Morgunblaðið - 11.07.2003, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 FÖSTUDAGUR 11. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
HÖGGMYNDIN Bylgjur var af-
hjúpuð við hátíðlega athöfn á 73
ára afmæli Sólheima nýverið. Er
hún eftir Guðmund Benediktsson
myndhöggvara sem fæddur var
árið 1920 og dó árið 2000.
Verkið sem var unnið árið 1977
var gjöf frá Landsvirkjun og af-
hjúpaði Örn Marinósson, skrif-
stofustjóri Landsvirkjunar, verk-
ið. Er það 12. höggmyndin í
höggmyndagarði Sólheima þar
sem verk eftir jafnmarga lista-
menn mynda eins konar vísi að yf-
irlitssýningu á íslenskri högg-
myndalist frá 1900.
Markmiðið með garðinum er að
skapa fagurt og menningarlegt
umhverfi í hjarta byggðarinnar,
sem íbúar geta notið allt árið. Að
heiðra minningu brautryðjenda
íslenskrar höggmyndalistar og
ekki síst laða að innlenda sem er-
lenda ferðamenn.
Guðmundur fæddist í Reykjavík
árið 1920, en það var ekki fyrr en
um þrítugt að hann tók að afla sér
leiðsagnar í höggmyndalistinni.
Hann gerðist þá nemandi Ás-
mundar Sveinssonar í Myndlist-
arskólanum. Áður hafði þó Guð-
mundur traustann grunn til að
byggja á. Hann var hinn leikni
handverksmaður. Árum saman
fékkst Guðmundur við smíðar
ásamt föður sínum og bróður,
Jóni Benediktssyni, og hannaði
húsgögn.
Guðmundur tók þátt í fjölmörg-
um samsýningum heima og er-
lendis, m.a. í Þýskalandi og
Bandaríkjunum.
Menningardagskrá var tengd
deginum og flutti Leikfélag Sól-
heima sögulegan leikþátt um sögu
stofnanda Sólheima, Sesselju
Hreindísar Sigmundsdóttur í leik-
gerð og undir stjórn Eddu Björg-
vinsdóttur.
Höggmynd-
in Bylgjur
afhjúpuð í
Sólheimum
Hjónin Ragnheiður Þorgeirsdóttir og Örn Marínósson, skrifstofustjóri
Landsvirkjunar, Guðlaug Gísladóttir og Tómas Grétar Ólason, heið-
ursborgari Sólheima, eftir afhjúpun myndverksins.
BJÖRN Bjarnason dómsmálaráð-
herra segir skýrt að vald utanrík-
isráðuneytisins nái ekki til ákæru-
valdsins frekar en vald
dómsmálaráðuneytisins. Þetta hafi
breyst með lagasetningu árið 1962
er ákæruvaldið var fært frá dóms-
málaráðherra og þar með einnig
utanríkisráðherra í þeim tilvikum,
sem það á við.
James Irvin Gadsden, sendi-
herra Bandaríkjanna á Íslandi,
óskaði eftir því að ræða stöðu
varnarliðsmannsins sem ríkissak-
sóknari hefur ákært fyrir tilraun
til manndráps og situr í gæslu-
varðhaldi við Björn Bjarnason
dómsmálaráðherra. Hann varð við
þeirri beiðni og hitti hann 2. júlí og
ræddi einnig við hann símleiðis nú
í vikunni. „Ég hef skýrt fyrir hon-
um, að dómsmálaráðherra hafi
ekki frekar en aðrir ráðherrar
skipunarvald gagnvart ríkissak-
sóknara um það, hvernig hann
hagar málatilbúnaði sínum,“ segir
Björn.
Hann segir ekkert við það að at-
huga að bandarísk hervöld vilji fá
manninn framseldan. „Hún er eðli-
leg með hliðsjón af skyldum þeirra
gagnvart sínum mönnum, þau eru
ekki að biðja um framsal til að losa
manninn undan refsingu fyrir brot,
sem hann hefur játað. Samvinna
íslenskra lögregluyfirvalda og lög-
reglu varnarliðsins hefur verið góð
vegna þessa máls eins og annarra
og í því ljósi kemur hin diplómat-
íska hlið málsins nokkuð á óvart.“
Ríkissaksóknari hefur
ákvörðunarvald
Aðspurður af hverju íslensk
stjórnvöld taki ekki beiðni Banda-
ríkjamanna til „vinsamlegrar at-
hugunar“ eins og kveðið er á um í
varnarsamningnum segist Björn
ekki hafa orðið var við annað en að
utanríkisráðuneytið hafi gert það.
„Vald þess nær hins vegar ekki til
ákæruvaldsins frekar en dóms-
málaráðuneytisins. Ríkissaksókn-
ari hefur ákvörðunarvald um lög-
sögu í málinu og hann verður að
sjálfsögðu að meta þjóðréttarlegar
skuldbindingar ekki síður en önn-
ur stjórnvöld landsins,“ segir
Björn.
David Mees, upplýsingafulltrúi
bandaríska sendiráðsins, sagði í
Morgunblaðinu í gær að það væri
skilningur Bandaríkjamanna að ut-
anríkisráðuneytið sé æðsta yfir-
vald í öllum lögreglu- og dóms-
málum sem varða varnarsamning
ríkjanna frá árinu 1951.
Björn segir það gilda þegar um
er að ræða atvik sem gerast á
varnarsvæðum auk þess sem utan-
ríkisráðuneytið komi fram fyrir
hönd ríkisins gagnvart Banda-
ríkjastjórn í málefnum, sem varða
varnarsamninginn.
„Á hinn bóginn breytir þetta
valdsvið utanríkisráðuneytisins
ekki því, að það verður að laga sig
að valdmörkum íslenskra stjórn-
valda, eins og þeirri staðreynd, að
árið 1962 var ákæruvaldið fært frá
dómsmálaráðherra, og þar með
einnig utanríkisráðherra í tilvikum
sem þessum, til ríkissaksóknara,“
segir Björn Bjarnason.
Ráðherra fundaði með bandaríska sendiherranum
Ríkissaksóknari fer
með ákæruvaldið
ÁRNI Páll Árnason, lögmaður og
fyrrverandi fulltúi Íslands í fasta-
nefnd Atlantshafsbandalagsins
(NATO), segir ekki deilt um að ís-
lensk stjórnvöld hafi forrétt til lög-
sögu í málefnum varnarliðsmanns-
ins sem ákærður er af
ríkissaksóknara fyrir tilraun til
manndráps.
Árni Páll telur hins vegar alveg
ljóst að ákvörðun um hvort lögsagan
er framseld til hervalda Bandaríkja-
manna sé á valdsviði utanríkisráðu-
neytisins en ekki ríkissaksóknara.
„Það er ekki ríkissaksóknara að
taka ákvörðun. Þetta er ákvörðun
sem hefur víðtækar pólitískar afleið-
ingar fyrir varnarsamstarfið og það
er einfaldlega ekki hans að ákveða
hvort það er varnarlið í landinu eða
ekki,“ segir Árni Páll.
Hann segir varnarsamninginn
leggja þá skuldbindingu á herðar ís-
lenskum stjórnvöldum að taka til
vinsamlegrar athugunar beiðni
bandalagsríkisins, ef það telur miklu
skipta, að fá lögsögu í málum af
þessu tagi. Þær reglur séu sambæri-
legar við réttindi erlends herliðs í
öðrum NATO-ríkjum. Ljóst sé að
Bandaríkjamenn vilji ekki hafa her-
lið hér á landi á öðrum forsendum en
gildi annars staðar meðal banda-
lagsþjóða NATO.
Árni bendir á að í hegningarlög-
unum segi að það beri að refsa á Ís-
landi fyrir glæpi sem framdir eru
hér á landi. Í 11. grein hegningar-
laganna standi jafnframt að það vald
takmarkist af reglum þjóðarréttar.
Skuldbindingar Íslendinga gagnvart
Bandaríkjamönnum eru því bundn-
ar af þjóðarrétti. Það eigi að duga til
að kveða upp úr með það, að þessi
ákvörðun eigi að vera á höndum
stjórnvaldsins, þ.e. utanríkisráðu-
neytisins, en ekki ríkissaksóknara.
„Þetta er vald utanríkisráðuneyt-
isins enda fer ráðuneytið með fram-
kvæmd varnarsamningsins sam-
kvæmt stjórnarráðsreglugerð,“
segir Árni Páll.
Árni Páll Árnason, lögmaður og fyrrverandi fulltrúi í fastanefnd NATO
Utanríkisráðuneytið á að taka
ákvörðun um framsal lögsögu
VARNARMÁLASKRIFSTOFA ut-
anríkisráðuneytisins synjaði árið
1988 beiðni bandarískra yfirvalda
um að falla frá lögsögu Íslands í máli
tveggja varnarliðsmanna. Annar
mannanna var í kjölfarið ákærður
fyrir brot gegn þágildandi 200. grein
almennra hegningarlaga, sem
fjallaði um kynferðismök við barn
yngra en 14 ára, eða svokallað skír-
lífisbrot. Hinn maðurinn var ekki
ákærður.
Hervöld Bandaríkjanna fóru fram
á það, í júlí 1988, að af hálfu íslenkra
stjórnvalda yrði horfið frá lögsögu í
málinu. Ríkissaksóknari leitaði um-
sagnar utanríkisráðuneytisins á
þeirri beiðni, sem varnarmálaskrif-
stofa utanríkisráðuneytisins synjaði.
Í bréfi sem Þorsteinn Ingólfsson, þá-
verandi skrifstofustjóri varnarmála-
skrifstofunnar, sendi ríkissaksókn-
ara 25. ágúst 1988 segir:
„Varnarmálaskrifstofan telur, að
eigi séu efni til þess að fallast á
beiðnina, og getur því eigi mælt með
að fallið verði frá lögsögu Íslands í
þessum málum.“
Málið var dómtekið árið 1990,
fyrst í Sakadómi Keflavíkurflugvall-
ar og síðar í Hæstarétti. Maðurinn
var dæmdur í fangelsi í tvo mánuði
og skiluðu tveir dómarar sératkvæði,
þar sem þeir töldu að það bæri að
sýkna ákærða.
Breytingar á skipan
ákæruvalds
Ný lög um meðferð opinberra
mála tóku gildi árið 1992. Samkvæmt
þeim er ríkissaksóknari æðsti hand-
hafi ákæruvalds í landinu. Sú breyt-
ing var gerð með lögunum að lög-
reglustjórum var einnig falið
ákæruvald í sínu umdæmi. Máls-
höfðunarvald þeirra var í fyrstu tak-
markað við mál út af minniháttar
brotum, svo sem gegn umferðarlög-
um og áfengislögum, en árið 1996
var þeim fengið ákæruvald í minni-
háttar hegningarlagabrotum. Öll
lögreglustjóraembætti á landinu
heyra undir dómsmálaráðuneyti,
nema embættið á Keflavíkurflugvelli
sem heyrir undir utanríkisráðuneyt-
ið.
Framsali á lög-
sögu var hafn-
að árið 1988
„VIÐ könnumst ekki við þennan
fjölda mála sem kemur fram í bréfi
milli ráðuneytisstjóranna, nema um
alger smámál sé að ræða, en ekki
hegningarlagabrot. Við munum eft-
ir málinu frá 1988 en við höfum
ekki getað farið í gegnum eldri mál
vegna þess að tölvutæknin nær
ekki lengra aftur en 10–12 ár og við
verðum að handvinna það,“ segir
Bragi Steinarsson vararíkissak-
sóknari.
Í bréfi sem ríkissaksóknari sendi
utanríkisráðuneytinu 30. júní síð-
astliðinn vegna hnífstungumálsins
segir að ríkissaksóknari hafi tekið
beiðni varnarliðs Bandaríkjamanna
á Keflavíkurflugvelli um lögsögu í
máli varnarliðsmannsins til vinsam-
legrar athugunar og í því sambandi
kynnt sér lögreglurannsóknina og
málavexti. Þá segir að ríkissaksókn-
ari hafi hugað að eldri tilvikum þar
sem varnarlið Bandaríkjamanna
hafi óskað lögsögu í máli varnar-
liðsmanns á grundvelli c-liðar 4.
málsgreinar 2. greinar fylgiskjals
með varnarsamningnum. Loks seg-
ir að að lokinni athugun á mála-
vöxtum og fordæmum telji ríkissak-
sóknari að ekki séu efni til að verða
við beiðni varnarliðsins um lögsögu
í framangreindu máli.
Heyrir undir
utanríkisráðuneytið
Bragi segist ekki kannast við
neitt mál sem gerst hafi eftir árið
1988, en bendir á að lögreglustjórar
hafi að vísu fengið ákæruvald í
smærri málum árið 1992. „Lög-
reglustjórar fóru með ákæruvaldið
sjálfir í minniháttar málum næstu
fimm árin og þar á meðal lögreglu-
stjórinn á Keflavíkurflugvelli. Árið
1996 fengu þeir ákæruvald í flest-
um hegningarlagabrotum, nema í
alvarlegustu málunum eins og því
sem hér er um að ræða. Mál sem
lögreglustjórar fara með ákæruvald
í koma ekki inn á borð til okkar
nema í formi dóma,“ segir hann og
bendir á að þá sé það ríkissaksókn-
ara að ákveða hvort skuli áfrýja. „Í
stærri málum hefur þetta aldrei
verið öðruvísi en nú liggur fyrir og
síðasta málið er frá 1988 og gekk í
Hæstarétti 1990. Það hefur ekkert
mál verið síðan. Þetta hljóta að
vera umferðarlagabrot og önnur
minniháttar mál sem þarna er um
að ræða.“
Bragi bendir á að lögreglustjóra-
embættið á Keflavíkurflugvelli hafi
allt frá árinu 1953 fallið undir utan-
ríkisráðuneytið. „Á meðan sýslu-
mennirnir voru dómarar fengum
við dómana frá öllum sýslumönn-
unum, en dómarnir frá Keflavík-
urflugvelli voru sendir til utanrík-
isráðuneytisins til fullnustu. Þetta
breyttist með tilkomu héraðsdóm-
stólanna, svo nú fer allt í venjuleg-
an farveg. Dómstóllinn á Keflavík-
urflugvelli var lagður af árið 1992
þegar dómsvaldið var tekið af
sýslumönnum,“ bætir hann við og
undirstrikar að eingöngu hin allra
minnstu mál hafi verið afhent
Bandaríkjamönnum og þá fyrir
brot framin innan varnarsvæðanna.
Kannast ekki
við þennan
fjölda mála