Morgunblaðið - 04.06.2003, Blaðsíða 28

MINNINGAR
28 MIÐVIKUDAGUR 4. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
egar ég keyri á eftir bíl
sem ekið er löturhægt
er ég oftast sannfærð
um að viðkomandi
ökumaður sé gamall
karl með hatt. Enda hefur mér
verið sagt að gamlir karlar með
hatt séu slæmir ökumenn – sér-
staklega ef þeir eru með engan
hatt því þá hafa þeir gleymt hon-
um heima.
Og er ég kemst loksins framúr
bílnum, ofurhæga, stelst ég gjarn-
an til að líta til ökumannsins sem
tafði umferðina. En viti menn!
Sjaldnast er það gamall karl með
hatt! Reyndar man ég aðeins eftir
einu skipti, svona í fljótu bragði,
þar sem gam-
all karl með
hatt, truflaði
umferðina. En
þrátt fyrir það
lifir goðsögnin
um gamla
karlinn ágætu lífi. Enda er þetta
goðsögn, þ.e. útbreidd skoðun eða
hugmynd sem oft er lítill fótur
fyrir.
Goðsagnir hafa það semsé sam-
eiginlegt að vera lífseigar og þrátt
fyrir ítrekaðar sannanir um hið
gagnstæða getur verið erfitt að
kveða þær niður. Þannig hefur
t.d. verið lífseig sú goðsögn að
kjörnar fegurðardrottningar geti
ómögulega verið neinar mannvits-
brekkur. Hvernig ætti s.s. að vera
hægt að draga vel gefna stúlku á
sundbol upp á svið til að láta aðra
dæma um það hvort hún sé falleg-
ust eða ekki?
En auðvitað er þetta ekki svona
einfalt. A.m.k. hefur hinum ný-
krýndu fegurðardísum hér á landi
tekist að grafa undan goðsögninni
svo um munar. Þær eru nefnilega
ekki bara fegurðardrottningar
heldur líka dúxar.
„Hvar endar þetta eiginlega?“
spurði einn karlmaður mig um
daginn; kannski svolítið óttasleg-
inn enda enn ein goðsögnin um
konur við það að falla. (T.d. held
ég að goðsögnin um að konur sem
vinni utan veggja heimilisins geti
ekki um leið verið góðar mæður
sé á ansi hálum ís … eða það vona
ég.)
En auðvitað eru líka til ýmsar
goðsagnir um karlmenn. Til dæm-
is goðsögnin um að karlmenn geti
ekki skipt um bleiu á ungbörnum,
baðað þau eða klætt þau í föt án
þess að þau snúi á röngunni, þ.e.
fötin. Ennfremur goðsögnin um
að karlmenn sem kjósi að „vera
heimavinnandi“ til að sinna börn-
unum séu „ekki í lagi“.
Já, ég gæti sennilega fyllt heila
síða af goðsögnum um karlmenn.
Ég er þó á því að margar þeirra
séu, eins og goðsagnirnar um kon-
urnar, að hrynja, t.d. goðsögnin
um að karlmenn geti engan veg-
inn sinnt heimilisstörfunum; þrif-
ið og vaskað upp. Ég hef séð mörg
dæmi þess að þeir sinni slíkum
störfum býsna vel og oft mun bet-
ur en „bestu húsmæður“. (Mér til
mikillar ánægju.)
En hvaðan koma goðsagnirnar
og hvers vegna lifa þær svona
góðu lífi? Ég get mér þess t.d. til
að sumar þeirra hafi á einhverjum
tímapunkti átt sér stoð í raun-
veruleikanum. T.d. hafi karlmenn
fyrr á tímum, áður en konurnar
fjölmenntu út á vinnumarkaðinn,
ekki verið sérlega lagnir við hús-
verkin enda gerðu hin hefð-
bundnu hlutverkaskipti kynjanna
ráð fyrir því að konurnar ynnu
heima en karlarnir úti. Með
breyttum tímum, þar sem hlut-
verk kynjanna, eru að verða óljós-
ari, hefur goðsögnin um karlmenn
og húsverk hins vegar orðið líf-
seigari en sjálfur raunveruleik-
inn. Kannski vegna þess að það sé
einhver vilji til staðar til að við-
halda goðsögninni; t.d. meðal
karlmanna, sem ekki eru viljugir
til húsverka eða meðal kvenna
sem ekki vilja sjá að karlar komist
til valda í helsta vígi þeirra hingað
til – þ.e. á heimilinu. (Ég hef
reyndar nokkra karlmenn
grunaða um að lauma af og til
svörtum sokkum með hvíta tauinu
til að halda lífi í þeirri goðsögn að
karlmenn kunni ekki að þvo.)
Umræddar goðsagnir sem og
aðrar goðsagnir bera þó sennilega
líka keim af fordómum, hræðslu,
tillitsleysi og jafnvel óskhyggju
og öfund. Goðsögnin um ökuhæfni
eldri karla með hatt er t.d. varla
neitt annað en fordómar og
kannski svolítil óþolinmæði og til-
litsleysi í garð gamalla manna –
sem vilja ferðast á sínum hraða.
Svipaða sögu mætti segja af
öðrum goðsögnum, s.s. um dúxinn
sem hlýtur að vera „nörd“ og vís-
indamanninn sem „er örugglega
mjög viðutan“. Að ógleymdum
geðsjúklingnum sem hlýtur að
vera skrítinn í útliti, í skítugum
fötum, ætíð sorgmæddur á svip
og líklegur til ýmissa óhæfuverka.
Innst inni vitum við þó vonandi
velflest að síðarnefnda dæmið eru
fyrst og fremst fordómar í garð
þess sem við þekkjum ekki eða
óttumst. Það sama á við um marg-
ar aðrar goðsagnir.
Og áfram mætti telja goðsagn-
irnar. T.d. um hamingjusömu hór-
una eða um súlumeyjarnar sem
stunda framhaldsnám í tannlækn-
ingum. Ég hef oft heyrt ofan-
greindar fullyrðingar, aðallega
frá karlmönnum, en engan hef ég
heyrt staðfesta að þeir hafi hitt
slíka vændiskonu eða súlumeyju.
Mér dettur því helst í hug að goð-
sagnir í þessa veru lýsi einfald-
lega óskhyggju manna og þar
með sé komin réttlæting fyrir því
að vændi og nektardansstaðir
þrífist; vændiskonur hafi m.ö.o.
skv. goðsögnunum dreymt um
það alla ævi að selja sig og kven-
kyns tannlæknanemar telji það
arðbærara og skemmtilegra að
dansa í kringum súlur en bora í
tennur.
Goðsagnir geta margar hverjar
verið ósköp meinlausar, eins og
t.d. goðsögnin um heimsku ljósk-
una, (ég hef a.m.k. ekki hlotið var-
anlegan skaða af) en aðrar eru án
efa varasamari, eins og t.d. goð-
sagnir um einkenni sjúkdóma á
borð við geðveiki. Það hlýtur því
að vera æskilegt að staldra við
öðru hvoru og rýna í þær goð-
sagnir sem í gangi eru; kanna
hvort ekki sé rétt að kveða þær
niður. Eins og t.d. goðsögnina um
gamla karlinn með hattinn.
Gamli
karlinn með
hattinn
„Goðsagnir bera þó sennilega einnig
keim af fordómum, hræðslu og jafnvel
óskhyggju og öfund…“
VIÐHORF
Eftir Örnu
Schram
arna@mbl.is
✝ Jón Finnur Jó-hannesson fædd-
ist á Siglufirði 24.
september 1951.
Hann lést á heimili
sínu 28. maí síðastlið-
inn. Foreldrar hans
eru Jóhannes Þórðar-
son fyrrv. yfirlög-
regluþjónn, f. á Siglu-
firði 29.9. 1919, og
Halldóra Sigurlaug
Jónsdóttir húsmóðir,
f. í Þverárdal í Ból-
staðarhlíðarhreppi
11.3. 1921. Systir
Jóns Finns er Soffía
Guðbjörg Jóhannesdóttir, f. 11.5.
1957, gift Ólafi K. Ólafs, f. 11.5.
1957. Þeirra börn eru: Halldóra
Sigurlaug, f. 23.6. 1985 og Magnea
Jónína, f. 14.11. 1989. Foreldrar
Jóhannesar voru Þórður Guðni Jó-
hannesson trésmíðameistari, f. í
Sævarlandi í Laxárdal ytri, Skaga-
firði, 13.7. 1890, d. 15.3. 1978, og
Þórunn Ólafsdóttir húsmóðir, f. í
Reykjavík 14.4. 1884, d. 28.11.
1972. Foreldrar Halldóru voru Jón
Björnsson bóndi á Heiði, f. á Ytri-
Löngumýri í Blöndudal 17.7. 1891,
d. 27.7. 1983, og Finney Regin-
baldsdóttir húsfreyja, f. á Látrum í
Aðalvík 22.6. 1897, d. 7.12. 1988.
Jón Finnur kvæntist 1987 Guð-
rúnu Helgu Hjartardóttur, f.
25.12. 1961. Þau skildu.
Hinn 29.11. 1997 kvæntist Jón
Finnur eftirlifandi eiginkonu sinni
Ólafíu Margréti Guðmundsdóttur
ljósmóður, f. 28.3. 1955. Dóttir
þeirra er Margrét Finney, f. 12.12.
1997. Synir Jóns
Finns eru: a) Jóhann-
es Már, f. 30.9 1974,
móðir hans er Þóra
Hansdóttir, f. 26.7.
1954. Unnusta hans
er Halldóra Íris Sig-
urgeirsdóttir, f.
14.12. 1972. Dóttir
þeirra er Eydís Ósk,
f. 10.3. 1999. b)
Kjartan Orri, f. 20.6.
1978. Móðir hans er
Þorgerður Heiðrún
Hlöðversdóttir, f.
3.8. 1955. Sonur
Ólafíu Margrétar er
Guðmundur Óli Gunnarsson, f. 2.7
1980.
Jón Finnur útskrifaðist frá
Gagnfræðaskóla Siglufjarðar
1968, varð stúdent frá Mennta-
skólanum á Akureyri 1972, lauk
sveinsprófi í rafvirkjun frá Iðn-
skólanum Siglufirði 1976 og varð
rafiðnfræðingur frá Tækniskóla
Íslands 1978.
Jón Finnur var meðal annars
rafvirki hjá Síldarverksmiðjum
ríkisins, rak rafmagnsverkstæði á
Suðureyri og stofnaði fyrirtækin
Tækniprent og Prentrás, þar sem
hann vann við silkiprentun og
prentrásagerð. Þau fyrirtæki seldi
hann vegna heilsubrests en starf-
aði samt við silkiprentun eins og
heilsa hans leyfði. Hann átti og rak
silkiprentfyrirtækið Sáldprent
ehf. er hann lést.
Útför Jóns Finns verður gerð
frá Kópavogskirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
„Ef þú kveikir ljósið fyrir aðra skín
það á sjálfan þig.“ Þessi orð koma
upp í hugann þegar hugsað er til
Jóns Finns Jóhannessonar, sem í dag
er kvaddur með sárum söknuði.
Það eru u.þ.b. níu ár síðan Jón
Finnur var kynntur fyrir fjölskyldu
okkar í 40 ára brúðkaupsafmæli
verðandi tengdaforeldra. Þá sáum
við í fyrsta sinn manninn sem kveikt
hafði glampa í augunum á Ólafíu
systur okkar. Þau höfðu kynnst fyrr
um vorið í Þjóðleikhúskjallaranum,
þar sem þau höfðu svo sem ekki verið
neinir fastagestir, en höfðu bæði
fengið yfir sig gífurlega löngun til að
fara þangað að skemmta sér einmitt
þetta kvöld. Eftir að hafa verið kynnt
hvort fyrir öðru af bláókunnugum
manni þótti þeim fljótlega báðum
sem þau hefðu alltaf þekkst og síðan
voru þau óaðskiljanleg.
Jón Finnur var hár og grannur og
hafði bjart yfirbragð. Glaður var
hann, glettinn og hlýr í viðmóti, þol-
inmóður, talaði aldrei styggðaryrði
til nokkurs manns og allir áttu sér
einhverjar málsbætur. Hann tók
málstað þeirra sem áttu undir högg
að sækja og minna máttu sín og var
einstaklega hjálpsamur, gladdist ef
hann gat lagt einhverjum lið. Hann
var rökfastur og hafði skýrar og af-
dráttarlausar skoðanir á ýmsum mál-
efnum, t.d. pólitík, og var gaman að
heyra hann rökræða við menn og
konur sem ekki voru sömu skoðunar,
alltaf án æsings og hávaða, hvernig
svo sem hinum gekk að hemja skap
sitt.
Já, það var einstaklega gott að
vera nálægt honum Jóni Finni, og
hann tók okkur alltaf vel þegar við
„kikkuðum“ heim til þeirra, eins og
hann kallaði það. Við komumst fljótt
að því að hann spilaði á gítar og eig-
um við margar minningar um hann
með gítarinn í hendi, t.d. í Árbæj-
arkirkju fyrir rúmu ári þegar yngsta
systirin gifti sig og við hinar æfðum í
laumi sérstakan brúðkaupssöng og
þegar hann spilaði fyrir hana Möggu
litlu dóttur sína. Tengdaforeldrum
sínum sýndi hann einstaka elskusemi
og umhyggju. Börnum sýndi hann
mikla hlýju og þolinmæði og hann
umgekkst þau eins og jafningja sína.
Ein af minningunum er samvera um
áramótin, þegar hluti af fjölskyld-
unni kom saman í Hlíð. Sérstök ára-
mótabrenna hafði verið undirbúin og
þetta var flottasta og stemmnings-
fyllsta áramótabrenna sem sumir
hafa upplifað. Þó var hún eflaust sú
minnsta.
Ennþá fleiri myndir renna í gegn-
um hugann, við eigum eftir að ylja
okkur og gleðjast við minningarnar,
þótt sárt svíði í dag. Það var oft erfitt
að fylgjast með þjáningum Jóns
Finns, sem á annan áratug hafði ver-
ið meira og minna óvinnufær vegna
bakveiki. Þegar verkirnir voru hvað
verstir bættist svefnleysi við. Maður
getur ekki gert sér í hugarlund
hvernig svona aðstæður færu með
mann sjálfan, en ekki var hann að
kvarta. „Þetta er bara svona,“ sagði
hann og brosti við. Þó endaði með því
að hann gat ekki meir. Við grátum í
dag, en getum þó ekki annað en
glaðst við þá tilhugsun að nú finni
hann ekki lengur til.
Kæri vinur:
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
Gekkst þú með Guði,
Guð þér nú fylgi,
hans dýrðarhnoss þú hljóta skalt.
(V. Briem.)
Við biðjum góðan Guð að styrkja
Ólafíu og börnin þeirra, foreldra
hans og fjölskylduna alla.
Guð blessi minningu Jóns Finns
Jóhannessonar.
Guðmundur, Aðalheiður,
Jóhanna, Ingunn, Sigrún og
Kristín.
Þar sem ég sat við símann við
vinnu mína á skrifstofu VÍS í Ármúla
3 í hádeginu miðvikudaginn 28. maí
sl. var hringt. Viðmælandinn kynnti
sig sem prest. Það fyrsta sem mér
datt í hug var hvort búið væri að setja
einhverjar vátryggingakvaðir á
sóknarpresta þjóðkirkjunnar eða þá
hvort nýi kirkjumálaráðherrann væri
búinn að einkavæða prédikunarstól-
ana og ölturun og prestarnir farnir
að stofna einkahlutafélög um hempur
og fermingar. Allt þetta fannst mér
líklegra en að hann flytti mér þá
harmafregn að þú hefðir þá um
morguninn yfirgefið þessa jarðvist.
Það voru ekki liðnir tveir sólar-
hringar frá því við áttum tal saman í
síma. Tilefni þess var liðlega tuttugu
ára gömul ljósmynd sem ég rakst á.
Hún var af öldnum manni sem sat við
hverfistein og tekin vestur í Súg-
andafirði. Myndinni fylgdi smá saga
og þar sem ég ekki mundi eftir þess-
um manni ákvað ég að slá á þráðinn
til þín og fá að vita meir. Það stóð
ekki á því. Þú mundir strax hvað kon-
an hans hét. „Hún Sigga á Sólbakka.
Ég er nú hræddur um það, vinur
minn,“ en varst ekki alveg klár á því
hvað maðurinn hennar hét; þig
minnti að hann héti Guðmundur. „Ég
skal komast að því og láta þig vita.“
Auðvitað var þetta rétt hjá þér en þar
sem þú varst ekki 100% viss, bara
99%, vildirðu ekki láta hafa það eftir
þér.
Svo sagðir þú mér frá því þegar
traktorinn þeirra fór ekki í gang einn
daginn. Þá var ekki nema eitt að gera
en það var að hringja í rafvirkjann og
biðja hann að líta á málið. Þetta var
ekki merkileg bilun, sagðir þú. Það
var bara ein sellan í rafgeyminum
ónýt og ekkert annað að gera en
tengja framhjá henni. Það gerðist
ekki annað en traktorinn fór í gang
en nú var hann 10 volt í staðinn fyrir
12 volt. Þarna er hógværðinni þinni
best lýst. En að sjálfsögðu hafðir þú
glatt þessi öldnu hjón með því að
bregðast skjótt við og koma til hjálp-
ar þar sem á bjátaði en það var þér
eðlislægt. Þú bættir því reyndar við
að veturinn eftir hefðir þú farið á
gönguskíðum út í dal og sagðir frá
því eins og það hefði eingöngu verið
þér til heilsubótar. En í leiðinni
tókstu að þér að fóðra kýrnar því
hjónin á Sólbakka voru um nírætt og
eitthvað farin að heilsu og þú sást að
þarna var aðstoðar þörf.
Þarna í símanum ræddum við
einnig heilsu þína. Þú sagðir mér þá
að hún væri ekki góð og svefnleysið
væri farið að plaga þig talsvert. Við
ræddum um þjáninguna og það var í
fyrsta skiptið sem þú talaðir um það
hvernig sú líkamlega leiðir af sér
andlega þjáningu. Þú spurðir um
mína og sagðir: „Ég þekki þig, vinur.
Þú leynir mig engu.“ Þú varst ekki
ánægður með þá lausn sem þú varst
nýbúinn að prófa. Daginn eftir fékk
ég að vita að það sem þú varst að
kljást við var aukaverkun sem átti að
líða hjá en ég náði ekki að koma þeim
upplýsingum til þín.
Þegar við hittumst fyrst var það
lengra aftur en minni okkar nær því
mæður okkar lágu saman á fæðing-
ardeild Sjúkrahúss Siglufjarðar.
Þetta var á haustmánuðum 1951.
Milli okkar voru ekki nema þrjár vik-
ur og eftir að við uxum úr grasi og
tókum út vöxtinn varðst þú átta
sentimetrum hærri. Af árgangi ’51 á
Siglufirði barst þú höfuð og herðar
yfir allan hópinn og mig minnir að ég
hafi komist næst þér á lengdina. En á
voginni hafði ég betur.
Ég kynntist þér ekki að ráði fyrr
en við hófum nám við Menntaskólann
á Akureyri því við vorum upp aldir
hvor í sínum borgarhlutanum á Sigló.
Við urðum báðir ári á eftir jafnöldr-
um okkar því þú varðst að hverfa
heim á fyrsta vetri vegna veikinda en
ég tafðist fyrir slugs. Eftir að
menntaskólaárunum lauk réðum við
okkur til starfa hjá Fiskiðjunni
Freyju á Suðureyri við Súganda-
fjörð. Það var skemmtilegur tími og
oft rifjuðum við upp eitt og annað
sem á dagana dreif og svo hafðir þú
heilmiklu við að bæta því þú dvaldir
þar mun lengur en ég.
Mér er í minni einn fyrsti vinnu-
dagurinn okkar: Við rákumst á tvo
karla við skurðgröft. Annar þeirra
var ofan í skurðinum en hinn stóð
klofvega yfir honum og hallaði sér
fram á hakann meðan hinn mokaði.
Það sem vakti athygli okkar var
stærðin á þeim sem á bakkanum stóð
en hann var sjónarmun hærri en þú
og svo þykkt gleraugnanna á þeim
sem ofan í var en þau voru einhver
þau þykkustu sem við höfðum séð.
Þeim manni áttum við eftir að kynn-
ast betur en þetta var hann „Dóri
gamli“, eins og við kölluðum hann en
hann var þá ekki mikið eldri en við
vorum í gær. Við unnum með Dóra í
tækjasalnum þar sem við pökkuðum
frosnum fiski en Dóri sá um að
stimpla og hefta kassana og henda til
okkar. „Hérna, vinirnir mínir,“ sagði
hann þegar sendingin kom. Fjögur
hefti þurfti í hvern kassa og þá var nú
ekki annarri tækni til að dreifa en
hægri fætinum á Dóra því hann
þurfti að stíga fjórum sinnum á ped-
alann til að hefta botninn á hverjum
kassa með þeirri natni og nákvæmni
sem hann réð við sjónarinnar vegna.
JÓN FINNUR
JÓHANNESSON