Morgunblaðið - 30.09.2003, Síða 38

AFMÆLI
38 ÞRIÐJUDAGUR 30. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hinn 30. september verður Kar-
vel Ögmundsson aldargamall og
þar með sá karlmaður ættar minn-
ar sem hefur náð hæstum aldri.
Uppruni Karvels er rakinn til
Snæfellsnes en foreldrar hans
voru þau Ögmundur Andrésson (f.
5. júlí 1855) frá Einarslóni á Snæ-
fellsnesi og Sólveig Guðmunds-
dóttir (f. 2. september 1873) frá
Purkey á Breiðafirði. Foreldrar
Ögmundar voru þau hjónin Andr-
és Illugason bóndi frá Ytra-Lóna-
bæ á Snæfellsnesi (f. 12. ágúst
1810) ættaður frá Setbergssókn á
Snæfellsnesi. og Sigríður Ólafs-
dóttir (f. 23. janúar 1813) ættuð
frá Helgafellssveit. Föðurafi Ög-
mundar bjó á Hömrum í Setbergs-
sókn og hét Illugi Ögmundsson (f.
1768) Kona hans var Sólveig Þor-
varðardóttir. Foreldrar Sigríðar
móður Ögmundar voru þau Ólafur
Ólafsson og Jóhanna Eiríksdóttir
sem eitt sinn bjuggu á Arnars-
stöðum neðri.
Móðurforeldrar Karvels voru
þau Guðmundur Sigurðsson hús-
maður í Purkey (f. 24. maí 1836)
og Þórunn Þorvarðardóttir (f.
1843) Þau hjónin voru dugmiklar
manneskjur sem jafnan réru á
opnum áraskipum við Breiðafjörð,
oftast á sitt hvoru skipinu þannig
að heimilinu yrði minni skaði ef
annað skipið færist í sjóslysi sem
þá voru nokkuð tíð. Guðmundur
var ættaður úr Dalasýslu og fram-
ættir hans má rekja til prests-
ættar í Strandasýslu kennd við
Stað í Steingrímsfirði. Þórunn var
ættuð frá Fossi í Neshreppi (utan
Ennis) á Snæfellsnesi. Hjónin í
Purkey áttu þrjú börn og var Sól-
veig þeirra yngst en hin voru
Hólmfríður er bjó á Hellissandi og
Eggert formaður á Bakkabæ á
Hellissandi (síðar fóstri Karvels).
Guðmundur og Þórunn voru í hús-
mennsku í Purkey á árunum
1870–1885.
Alls eignuðust Sólveig og Ög-
mundur 12 börn en þau eru: Guð-
laug Svanfríður (f. 30 mars 1896),
Sigríður (f. 22. júlí 1897), Einar (f.
26. febr. 1899), Kristbjörg (f. 28.
sept. 1900), Karvel Línberg (f. 7.
maí 1902), Karvel (f. 30. sept.
1903), Líneik (f. 18. sept. 1905),
Ögmunda (f. 23. sept. 1907), Guð-
mundur Þórarinn (f. 9. maí 1910),
Karl (f. 8. apríl 1912), Daníel (f.
19. apríl 1915) og Jóhannes (f. 26.
sept. 1917). Ögmundur átti tvö
börn fyrir hjónaband, hét annað
þeirra Andrés en hann fluttist til
Englands ungur að árum og ílent-
ist þar. Tvö barna sinna misstu
þau , Karvel Línberg sem dó að-
eins sjö mánaða og dótturina Lín-
eik sem dó fjögurra ára gömul.
Hin komust öll á legg og náðu nær
öll háum aldri en nú er Karvel sá
eini sem eftir lifir.
Veturinn 1910 var þessari fjöl-
skyldu mikill örlagavaldur en þá
brann Hellubærinn til kaldra kola.
Tildrög þessa bruna voru þau að
þá um haustið hafði rekið anda-
nefju og þótti það mikill fengur,
maturinn notaður til fæðu en spik-
ið var brætt og geymt í gler-
brúsum í eldhúsinu. Síðan þegar
eldur losnaði sem falist hafði aftan
við hlóðarhellu í sóti þá sprungu
olíusbrúsarnir og því varð eldhafið
svo magnað að á skammri stundu
varð húsið alelda. Ögmundi og
Sólveigu tókst af miklu harðfylgi
að bjarga öllum börnum sínum út
úr brennandi húsunum á nátt-
klæðum einum fata, en þau misstu
allar sínar veraldlegu eigur og þar
með eigið ljóðasafn Ögmundar, en
hann var hagmæltur vel. Eftir
brunann fluttu þau svo til Hellis-
sands og bjuggu þar þangað til
Ögmundur fórst er hann var að
sækja meðul inn í Ólafsvík og var
á leiðinni heim fyrir Ennið. Kar-
veli var ungum að árum komið í
fóstur hjá móðurbróður sínum
Eggerti og konu hans Ingibjörgu
Pétursdóttur þá aðeins 9 ára. Sól-
veigu tókst síðan að halda heim-
ilinu saman með dyggri aðstoðar
KARVEL ÖGMUNDSSON 100 ÁRA
Einars sonar síns sem var elstur
þeirra bræðra og mjög ósérhlífinn
og duglegur verkmaður. Það má
segja að Karvel hafi snemma
fengið að kynnast fátækt og harðri
lífsbaráttu aldamótakynslóðarinn-
ar, en þeirri lífsreynslu lýsir hann
á mjög sannfærandi hátt í fyrstu
bók sinni Sjómannsævi. Kaflar úr
þeirri bók ætti að vera skyldulesn-
ing í framhaldsskólum landsins
þannig að núlifandi fólk skilji þau
hörðu lífsskilyrði sem forfeður
okkar þurftu að búa við.
Ellefu ára byrjar Karvel að róa
með fóstra sínum á áraskipi og
hann minntist þess að eitt sinn var
barningur að ná landi. Árin sem
oftast var nokkuð viðráðanleg
varð allt í einu svo þung að þegar
allir kraftar voru löngu þrotnir
vogaði hann loks að líta til for-
mannsins og spyrja hvort hann
mætti hvílast. Fóstri hans leit þá á
drenginn og sagði með þungri
áherslu. „Sá sem ætlar að verða
sjómaður gefst aldrei upp“ og
áfram var barist til lendingar.
Þessi tilsvör fóstra Karvels hafa
örugglega verið honum haldgott
veganesti á lífshlaupi hans, enda
hefur hann aldrei gefist upp þótt
oft hafi á móti blásið á langri ævi.
Fimmtán ára gamall verður Kar-
vel formaður á þriggja manna fari
sem hann átti með vini sínum Sig-
urði Sveini Sigurjónssyni og
nefndu þeir félagar farkostinn
Sigurkarfa. Þessi útgerð þeirra fé-
laga reyndist síðar upphaf að
happadrjúgum og löngum útgerð-
arferli Karvels.
Karvel átti ekki langri skóla-
göngu að fagna þarna fyrir vestan
en hann var alla tíð mjög bókelsk-
ur maður og las allt sem hann
komst yfir, en hafði mikið dálæti á
Íslendingasögum og Biblíunni.
Hann var sagður kunna nánast
allt þetta lesefni utanbókar og
kom það honum ávallt vel síðan að
vitna í þessar bókmenntir og geta
síðan talað út frá þeim við hin
ólíklegustu tækifæri. Þeir sem
hafa kynnst Karveli í starfi og
annars við hin ýmis tækifæri
undruðust stórum hvað hann gat
talað og haldið glimrandi ræður
blaðlaust og ávallt tengt þær ræð-
ur þeim bókmenntum sem hann
hafði lesið og kunnað frá blautu
barnsbeini.
Karvel þótti berdreyminn mað-
ur og dreymdi hann stundum fyrir
daglegum viðburðum sem kom
honum oft að notum og leiðbeindu
honum á lífsleiðinni.
Árið 1928 kvæntist Karvel Önnu
Olgeirsdóttur frá Hellissandi og
varð þeim sjö barna auðið, fimm
dætra og tveggja sona. Konu sína
missti Karvel eftir langvarandi
veikindi 1959 og yngri soninn
Eggert árið 1962, en hann fórst í
sjóslysi við Hólmsbergið í Keflavík
ásamt tveimur frændum sínum
þeim Einari og Sævari Þórarins-
sonum (einkasonum Þórarins
bróður Karvels). Síðar missti Kar-
vel dóttur sína Ester en hún dó
fyrir aldur fram.
Árið 1963 kynntist Karvel Þór-
unni Maggý Guðmundsdóttur (síð-
ar landsþekktum miðli) og bjuggu
þau saman í þrettán ár og eign-
uðust einn son, Eggert.
Eftir að Karvel hafði lokið skip-
stjórnarprófi keypti hann ásamt
bræðrum sínum bátinn Pilot en
fljótlega þurftu þeir að hugsa sér
til hreyfings og fluttu til Njarðvík-
ur. Þangað fluttu síðar allir bræð-
urnir og settust þar að ásamt fleiri
Söndurum af vinahópi þeirra. Það
var fyrir sagt að ef einhver ókunn-
ugur birtist í Njarðvíkum hvort
þarna væri kominn einn frá Sandi.
Karvel fluttist svo alkominn suður
árið 1933 og bjó í fyrstu að Narfa-
koti í Innri Njarðvík en byggði sér
fljótlega tveggja hæða steinhús í
Ytri-Njarðvík sem hann kallaði
Bjarg. Þar bjuggu einnig foreldrar
mínir og þar fæddist ég ,en móðir
Karvels bjó þar einnig og lést árið
1942 og var ég svo skírður Sól-
mundur eftir þeim báðum við
kistulagningu hennar, en hún var
svo jörðuð við hlið bónda síns í
kirkjugarðinum á Ingjaldshóli. Í
Njarðvíkum hóf svo Karvel (eða
Veli eins og hann var kallaður
meðal náinna vina) atvinnurekstur
sinn sem spannaði alla þætti sjáv-
arútvegsins ásamt Þóra bróður
sínum.
Þegar litið er til baka á þennan
athafnaríka feril Karvels er það
athygli vert að áratugur hans
mestu athafna er kreppuáratug-
urinn á milli 1930–1940, eða ein-
mitt sá tími sem reynst hefur ís-
lenskum sjávarútvegi hvað verst.
Samfara uppbyggingu og rekstri
hinna umfangsmiklu fyrirtækja
þeirra bræðra þá gaf Karvel sér
nægan tíma til að sinna hinum
ýmsu félagsstörfum.
Það má segja að það hafi verið
lán Suðurnesjamanna að fá þessa
harðduglegu Sandara í sínar raðir
sem tóku virkan þátt í öllu fé-
lagsstarfi á svæðinu.
Karvel átti drjúgan þátt í stofn-
un ýmissa félaga og samtaka, bæði
á sviði atvinnu, stjórnmála og fé-
lagslegra þátta og átti ótrúlega
gott með að vinna með öðrum þó
þeir væru ekki samstiga stjórn-
málalega.
Það var oft sagt um Karvel
frænda að hann hafi í hjarta sínu
verið samvinnuhreyfingamaður
þótt hann hafi þjónað Sjálfstæð-
isflokknum dyggilega alla tíð. Sem
dæmi um hvað Karvel var um-
burðarlyndur stjórnmálamaður, þá
var sögð sú saga þegar fyrrver-
andi tengdasonur hans Áki Gräns
spurði hann einhverju sinni af
hverju hann treysti sumum and-
stæðingum sínum í pólítík fyrir
trúnaðarstörfum. Karvel svaraði
um hæl. „Það eru góðir menn í öll-
um flokkum.“
Karveli hafa hlotnast ýmsar við-
urkenningar fyrir störf sín í þágu
almennings og hins opinbera eins
og Fálkaorða með meiru. Hans
eigið bæjarfélag hefur gert hann
að heiðursborgara og Sjálfstæð-
isflokkur og Ungmennafélag
Njarðvíkur hafa einnig gert hann
að heiðurfélaga. Mér finnst svona
eftir á að hyggja að Reykjanesbær
ætti að hlutast til um að gera
Bjarg að Karvelssafni í samráði
við ættingja Karvels, en þar væri
að finna hluti úr lífi hans og teng-
ingar við samferðamenn. Það væri
raunar verðugur minnisvarði um
frænda minn Karvel Ögmundsson,
sem svo sannarlega markaði spor
sín á Suðurnesjum.
Þegar litið er til baka yfir lífs-
skeið Karvels þá er það með ólík-
indum hverju þessi maður hefur
fengið áorkað, en við sem þekkt-
um Karvel vitum að galdur hans
var hlýleg framkoma, umburðar-
lyndi, persónuleg útgeislun, mann-
þekking sem hann sótti í Biblíuna
og Íslendingasögurnar og það að
hann gaf sér tíma til að hlusta og
gefa ráð. Hver kannast ekki við
orðin „væni minn“ sem hann not-
aði við mörg tækifæri og gat sleg-
ið nær alla andstæðinga sína út af
laginu með kurteisi og vinalegri
framkomu. Þessi virti maður en
nú orðinn þrotinn að kröftum og
dvelur á Garðvangi á Suðurnesj-
um við góða umönnun, en við sem
þekktum hann munum halda nafni
hans á lofti um ókomna tíð, þakka
honum allt og minnast þess: Deyr
fé, deyja frændur en orðstír mun
að eilífu lifa.
Lifðu heill frændi.
Sólmundur Tr. Einarsson.
Það var faðir minn sem taldi
börnin þegar þau birtust eitt af
öðru út úr reykhafi brennandi
hússins þessa örlagaríku nótt þeg-
ar Hellubærinn brann.„Það vantar
eitt barnanna.“ Þá segir Krist-
björg systir mín: „Hann Veli er
eftir inni.“ Þetta er sótt úr magn-
þrunginni lýsingu Karvels af
brunanum í 1. bindi Sjómannsævi
– Endurminningar Karvels Ög-
mundssonar skipstjóra og síðar
útgerðarmanns. Í þessum bruna
missti fjölskyldan allt sem hún átti
af veraldlegum eignum, en það
verðmætasta bjargaðist, nefnilega
börnin.
Þessa sögu um hvernig móðir
mín uppgötvaði að bróðir hennar
Karvel var ekki kominn út úr
brennandi húsinu fékk ég að
heyra löngu áður en hún birtist á
prenti. Systkinakærleikurinn milli
Karvels og Kristbjargar varð að
sterkum böndum sem varði alla
tíð. Hún trúði Karvel fyrir því að
hún þyrfti að flytjast til Norges þá
25 ára gömul, böndin urðu ekki
veikari heldur þvert á móti styrkt-
ust þau. Hann sagði þegar hann
fékk vitneskju um þetta: „Mér
þótti mikið fyrir þessu, því við
Kristbjörg vorum mjög samrýnd.“
Þau urðu fjölmörg bréfin sem
komu frá hinni fjölmennu ætt
vorri á Fróni til Björgvinjar þar
sem við bjuggum, en allflest komu
frá Karvel frænda og þau hófust
alltaf á þessa leið: „Elsku systir
mín.“
Á stríðsárunum var erfitt að
halda sambandi yfir hafið, en það
liðu ekki margar vikurnar eftir að
stríðinu lauk árið 1945 áður en í
ljós kom að okkar kæru ættingjar
á Íslandi höfðu svo sannarlega
hugsað til okkar. Matarpakkar
streymdu heim til okkar ásamt
bréfum, já, og eitt sinn kom heil
tunna full af saltkjöti. Þetta allt
kom sér afar vel þar sem ströng
skömmtun ríkti í Noregi eftir
stríðslok.
Það liðu 25 ár þangað til Karvel
og Kristbjörg hittu hvort annað
aftur.
Árið 1951 kom Karvel til Nor-
egs með sérstakri sendinefnd til
að skoða fiskvinnslu Norðmanna
m.m. Þeir komu við í Björgvin og
þá urðu grípandi endurfundir
systkinanna. Karvel varð því mið-
ur að stytta ferð sína vegna þess
að eiginkona hans Anna varð al-
varlega veik. Þessi heimsókn varð
þó til þess að foreldrar mínir og
ég sigldum með Gullfossi til Ís-
lands um sumarið sama ár. Mót-
tökurnar voru ólýsanlega góðar
hvarvetna og við fengum að upp-
lifa landið sem móðir mín hafði
svo oft sagt frá og sungið um.
Þetta var því miður í síðasta
sinn sem móðir mín kom aftur til
Íslands, en Karvel kom nokkrum
sinnum í heimsókn til okkar og
hætti aldrei að reyna að telja
Kristbjörgu hughvarf og koma aft-
ur í heimsókn á Frón. Aftur á
móti fengu börn Kristbjargar að
njóta gestrisni ættingjanna, en
bæði Erna og Sonja systur mínar
ásamt börnum hafa oft heimsótt
Ísland og það sama á í hæsta máta
við um mína fjölskyldu. Frændi
okkar Karvel hefur alla tíð verið
fastur punktur í okkar stóru ætt
og ferð til Íslands er ekki lokið
nema að hafa komið við hjá hon-
um. Þegar ég heimsótti hann fyrir
rúmum fimm árum síðan sagði
hann með glettni í auga og hló
hjartanlega: „Þú skalt vita að ég
verð hundrað ára.“ Ég svaraði því
til að ég vonaði svo sannarlega að
svo yrði og nú er stundin upp-
runnin.
Við óskum honum hjartanlega
til hamingju með daginn. Kærar
kveðjur frá Noregi.
Karvel Strömme.
100 ára er í dag heiðursborg-
arinn Kavel Ögmundsson skip-
stjóri og útgerðarmaður. Hann
hefur siglt í gegnum ólgusjó lífsins
kraftmikill, áræðinn og hvergi
slakað á. Elli kerling hafði ekki
roð við honum í lífskapphlaupinu.
Hann mótaðist strax í æsku af
sterkum erfðastofnum með Snæ-
fellsjökulinn á aðra hönd og hafið
á hina.
Karvel fæddist á bænum Hellu í
Beruvík á Snæfellsnesi. Þar á bæ
voru lesnir húslestrar árið um
kring eins og víða tíðkaðist á Ís-
landi í byrjun síðustu aldar. Bibl-
ían og Íslendingasögurnar voru
þær sögur sem hann las og lærði.
Hann drakk í sig speki þeirra og
iðulega vitnaði hann í þær máli
sínu til stuðnings. Því var það
engin tilviljun að hann sem ungur
maður í Sjómannaskóla á Ísafirði,
var fenginn til að halda lokaræð-
una við skólaslitin.
Karvel hefur lýst æviminning-
um sínum í bókinni „Sjómanns-
ævi“ og hafa komið út þrjú bindi.
Eru þar stórfróðlegar mannlýsing-
ar um gott fólk og atburði. Einnig
hafa birst eftir hann ritverk í blöð-
um og tímaritum. Svo mikið liggur
eftir hann að það er langt frá því
að saga hans hafi verið sögð og
væri það verðugt verkefni að
koma því í kring.
Svo viðburðarík er ævi hans.
Hún er saga manns sem lifað hef-
ur tímana tvenna, kynnst fátækt í
æsku, braut sér leið með dugnaði,
markaði merk spor í samtímann
og var leiðandi maður í félagsmál-
um.
Hann var í hreppsnefnd Kefla-
víkur 1938–1942, oddviti Njarðvík-
urhrepps í 20 ár, form. Sjálfstæð-
isfélags Keflavíkur og síðan í
Sjálfstæðisfélaginu „Njarðvíking-
ur“, form. Útvegsbændafélags
Keflavíkur og nágrennis í 18 ár,
form Olíusamlags Keflavíkur í 30
ár, form. Vinnuveitendafélags
Suðurnesja í tíu ár, einn af að-
alhvatamönnum að stofnun Olíufé-
lagsins h/f og í stjórn þess lengs
af, einnig í stjórn Samvinnutrygg-
inga frá byrjun, hann hefur verið í
Rotary Keflavíkur frá stofnun og
fjölda annarra félaga.
Karvel hefur verið gæfumaður í
einkalífi. Hann kvæntist árið 1928
Önnu Margréti Olgeirsdóttur frá
Hellissandi, mikilhæfri og traustri
konu sem tók virkan þátt í hinu
margbrotna starfi hans. Þau
byggðu sér hús í Njarðvíkum og
nefndu Bjarg. Þau eignuðust
mannvænleg börn, fimm dætur og
tvo syni. Það var gestkvæmt og
hlýlegt heimili.
Anna og Karvel stóðu að stofn-