreft. Í Listaskálanum.