Morgunblaðið - 04.05.2003, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 4. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
SAMKVÆMT þeim tillögumsem settar eru fram í veg-vísinum mun nýtt friðar-ferli Ísraela og Palestínu-manna hefjast með því að
bundinn verði endir á hryðjuverka-
árásir Palestínumanna, herlið Ísr-
aela verði kallað frá þeim svæðum
sem eiga að vera undir stjórn Palest-
ínumanna, samkvæmt Oslóarsam-
komulaginu, og að uppbygging land-
nemabyggða Ísraela verði stöðvuð.
Þá er þar gert ráð fyrir að sjálfstætt
ríki Palestínumanna verði stofnað
árið 2005 eftir að samið hefur verið
um endanleg landamæri þess, yfir-
ráð yfir Jerúsalem, stöðu palest-
ínskra flóttamanna og ísraelskra
landnema.
Það þykir undirstrika þá áherslu
sem Bandaríkjastjórn leggur á um-
ræddar tillögur að Colin Powell, ut-
anríkisráðherra Bandaríkjanna, mun
fara til Ísraels og palestínsku sjálf-
stjórnarsvæðanna þann 8. maí til að
ræða þær við forsvarsmenn Ísraela
og Palestínumanna. Yfirvöld í Ísrael
hafa hins vegar þegar lýst því yfir að
gera þurfti a.m.k. fimmtán breyting-
ar á tillögunum til þess að Ísraelar
geti fallist á þær. Þá segja þau ekki
koma til greina að hefja nýtt friðar-
ferli fyrr en hryðjuverkaárásum Pal-
estínumanna gegn Ísraelum hafi ver-
ið hætt.
Varfærnisleg viðbrögð
Mahmoud Abbas, forsætisráð-
herra Palestínumanna, lýsti því strax
yfir að Palestínumenn féllust á tillög-
urnar án nokkurra breytinga og að
þeir vonuðust til þess að þeim yrði
hrint í framkvæmd sem fyrst. Við-
brögð leiðtoga Arabaríkjanna hafa
hins vegar einkennst af varkárni. Þá
hafa flestir fjölmiðlar í Arabaríkjun-
um lýst því yfir að því fari fjarri að
vegvísirinn uppfylli kröfur Palestínu-
manna, sérstaklega hvað varðar rétt
palestínskra flóttamanna til að snúa
aftur til Ísraels og sameiginleg yfir-
ráð yfir Jerúsalem.
Þeir segja vegvísinn til þess gerð-
an að tryggja öryggi og frið Ísraela á
sama tíma og honum sé ætlað að
halda aftur af Palestínumönnum.
Þannig segir Abdel Halem Qandel,
ritstjóri egypska stjórnarandstöðu-
blaðsins al-Araby, tillögurnar taka
mið af hámarkskröfum Ísraela en
lágmarkskröfum Palestínumanna.
Gagnrýnendur vegvísisins í
Arabaheiminum halda því einnig
fram að raunverulegur tilgangur
hans sé að að reyna að telja Aröbum
trú um að ráðamenn á Vesturlöndum
hafi áhuga á einhvers konar réttlæti
til handa Palestínumönnum en
Bandaríkin, Evrópusambandið,
Rússar og Sameinuðu þjóðirnar hafa
lýst fullum stuðningi við þær tillögur
sem þar eru settar fram.
Þá segir Qandel hið nýja friðarferli
dæmt til að mistakast þar sem Ísrael-
ar muni ekki ganga að þeim skilyrð-
um sem þeim séu sett og ráðamenn
Palestínumanna séu ófærir um þar
sem þeir séu „að missa stjórn á
ástandinu“.
Aðrir eru bjartsýnni og segja veg-
vísinn vera raunhæfan grundvöll
friðarviðræðna sem geti nýst bæði
Ísraelum og Palestínumönnum til
þess að ná fram markmiðum sínum.
Hann geti tryggt Ísraelum frið og ör-
yggi en Palestínumönnum frelsi og
sjálfstæði.
Heilindi Bandaríkjanna
geti ráðið úrslitum
Engum dettur hins vegar í hug að
nýtt friðarferli muni ganga snurðu-
laust fyrir sig og benda fréttaskýr-
endur á að auk þess sem Palestínu-
menn verði að hætta ofbeldisverkum
og vopnaðri andspyrnu og Ísraelar
verði að kalla her sinn frá sjálfstjórn-
arsvæðum Palestínumanna og hætta
uppbyggingu landnemabyggða verði
Bandaríkin að framfylgja vegvísin-
um af heilindum og sýna fram á að
þau hyggist standa við fyrirheit sín
um stofnun sjálfstæðs ríkis Palest-
ínumanna til þess að það nái fram að
ganga.
Þá er ljóst að jafnvel þótt ráða-
menn í Ísrael og á palestínsku sjálfs-
stjórnarsvæðunum fallist á að ganga
að þeim skilmálum sem settir eru
fram í vegvísinum, séu harðlínumenn
í röðum beggja reiðubúnir til að
leggja líf sitt að veði til þess að koma í
veg fyrir að nýtt friðarferli nái fram
að ganga.
Sjálfsmorðsárás í Tel Aviv aðfara-
nótt miðvikudags staðfesti þetta og
varpaði ásamt hefndaraðgerðum Ísr-
aela skugga á birtingu friðarvegvís-
isins. Í kjölfarið varaði Colin Powell,
utanríkisráðherra Bandaríkjanna,
við því að sjálfsmorðsárásum Palest-
ínumanna og hernaðaraðgerðum Ísr-
aela yrði leyft að hindra framgang
friðarferlisins. „Við verðum að kom-
ast út úr þessu tímabili sjálfsmorðs-
árása og hefndaraðgerða, eða annars
konar varnaraðgerða, og binda enda
á ofbeldið og vernda samfélög okk-
ar,“ sagði hann.
Nabeel Shaath, utanríkisráðherra
heimastjórnar Palestínumanna, tók í
sama streng á miðvikudag en sagðist
jafnframt bjartsýnn á að vegvísirinn
gæti bundið enda á vítahring ofbeld-
isins. Þannig sagði hann vegvísinn
geta „tendrað ljós við enda þeirra
dimmu ganga sem Palestínumenn
hafi verið í“ og þannig dregið úr
stuðningi þeirra við samtök öfga-
manna sem séu andvíg friðarsamn-
ingum við Ísraela.
Ísraelar hafna því
að verðlauna hryðjuverk
Eins og áður sagði hafa fulltrúar
Ísraela hins vegar lýst því yfir að
gera verði fjölmargar breytingar á
vegvísinum til þess að þeir geti fallist
á hann. Á meðal þess sem þeir gagn-
rýna er að gert sé ráð fyrir því að Ísr-
aelar gangi að ákveðnum skilyrðum
áður en Palestínumenn hafi brotið
hryðjuverkasamtök á bak aftur. Ísr-
aelar hafa fram að þessu krafist þess
að hryðjuverkum verði hætt áður en
þeir hefji friðarviðræður við Palest-
ínumenn enda segja þeir að annars
megi líta svo á að þeir séu að verð-
launa Palestínumenn fyrir hryðju-
verk og þar með að staðfesta að
hryðjuverk beri árangur.
Þá hafa þeir gert athugasemdir við
það að kveðið sé á um það í vegvís-
inum að palestínskir flóttamenn „af-
sali sér rétti sínum til að snúa aftur til
Ísraels“ eftir að samið hafi verið um
stöðu þeirra. Segja þeir að með slík-
um yfirlýsingum sé í raun verið að
viðurkenna að palestínskir flótta-
menn hafi einhvern tíma átt rétt á að
snúa aftur til Ísraels en það hafa Ísr-
aelar aldrei viljað samþykkja.
Einnig er ljóst að það mun reynast
ísraelskum yfirvöldum erfitt að ná
sátt um stöðu ísraelskra landnema,
en talið er að um 200.000 landnemar
búi nú handan „grænu línunnar“ sem
skilur á milli Ísraels og Vesturbakk-
ans. Flestir landnemanna búa nálægt
„grænu línunni“ en um fjórðungur
þeirra býr í landnemabyggðum langt
inni á Vesturbakkanum.
Það er þetta fólk sem gerir Ísrael-
um hvað erfiðast um vik að fallast á
fullt sjálfstæði Palestínumanna, jafn-
vel á svæðum sem þeir gera ekkert
opinbert tilkall til. Hér er fyrst og
fremst um harðlínumenn að ræða
sem hafa heitið því að gera allt til að
koma í veg fyrir að Ísraelar afsali sér
hluta af „landinu helga“ og því er út-
lit fyrir að yfirvöld muni annað hvort
þurfa að flytja þá nauðuga burt úr
landnemabyggðunum, líkt og gert
var í Sínaí-eyðimörkinni, eða skilja
þá eftir en það mun almenningur í
Ísrael seint geta fallist á.
Í hinum nýja vegvísi er ekki gert
ráð fyrir því að samið verði um end-
anleg landamæri Ísraels og Palestínu
fyrr en í þriðja áfanga friðarferlisins
en landamæri framtíðarríkis Palest-
ínumanna munu þó óhjákvæmilega
verða eitt helsta samningsatriði ferl-
isins. Þetta kom skýrt fram er
Mahmoud Abbas, nýr forsætisráð-
herra Palestínumanna, lýsti kröfum
Palestínumanna í stefnuræðu sinni á
miðvikudag. „Palestínska þjóðin mun
ekki sætta sig við neitt minna en rétt-
mæta kröfu sína til sjálfstæðis og
stofnunar sjálfstæðs ríkis sem hefur
Jerúsalem sem höfuðborg,“ sagði
hann. „Þ.e. raunverulegt, samliggj-
andi ríki án landnemabyggða á öllu
því landi sem hernumið var árið
1967.“
Í ræðu sinni vísaði Abbas til
„grænu línunnar“ þ.e. þeirra landa-
mæra sem dregin voru upp á milli
svæða Ísraela og Palestínumanna í
vopnahléssamningi Ísraela og Jórd-
ana frá árinu 1948, en Palestínumenn
gera kröfu um að „græna línan“ verði
lögð til grundvallar framtíðarlanda-
mærum ríkis þeirra. Ísraelar, sem
hernámu Vesturbakkann í sex daga
stríðinu árið 1967, halda því hins veg-
ar fram að „græna línan“ hafi aldrei
verið samþykkt landamæri heldur
vopnahléslandamæri sem jafngildi
ekki viðurkenndum landamærum.
Þeir hafa fram til þessa hafnað því að
„græna línan“ verði lögð til grund-
vallar framtíðarlandamærum
ríkjanna og reynt að afmá hana t.d.
með byggingu landnemabyggða gyð-
inga handan hennar og með því að
afmá hana af opinberum kortum.
Á síðasta ári hófu Ísraelar hins
vegar að reisa girðingu á milli Ísraels
og Vesturbakkans sem þeir segja að
liggi að mestu innan fimm km frá
„grænu línunni“. Bygging girðingar-
innar er mjög umdeild í Ísrael þar
sem margir óttast að litið verði á
hana sem viðurkenningu þess að Ísr-
aelar séu í raun reiðubúnir til að
hverfa aftur til landamæranna frá
árinu 1946 og að með byggingu henn-
ar séu þeir því í raun að falla frá
kröfu sinni um að allar ákvarðanir
um framtíðarlandamæri svæða
Ísraela og Palestínumanna verði
teknar með samningaviðræðum.
Ísraelsk stjórnvöld segja hins veg-
ar að eini tilgangur girðingarinnar sé
að hefta ferðir hryðjuverkamanna yf-
ir landamærin og að hún hafi því
hvorki táknræna né pólitíska merk-
ingu. Stjórnmálaskýrendur eru þó
flestir sammála um að þetta sé í raun
fyrsta tilraun Ísraela til að loka
„landamærum“ sínum og að algert
úrræðaleysi Ísraela, vegna áfram-
haldandi hryðjuverka, hafi orðið til
þess að harðlínumenn jafnt sem frið-
arsinnar hafi fallist á það að girðingin
yrði reist.
Erfiðustu málunum frestað
Þrátt fyrir að margir Ísraelar ótt-
ist að girðingin muni þjóna hagsmun-
um Palestínumanna til lengri tíma
litið, hafa palestínskir ráðamenn
ítrekað mótmælt byggingu hennar
sem þeir segja hóprefsingu og tilraun
til að loka Palestínumenn inni. Þá
saka þeir Ísraela um að nota girð-
inguna til að gera lönd Palestínu-
manna upptæk.
Viðhorf Ísraela og Palestínu-
manna til girðingarinnar endur-
spegla því á margan hátt þá tor-
tryggni sem ríkir á milli þjóðanna og
þá miklu vinnu sem framundan er
eigi þær að geta samið um varanleg
landamæri og önnur deilumál sem
m.a. urðu til þess að Oslóarsam-
komulagið fór út um þúfur.
Hinn nýi vegvísir gerir því ekki ráð
fyrir því að gengið verði frá samn-
ingum um erfiðustu deilumálin fyrr
en í þriðja áfanga hins nýja friðar-
ferlis. Engar tryggingar eru þó fyrir
því að samkomulag um þessi atriði
muni nást á alþjóðlegri ráðstefnu,
sem hefur friðarvegvísinn að leiðar-
ljósi, fremur en á Camp David fund-
inum, sem hafði Oslóarsamkomulag-
ið að leiðarljósi, og markaði endalok
fyrra friðarferlis Ísraela og Palest-
ínumanna.
Heimildir: AFP, AP, BBC, Ha’aretz
og Washington Post.
Tálsýn eða friður í raun?
Reuters
Palestínsk kona fer með barn sitt í fanginu yfir gaddavírsflækju til að sneiða hjá varðstöð Ísraelshers skammt frá borg-
inni Ramallah á Vesturbakkanum. Aðgerðir ísraelskra yfirvalda til að stöðva hryðjuverk hafa sett Palestínumönnum
miklar skorður á sjálfstjórnarsvæðum þeirra og meðal annars takmarkað mjög ferðafrelsi.
Margir telja að þáttaskil hafi orðið í friðarferlinu í Miðausturlöndum er fulltrúar Evrópusambandsins, Rússlands og Sameinuðu
þjóðanna afhentu Mahmoud Abbas, nýjum forsætisráðherra Palestínumanna, hinn svokallaða „friðarvegvísi“ á miðvikudag en
sama dag afhenti sendiherra Bandaríkjanna Ariel Sharon, forsætisráðherra Ísraels, vegvísinn. Sigrún Birna Birnisdóttir gerir hér
grein fyrir grundvallarhugmyndum vegvísisins og fyrstu viðbrögðum Ísraela og Palestínumanna við þeim.
Vegvísirinn
Hinn nýi vegvísir til friðar í Miðausturlöndum kveður á um friðarferli sem
skiptist í þrjá áfanga.
Fyrsti áfangi Ísraelar: Lýsa yfir staðföstum vilja sínum til stofnunar sjálf-
stæðs ríkis Palestínumanna.
Hætta útþenslu landnemabyggða á herteknu svæðunum og yfirgefa
ólöglegar landnemabyggðir sem byggðar hafa verið frá því í mars árið
2001.
Draga herlið sitt frá þeim svæðum sem hernumin hafa verið frá því upp-
reisn Palestínumanna hófst.
Yfirvöld á palestínsku sjálfstjórnarsvæðunum: Lýsa því yfir að þau við-
urkenni tilvistarrétt Ísraelsríkis og rétt Ísraela til að lifa við frið og öryggi.
Leysa upp hryðjuverkasamtök og hætta með öllu að hvetja til árása
gegn Ísrael.
Halda frjálsar og óháðar kosningar á sjálfstjórnarsvæðum Palestínu-
manna.
Annar áfangi Palestínumenn fá fullveldi og stjórnarskrá.
Haldin verður alþjóðleg ráðstefna um stofnun bráðabirgðaríkis Palestínu-
manna þar sem m.a. verður gengið frá samkomulagi um bráðabirgða-
landamæri þess.
Þriðji áfangi Haldin verður önnur alþjóðleg ráðstefna þar sem gengið verð-
ur frá endanlegu samkomulagi um stofnun sjálfstæðs ríkis Palestínumanna
og samningum um endanleg landamæri þess, yfirráð yfir Jerúsalem, stöðu
palestínskra flóttamanna og ísraelskra landnema.
Gengið verður frá friðarsamningum Ísraela og Arabaríkjanna.
Vegvísir að nýju
friðarferli í
Miðausturlöndum