Morgunblaðið - 10.04.2003, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 FIMMTUDAGUR 10. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
jóð sem býr við frið
ræktar ekki nauðsyn-
lega friðarmenningu.
Líklegra er að hún
sofni á verðinum.
Friðurinn á sér nefnilega ekki
nógu sterkan hagsmunahóp.
Ár er helgað ákveðnu málefni
fyrir tilstuðlan Sameinuðu þjóð-
anna, núna er t.d. alþjóða ár fatl-
aðra, árið 1999 var ár aldraðra.
Eflaust muna einhverjir eftir ári
fjölskyldunnar, ári hafsins, ári
trésins. Fáir geta sennilega rifjað
upp að árið 2000 var helgað frið-
armenningu þjóðanna, enda
höfðu engir hagsmunahópar
áhuga á málinu, og stjórn-
málamenn þurftu þar af leiðandi
ekki að bregðast við þeim. Engri
krónu var því
varið í frið-
armenn-
inguna, aðeins
kinkað kolli.
Lítið ljós
logaði þó.
Haustið 1999 stofnaði 5. E í
Melaskóla friðarfélag og kallaði
sig friðarbekk, en þau þekktu
svipaða bekki á Netinu. Fyrsta
verkið var að skora á Ingibjörgu
Sólrúnu Gísladóttur borgarstjóra
að lýsa 1. janúar 2000 sem dag
friðar. Hún tók málaleitan vel og
lýsti borgarráð Reykjavíkur dag-
inn dag friðar.
Borgarráð samþykkti sömu
áskorun næstu tvö ár og nú er 1.
janúar ár hvert dagur friðar.
Árin 2000–2002 stóð frið-
arbekkurinn fyrir svokallaðri
friðarmínútu sem Sameinuðu
þjóðirnar stinga upp á al-
þjóðadagi SÞ um frið (Int-
ernational Day of Peace).
Friðarbekkurinn útbreiddi
boðskapinn með fréttatilkynn-
ingum og með hjálp fjölmiða og
gerði tillögu að eftirfarandi for-
mála mínútunnar:
„Við munum í nafni Sameinuðu
þjóðanna leggja okkar af mörk-
um á friðardeginum með því að
sjá fagra veröld í hljóðri mínútu;
heim friðar og sældar öllum til
handa. Þegar mínútan er liðin
munum við segja saman orðin:
„Megi friður ríkja á jörðinni.“ –
Þakka ykkur fyrir að rétta hjálp-
arhönd og að vilja reisa heim
varanlegs friðar.“
Skólatorg.is hafði á tímabili
opinn sérstakan friðarbekkjarvef,
þar var ritað: „Friðarvefurinn á
Skólatorgi er vettvangur fyrir
börn til að láta rödd sína heyrast
en Sameinuðu þjóðirnar hafa lýst
því yfir að skoðanir barna séu
jafngildar og fullorðinna og að
það eigi að hlusta á þær ef finna
eigi góðar lausnir á stríði.“
Sameinuðu þjóðirnar fylgdu
friðarárinu eftir með því að helga
áratuginn 2001–2010 friðarmenn-
ingu handa börnum þessa heims
(International Decade for a Cult-
ure of Peace and Non-Violence
for the Children of the World).
Árið 2001 skipulagði allsherj-
arráð SÞ friðarviku og ráðgerði
að koma saman á alþjóðadegi
friðar. Það reyndist hinsvegar
ekki unnt og var fundinum frest-
ar. Alþjóðadagur friðar, 11. sept-
ember 2001, varð dagur hryðju-
verka í Bandaríkjunum þar sem
tvíburaturnarnir hrundu.
Í þessari septemberviku var
skipulögð alþjóðamínúta til að
minnast hinna látnu. Það voru
viðbrögð þegar allt var um sein-
an.
Friðarbekkurinn í Melaskóla
var grasrótarhreyfing með engin
völd og ekkert fé, aðeins umræð-
ur á heimspekilegum nótum og
einstaka verkefni; friðarmínúta,
dagur friðar, safna undirskriftum
fyrir yfirlýsingu um friðarmenn-
ingu og afnám ofbeldis. Mark-
miðið var að efla vitund almenn-
ings um gildi friðar og til að
varpa ljósi á hlutverk Sameinuðu
þjóðanna. Yfirlýsingin (manifesto
2000) hljómar svo:
„Ég heiti því að dags daglega,
í fjölskyldu minni, í vinnunni, í
heimabyggð minni, í landinu
mínu og í heimshluta mínum að:
1. Virða allt líf. Virða lífið og
sæmd hvers einstaklings án mis-
mununar eða fordóma.
2. Hafna ofbeldi. Vera frið-
samur, hafna hvers konar of-
beldi: líkamlegu, kynferðislegu,
andlegu, efnahagslegu og fé-
lagslegu, sérstaklega gagnvart
þeim sem eru varnarlausastir s.s.
börn og unglingar.
3. Deila með öðrum. Deila af
örlæti tíma mínum og efnislegum
gæðum til að vinna á óréttlæti og
stjórnmálalegri og efnahagslegri
undirokun.
4. Hlusta til að skilja. Verja
málfrelsi og menningarlega fjöl-
breytni, ræða málin og hlusta án
þess að taka þátt í öfgum, róg-
burði eða útskúfun.
5. Vernda jörðina. Láta mér
annt um lífið og vera varkár og
ábyrgur neytandi sem gætir jafn-
vægis í náttúru jarðar.
6. Endurvekja samábyrgð.
Leggja mitt af mörkum við þró-
un samfélagsins með jafnrétti og
virðingu fyrir lýðræðislegum
gildum að leiðarljósi svo að sam-
an getum við mótað nýja sam-
stöðu.“
Þessir sex þættir urðu um-
ræðuefni í nokkrum skólum, og
voru hluti af viðleitni til að
mennta börn í friðarmenningu.
Í ljós kom einnig að Ísland átti
prófessor við Friðarháskóla
(University of Peace) SÞ í Costa
Rica, sem sagði: „Hugmynda-
fræðin að baki skólastarfinu er
að sterkasta aflið í friðarviðleitni
sé menntun. Með rannsókn-
arstarfi og kennslu á háskólastigi
stuðlar skólinn að því að frið-
armál verði þáttur í menntun
hvers og eins.“ (Mbl. 26.07.01.)
Fullyrðing Guðmundar er
kjarni málsins; að mennta um
frið, að vekja einstaklinginn til
umhugsunar um friðarmenningu.
Viðleitni friðarbekkjarins var að
íhuga friðvænleg gildi og að gera
eitthvað til að sýna viljann.
Þessi viðleitni þarf að spretta
af grasrótinni; börnum, kenn-
urum, foreldrum, því skýrslur og
rannsóknir mannréttindasamtaka
hafa leitt í ljós að börn eru helstu
fórnarlömbin þegar stríð geisa.
Friðarmenning þarf að vera
meginhugsjón í uppeldi og
kennslu barna, því annars er
þjóðin dæmd til að sofna á verð-
inum, og vakna upp við það að
vera orðin fullgildur þátttakandi í
stríði.
Börn
og friður
Friðarmenning þarf að vera meginhug-
sjón í uppeldi og kennslu barna, því
annars er þjóðin dæmd til að sofna á
verðinum, og vakna upp við það að
vera orðin þátttakandi í stríði.
VIÐHORF
eftir Gunnar
Hersvein
guhe@mbl.is
ÉG hef eins og aðrir sem annast
æðarvörp komið fyrir fuglahræð-
um í hólmum og eyjum innan æð-
arvarpsins til að fæla burt varg-
fugla, hrafna, erni og máfa, sem
spilla æðarvarpinu og valda þar
með æðarbændum tekjutapi. Einn-
ig hef ég að vetri brennt sinu í
hólmum í sama tilgangi en varg-
fugl fælist brennda sinu á meðan
æður sækir í að verpa í henni þar
sem bruni eyðir gömlum sinuflóka,
greiðir fyrir nýgræðingi og auð-
veldar fuglinum aðgang til varps.
Hvorutveggja var túlkað af fugla-
fræðingum, upphafsmönnum
tveggja kærumála, sem „röskun á
hreiðurstað arna“ án þess að nokk-
ur hreiður eða ernir hafi verið til
staðar þó svo að ernir hafi vissu-
lega á árum áður átt hreiður í
stöku hólma. Hugtakið hreiður-
staður var hvergi skilgreint af
sækjanda í málflutningi en ég skil
það sem þann stað þar sem fugl
tekur til fyrir hreiður, verpir, ung-
ar út, elur unga og kemur á flug
og allt þar til á varptíma næsta ár
en verpi tegundin þá ekki aftur er
sá punktur ekki lengur hreiður-
staður. Æðarvarpið í heild nýtur
verndar bóndans, til þess á hann
lögvarinn rétt en hann lætur að
sjálfsögðu arnarvarp óáreitt komi
það fyrir í æðarvarpinu. Honum er
hinsvegar heimilt með hefðbundn-
um, staðbundnum og takmörkuð-
um varnaraðgerðum, s.s. fugla-
hræðum, að hamla gegn því að örn
velji sér varpstað innan æðar-
varpsins. Eigi að taka varnarrétt
af æðarbændum þýðir það að
gengið yrði á stjórnarskrárvarinn
atvinnu- og eignarrétt. Vörn mín
byggðist á þessum ákvæðum. Í
niðurstöðu Hæstaréttar felst við-
urkenning á varnarrétti æðar-
bænda, ofangreint telst ekki rösk-
un hreiðurstaðar.
Harðari friðunarlög yrðu að
taka nákvæmlega fram hvaða stað-
ir nytu verndar og hverrar. Þau
yrðu því sértæk og mismunandi og
kölluðu bótaskyldu, uppkaups-
kröfu jarða yfir ríkið. Lagabreyt-
ingar þurfa umsögn hagsmuna-
aðila. Æðarbændum er rórra eftir
dóm Hæstaréttar og Bændasam-
tökin, sem ég hef þegar rætt við
og eru mér sammála um varn-
arrétt æðarbænda, munu hafa um
allar tillögur til lagabreytinga að
segja.
Æðarbændur eru náttúruver-
darsinnar því þeir lifa með villtri
náttúru og í sátt við hana. Íslenska
æðarræktin á hvergi sinn líka í
heiminum, hún vekur undrun og
aðdáun erlendra sem einstakt
sambýli manns og villtrar lífveru,
báðir aðilar hagnast. Æðarræktin
er vistvæn og sjálfbær og íslenski
æðarstofninn er stærri en hann
væri án verndar mannsins gegnum
aldir, öfugt við það sem gerðist í
Norður-Evrópu þar sem æður
fækkaði og hann hörfaði norðar
undan fólksfjölgun og þéttbýlis-
myndun. Ernir eiga um nóga
varpstaði að velja þótt þeim sé
bægt frá að velja sér hlunninda-
svæði, æðarvarp. Viðkoma þeirra
er ekki háð því. Þeir sækja eftir
sem áður fæðu í æðarvörp. Í æð-
arvarpi jarðar foreldra minna,
Miðhúsa, hafa á nær hálfri öld
komist upp hátt á þriðja tug arn-
arunga, svo Miðhúsabændur hafa
lagt meira á sig vegna viðhalds
arnarstofnins heldur en aðrir
landsmenn, tekið bótalaust á sig
milljóna tekjutap vegna skaða af
völdum arnarvarps gegnum árin.
Friðun og nýting fara saman en
virða verður varnarrétt æðar-
bænda.
Fuglafriðun
og æðarrækt
Eftir Jón
Sveinsson
„Æðarbænd-
ur eru nátt-
úruvernd-
arsinnar því
þeir lifa með
villtri náttúru og í sátt
við hana.“
Höfundur er iðnrekandi.
HALLDÓR Kiljan Laxness ræðir
einhvers staðar hversu erfitt það sé
að skapa skáldsagnapersónur sem
bragð sé af. En stundum, segir
hann, hittir maður fyrir karaktera
sem þú getur tekið í heilu lagi og
gert að persónu í sögu; slíkt fólk sé
þá eins og gullpeningur sem höf-
undur tínir upp af götunni.
Davíð Oddsson er svona gullpen-
ingur. Það efast enginn um styrk
Davíðs og leiðtogahæfileika. Hann
er fljótur til svars, þekkir sína þjóð
og spilar inn á það, svo er hann
fyndinn sem án efa hefur skilað
ófáum atkvæðum; góður brandari,
fyndið tilsvar vegur stundum
þyngra en vörubílshlass af rökum.
Davíð er skemmtilegur, fer ekki of-
an af því, hann hélt að Eyjabakkar
væru gata í Breiðholti, já, þannig
náungi er Davíð. Gullpeningur fyrir
skáldsagnahöfund, krydd fyrir les-
endur, en sem forsætisráðherra?
Það er alls ekki út í hött að líkja
Davíð Oddssyni við Jóhann Bogesen
í Sölku Völku, og við gætum tínt
upp fleiri skylda karaktera hjá öðr-
um höfundum; kalla sem ríkja yfir
plássum eða sveitum, drottna og
deila, allt skal dansa eftir dyntum
þeirra. Þetta eru skemmtilegar týp-
ur, ósvífnar, drottnunargjarnar en
skrautlegar. Þeir eru til sem segja
að þessir eiginleikar rími allvel við
Davíð, aðrir vísa því á bug sem
dylgjum og spyrja á móti; hefði
Davíð verið vinsælasti stjórnmála-
maður landsins í hartnær tvo ára-
tugi ef hann væri uppfullur af þess-
um brestum?
Það er nú það.
Hitt er annað að Ísland hefur
löngum verið paradís smákónga.
Einhver hreppstjóri eða stórbóndi
ráðskaðist með sveitina sína, kaup-
maður eða útgerðarmaður með
þorpið sitt. Og nú – segja sumir –
höfum við Davíð Oddsson; hann er
þá kannski voldugasti hreppstjóri
Íslandssögunnar? Morgunblaðið
hefur yfirburðastöðu á íslenskum
blaðamarkaði, og orð þess hafa tals-
vert vægi. Leiðarahöfundar blaðsins
hafa sent okkur þau skilaboð að þeir
meti réttlæti og siðferði ofar öllu,
þeir séu vaktmenn siðferðis og rétt-
lætis, og það er harla gott. Ef mað-
ur grípur til líkingamáls, þá hafa
leiðarahöfundar Morgunblaðsins
sett upp hástökkssúlur í samfélag-
inu og stillt hæðina á siðferðið; sá
sem fellir slána er snupraður í leið-
urum fyrir skort á siðvendni, trú-
verðugleika; taktu þig á, mann-
eskja. Harla gott og
leiðarahöfundar hafa oft farið vel
með þetta vandasama hlutverk sitt.
En undanfarnar vikur og mánuði
hafa þeir hugsanlega, ef ekki brugð-
ist, þá gert sig seka um skort á ein-
lægni, um að vera ekki samkvæmir
sjálfum sér. Það hefur snúist um
Davíð Oddsson og Ingibjörgu Sól-
rúnu Gísladóttur.
Lítum aðeins á það.
Þeir voru fleiri en einn og fleiri en
tveir leiðararnir sem Morgunblaðið
skrifaði um þá ákvörðun Ingibjarg-
ar Sólrúnar að þiggja fimmta sætið
hjá Samfylkingunni. Og þegar hún
tæpir á því að Davíð Oddsson sé að
skipta sér af fyrirtækjum að hætti
ráðríkra hreppstjóra, þá stíga leið-
arahöfundar fram og ásaka hana um
að tengja forsætisráðherra við vafa-
sama hluti og láta sér nægja að
skírskota til almannaróms máli sínu
til stuðnings; leiðarahöfundar sögðu
eitthvað í þá veru að trúverðugleiki
Ingibjargar væri í hættu ef hún tal-
aði með þessum hætti; taktu þig á,
manneskja. Gott og vel.
Vonandi geta flestir tekið undir
að það sæmi ekki forsætisráðherra
landsins að tala eða svara í dylgjum
því orð hans hljóta að endurspegla
stjórnunarhætti, þau hljóta að vera
skilaboð til almennings um hvernig
samfélag hann sjái fyrir sér. En
munið þið þegar forsætisráðherra
sagði að það væru bara asnar sem
væru hlynntir aðild að Evrópusam-
bandinu? Og fyrir nokkrum mán-
uðum gaf Davíð Oddsson lítið fyrir
þann fjölda einstaklinga sem sækir
nauðsynjar til mæðrastyrksnefndar;
Íslendingar, sagði hann, hafa alltaf
verið tilbúnir að elta það sem er
ókeypis. Og munið þið þegar Davíð
var ósammála úrskurði Skipulags-
stjóra ríkisins um Kárahnjúkavirkj-
un, kallaði hann kontórista úti í bæ
og að úrskurður hans stæðist jafn-
vel ekki íslensk lög? Er það ekki
svolítið skuggalegt ef forsætisráð-
herra landsins leitast við að nið-
urlægja embættismann ríkisins og
fari svo hálfa leið í að ásaka hann
um lögbrot í starfi? Þegar átti að
rukka Davíð um rökstuðning – mað-
ur í hans embætti á auðvitað ekki að
halda slíku fram nema að hafa sann-
anir í höndunum – þá svaraði hann
engu. Sagði ekki einu sinni brand-
ara. Og Morgunblaðið þagði.
Og leiðarahöfundar blaðsins
þegja enn um þær fullyrðingar Dav-
íðs í Kastljósi sjónvarps að moldrík-
ir kaupsýslumenn hafi Samfylk-
inguna í vasanum; að þeir séu búnir
að kaupa einn stærsta flokk lands-
ins og forsætisráðherraefni hans að
auki. Einhverjum gæti dottið í hug
að kalla þetta alvarlegar ásakanir.
Ef við höldum í líkinguna við há-
stökkið, þá er engu líkara en leið-
arahöfundar Morgunblaðsins lækki
slána umtalsvert í hvert sinn þegar
Davíð stekkur. Þess vegna svífur
hann alltaf yfir, fellir aldrei. Þess
vegna seilast leiðarahöfundarnir
ekki eftir pennanum og ræða um
siðgæði forsætisráðherra, um trú-
verðugleika hans; velta því aldrei
fyrir sér hvort stóryrði forsætisráð-
herra um menn og málefni séu ein-
ungis á yfirborðinu eða birtingar-
mynd stjórnarhátta hans.
Hvernig skyldi standa á þessari
þögn?
Fyrst Davíð, svo
Morgunblaðið
Eftir Jón Kalman
Stefánsson
„Hvernig
skyldi
standa á
þessari
þögn?“
Höfundur er rithöfundur.