Morgunblaðið - 29.05.2003, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 29. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
FLEST verkefni sumarsinseru framhaldsverkefnifrá því í fyrra en þá varóvenju mikið um forn-
leifauppgröft og fóru meðal annars
af stað svokölluð Kristnihátíðar-
verkefni, sjö að tölu, sem styrkt
eru af Kristnihátíðarsjóði. Sjóður-
inn var stofnaður á Alþingi í tilefni
af þúsund ára afmæli kristins siðar
á Íslandi og er meðal annars ætl-
aður til að kosta fornleifarann-
sóknir á helstu sögustöðum þjóð-
arinnar.
Í fyrra var byrjað að grafa á
biskupssetrunum á Hólum í
Hjaltadal og í Skálholti; á Þingvöll-
um, í Reykholti, á Skriðuklaustri
og Kirkjubæjarklaustri og á Gás-
um í Hörgárdal. Kristnihátíðar-
verkefnin hafa öll hlotið áfram-
haldandi styrk úr sjóðnum í ár en
auk þeirra verður grafið á fornum
söguslóðum víða um land.
Neðansjávarrann-
sóknir við Kolkuós
Uppgröfturinn á Hólum í Hjalta-
dal er undir stjórn Ragnheiðar
Traustadóttur en auk þess sem
biskupsstóllinn sjálfur er til athug-
unar er tilgangurinn að rannsaka
lífskjör og þróun búsetu á Hólum í
aldanna rás. Í sumar verður meðal
annars farið í neðansjávarrann-
sóknir við Kolkuós í Skagafirði,
sem þjónaði sem höfn Hólastóls á
miðöldum. Auk þess heldur upp-
gröftur við forna öskuhauga áfram
og kannaðar verða prentsmiðjur-
ústir frá 17. og 18. öld sem fundust
í fyrra. Að verkefninu standa Þjóð-
minjasafn Íslands, Byggðasafn
Skagfirðinga og Hólaskóli.
Auk þess að vera styrkt af
Kristnihátíðarsjóði hefur rann-
sóknin hlotið styrk hjá RANNÍS
og hjá Fornleifasjóði. Meðfram
rannsókninni á Hólum verður einn-
ig grafið í kirkjugarð í Keldudal en
hann fannst að sögn Ragnheiðar í
fyrrasumar þegar grafa átti fyrir
húsgrunni. Garðurinn verður at-
hugaður nánar í sumar en þar hafa
fundist sem telja allt aftur til 12.
aldar.
Klaustur frá miðöldum
rannsökuð
Á Skriðuklaustri er meðal ann-
ars verið að rannsaka klaustur sem
starfrækt var á Skriðu á miðöldum
en að sögn Steinunnar Kristjáns-
dóttur verkefnisstjóra hefur tekist
að staðsetja klausturbyggingarnar
og hafa margar vísbendingar um
útlit og gerð klausturhúsanna
komið í ljós. Í sumar verður haldið
áfram að grafa í klausturrústirnar
en undir hluta þeirra liggur meðal
annars bæjarstæði frá landnáms-
öld sem rannsóknarhópurinn hefur
enn ekki komið niður á. Að upp-
greftrinum standa Skriðuklaust-
ursrannsóknir, félag á vegum
Minjasafns Austurlands og Gunn-
arsstofu auk Þjóðminjasafns Ís-
lands.
Rannsóknin á Kirkjubæjar-
klaustri er unnin af Fornleifa-
fræðistofunni í samvinnu við
Kirkjubæjarstofu og Háskóla Ís-
lands og er einnig styrkt af Skaft-
Að rannsókninni standa Fo
stofnun Íslands, Skálholts
Þjóðminjasafn Íslands, Hás
Árósum og Háskólinn í Stir
verkefnisstjórar eru Mjöll
dóttir og Gavin Lucas.
Vonast eftir að finna e
kirkjuna í Reykhol
Í Reykholti verður graf
gömlum kirkjurústum en a
sókninni standa Fornleifa
Íslands og Þjóðminjasafni
árhreppi. Bjarni F. Einarsson
stjórnar uppgreftrinum en hann
segir að í sumar verði leifar sem
fundust í fyrra og eru taldar vera
af klaustrinu sjálfu rannsakaðar
nánar en klaustur var reist á Síðu
rétt fyrir árið tólfhundruð og stóð
þar allt til siðaskipta. Bjarni og
starfsbræður hans munu í sumar
einnig frumsýna kvikmynd sem
þeir hafa sjálfir gert um framvindu
rannsóknarinnar.
Grafið í forna þingstaði
Á Þingvöllum verður að meðal
annars grafið upp á svæðinu aust-
an megin Öxarár og hjá Biskups-
hólum þar sem í fyrra komu í ljós
vel varðveittar minjar frá upphafi
þinghaldsins. Rannsóknarhópur-
inn, sem Adolf Friðriksson stýrir,
hefur einnig verið að kortleggja
forna héraðsþingstaði og verður
grafið á einum þessara staða í sum-
ar, Hegranesi í Skagafirði. Að upp-
greftrinum standa Fornleifastofn-
un Íslands í samstarfi við
Þingvallanefnd og Þjóðminjasafn
Íslands.
Skólahúsið í Skálholti
rannsakað
Uppgraftarsvæði í Skálholti
verður tvöfaldað í sumar og haldið
verður áfram að grafa ofan af
byggingum sem fundust í fyrra,
meðal annars skólahús frá 18. öld
og svefnskála skólapilta. Að sögn
Orra Vésteinssonar hjá Fornleifa-
stofnun Íslands eru rústirnar sem
fundust í fyrra flestar af bygging-
um sem hrundu í jarðskjálftanum
1874 og eru mjög vel varðveittar.
Fjölmörg verkefni eru áformuð við fornle
Grafið á
sögufræg-
um stöðum
Í sumar verða fornleifarannsóknir á Ís-
landi með blómlegra móti og verður graf-
ið í fornar rústir vítt og breitt um landið.
Morgunblaðið kynnti sér hver verða
helstu verkefni fornleifafræðinga í sumar.
Fornleifafræðingar unnu a







  
)! ! )
 &

 *
NEMENDUM í fornleifafræði við Háskóla Íslands
gefst kostur á vettvangsnámi í tengslum við forn-
leifarannsóknina á Hólum í Hjaltadal í sumar en
samstarfssamningur þar að lútandi var undirrit-
aður milli Háskóla Íslands og Hólaskóla sl.
þriðjudag.
Ragnheiður Traustadóttir, fornleifafræðingur,
mun hafa umsjón með vettvangsskólanum en
ásamt henni munu innlendir og erlendir sérfræð-
ingar sjá um kennslu. Markmiðið með skólanum
er að mi
leifarann
spreyta
inu verð
starfshæ
leifaupp
argagna
arminja.
námskei
fjórar vi
Nemendur við HÍ
taka þátt í Hólaran
NÝ KYNSLÓÐ SETUR
SVIP Á ALÞINGI
Vonandi á það eftir að setjasvip sinn á þingstörfin aðaldrei hafa komið inn jafn
margir jafn ungir þingmenn og nú.
Eflaust láta sumir sér fátt um finn-
ast og halda því fram að árin færi
þekkingu og reynslu, sem eftir-
sóknarverð sé við stjórn landsmál-
anna. En aðrir munu benda á að
nauðsynlegt sé að þingið á hverjum
tíma endurspegli samfélagið og að
allir aldurshópar eigi þar sína full-
trúa.
Ef unga fólkið í landinu upplifir
umræðurnar á þingi þannig að það
eigi sér enga málsvara er það lík-
legra til þess að fjarlægjast og
missa áhugann á þjóðmálaumræð-
unni. Það yrði óheillavænlegt fyrir
lýðræðisþróunina, ekki síst með til-
liti til þess að kosningaþátttaka er
dræmust hjá yngstu kjósendunum.
Víst er að sum mál brenna heitar
á ungu fólki en þeim sem eldri eru.
Á því æviskeiði er skuldabyrðin alla
jafna þyngst vegna þess að ungt
fólk er að sækja sér menntun og
koma þaki yfir höfuðið. Það er því
engin tilviljun að kjör húsnæðislána
og námslána voru áberandi í um-
ræðunni hjá ungum frambjóðendum
í kosningabaráttunni.
Þá er ungt fólk yfirleitt ekki með
eins góð launakjör á vinnumarkaðn-
um og það á eftir að ná síðar á
starfsævinni. Það þarf því að leggja
hart að sér til þess að endar nái
saman og ekki má mikið út af
bregða. Þess vegna skiptir miklu að
ungt fólk hafi aðgang að hagstæð-
um lánum á viðráðanlegum vöxtum,
búi við stöðugleika í efnahagsmál-
um og að atvinnuleysi haldist niðri.
Þetta vita ungu þingmennirnir,
því þeir eru sprottnir úr þessum
veruleika. En þeir eru líklegir til
þess að láta til sín taka á fleiri svið-
um. Ungt fólk er alið upp við meira
frjálsræði en áður og vill meiri fjöl-
breytni og val í þjóðfélaginu. Það er
ekki fast í fjötrum vanans og hefð-
arinnar. Og það er líklegra til að
finna agnúa á kerfinu en hinir sem
hafa vaxið með því. Þannig hefur
þróunin verið í aldanna rás. Stöðug
endurnýjun á þingi er því mikilvæg
til þess að fá inn fordómalaus við-
horf þegar tekist er á við verkefni
landsmálanna, t.d. ógnarlanga bið-
lista í heilbrigðiskerfinu, sem helst
virðast réttlætast af því að hafa
verið lengi til staðar.
Miklar vonir eru bundnar við
ungu þingmennina og eiga sumir
þeirra vafalaust eftir að láta að sér
kveða síðar meir. En vitaskuld er
það ekki svo að öll reynsla sé horfin
út af þingi. Meðalaldur þingmanna
er 48 ár eftir síðustu kosningar og
var lægri eftir kosningarnar 1991
og 1995. En þegar hinir eldri og
yngri leggjast á árarnar og sameina
afl kynslóðanna miðar okkur von-
andi fram á við.
RADDIR HLUTHAFANNA
Ýmislegt bendir til þess, að hlut-hafar í félögum á Vesturlöndum
láti nú meira til sín heyra en áður,
hafi gagnrýnni afstöðu til ákvarðana
stjórnenda fyrirtækjanna og fylgi
þeirri gagnrýni eftir.
Fyrir skömmu gerðist það, að hlut-
hafar í stóru brezku hlutafélagi
felldu í atkvæðagreiðslu svonefndan
starfslokasamning fráfarandi for-
stjóra viðkomandi félags. Sú at-
kvæðagreiðsla var til marks um að
hluthöfum var nóg boðið.
Í Morgunblaðinu í fyrradag var frá
því skýrt, að óánægju gætti meðal
hluthafa í fyrirtæki, sem nefnist
Hollinger International og er aðal-
lega þekkt, sem útgefandi brezku
blaðanna The Daily Telegraph og
The Sunday Telegraph. Stjórnarfor-
maður fyrirtækisins, blaðakóngur-
inn Conrad Black, liggur undir
ámæli fyrir að hagnast af rekstrinum
umfram aðra hluthafa.
Einn hluthafanna, bandarískt fyr-
irtæki, sem á 18% hlut í Hollinger,
hefur fylgt þessari óánægju eftir
með hótun um að lögsækja Holling-
er, ef ekki verði endurgreiddar 73
milljónir dollara, sem greiddar hafi
verið til einkafyrirtækis í eigu Con-
rads Blacks og nokkurra samstarfs-
manna hans.
Líklegt má telja, að þessi þróun
haldi áfram og að hluthafar láti til sín
heyra í auknum mæli, krefjist skýr-
inga og setji stjórnendum stólinn
fyrir dyrnar, ekki sízt þegar um er að
ræða háar greiðslur, sem ívilni æðstu
stjórnendum og helztu eigendum.
Hér á Íslandi hefur það sjaldan
gerzt að hluthafar hafi uppi gagnrýni
á aðalfundum félaga, sem skráð eru á
Kauphöll Íslands. Þrátt fyrir það
verður að teljast líklegt að sú þróun,
sem hafin er erlendis, nái hingað og
að hluthafar byrji að spyrja spurn-
inga á aðalfundi opinna félaga.
Eftir því, sem einhvers konar bón-
us-samningar við æðstu stjórnendur
verða algengari, sem tryggi þeim
launakjör langt umfram það, sem
hingað til hefur þekkzt í íslenzku
þjóðfélagi, aukast líkur á því að
spurningar komi fram og athuga-
semdum fjölgi við kjarasamninga við
æðstu stjórnendur.
Þá má telja líklegt að spurningar
og athugasemdir komi fram vegna
hlunninda, sem stjórnendur kunna
að njóta, en algengt er að þessi at-
riði, launakjör, hlunnindi og starfs-
lokasamningar, kalli yfir fyrirtæki
reiði hluthafa í öðrum löndum. Hið
sama á við ef stjórnendur eru staðnir
að því að hygla fyrirtækjum í eigin
eigu í viðskiptum við viðkomandi fyr-
irtæki.
Hér á Íslandi hefur stundum verið
litið svo á, að þeir, sem standi upp á
hluthafafundum eða aðalfundum og
spyrji slíkra spurninga, séu einhvers
konar atvinnu-nöldrarar. Þetta við-
horf á áreiðanlega eftir að breytast
og að því mun koma að það þyki sjálf-
sagt að meiri umræður fari fram á
fundum félaga en tíðkazt hefur fram
að þessu.