Morgunblaðið - 26.02.2004, Síða 43

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. FEBRÚAR 2004 43
tískari hlið svo sem kveðskapur hans
vitnar um. Þessari hlið hélt hann allt-
af að mestu út af fyrir sig. En afi var
einnig frábær sagnamaður. Hann
lifði bókstaflega fyrir að segja frá.
Staðreyndir skiptu þá ekki megin-
máli heldur fyrst og fremst frásagn-
argleðin. Það var einkum þetta
þrennt, lífsgleðin, húmorinn og frá-
sagnargleðin, sem fléttaðist saman í
afa og gerði hann að því sem hann
var. Erfitt er að taka einhvern einn
þátt út án þess um leið að benda á
annan. Þó verð ég að segja að það orð
sem mér finnst lýsa afa betur en
nokkurt annað er orðið kátur, hann
var alltaf kátur.
Ekki er ólíklegt að hjartagallinn
sem hrjáði afa framan af ævi og hann
fékk raunar ekki bót á fyrr en árið
1965 hafi átt mikinn þátt í að móta
þennan mikla sagnaáhuga. Veikindin
gerðu það að verkum að hann gat
ekki leikið sér eins og önnur börn. Í
stað þess sökkti hann sér ofan í sögur
og ljóð og bækur urðu hans bestu vin-
ir.
Hann var alltaf afar félagslyndur
og hafði unun af því að vera innan
um fólk, ekki síst ungt fólk. Í raun
og veru var afi síungur. Eftirminni-
legar eru ferðirnar austur fyrir
fjall. Þá var afi í essinu sínu og hver
þúfa varð tilefni frásagnar. Við gát-
um alltaf rætt saman um allt milli
himins og jarðar, Íslendingasögur,
fótbolta, kveðskap, skák, pólitík og
sögu. Alltaf var hann jafn einlægur
og tilgerðarlaus í þessum samræð-
um. Það var alltaf jafn gaman að
koma við á Miklubrautinni og fá að
njóta þessarar dásamlegu frásagn-
argleði. Og ekki spillti fyrir ef
amma skellti í pönnsur og afi dró
fram smátár! Það er einkennilegt til
þess að hugsa að þessar samræður
verða nú ekki fleiri. Afi var mér
fyrst og síðast kær vinur. Skarð er
höggvið í „Helgaklúbbinn“, sjálfur
leiðtoginn genginn. Hvíli hann í
friði.
Helgi Sæmundur Helgason.
Elsku afi minn.
Húmar hefur að kveldi,
hábjartur dagur hefur runnið sitt skeið.
Logandi ljómar stjörnuveldi,
lít ég yfir daginn sem leið.
Dagur er kominn að kveldi og þeg-
ar ég lít upp í himininn sé ég stjörn-
urnar vaka yfir mér.
Það rifjast upp ófáar stundirnar
með þér þegar ég lít til baka. Allar
ferðirnar í Sunnubúðina, á Miklatún,
heima hjá ykkur ömmu á Miklu-
brautinni að teikna, tefla, spila kana
eða hlusta á þig segja sögur. Þú hafð-
ir að geyma mikinn fróðleik og kunn-
ir heilan hafsjó af sögum. Maður gat
alltaf gleymt sér við að hlusta á þig
segja frá. Uppáhaldssagan mín er
sagan af því þegar þú fórst út í búð til
að kaupa snúðana. Henni mun ég
aldrei gleyma. Ég hef alltaf verið
mjög grobbin af því að þú sért afi
minn. Þú ortir falleg ljóð og stóðst
alltaf á skoðunum þínum, sama hver
átti í hlut. Þú kenndir mér margt sem
hefur gagnast mér vel í lífinu. Ég
man þegar ég kom til þín fyrir nokkr-
um árum og spurði þig hvað þér
þætti um lífið og þú sagðir einfald-
lega: ,,Það er betra að lifa því en
deyja.“ En nú er kominn tími til að
kveðja, elsku afi minn, svo þú getir
hafið ferð þína yfir á betri stað og
vakað yfir okkur með hinum stjörn-
unum.
Kemur napur að norðan
næðíngur éli líkur
hverri sem lokar leið.
Allt sem vordísir vöktu
vonglaða sólskinsdaga
endar sitt aldursskeið.
Dauðann óttast ég ekki
óðum þó birta dvíni
að þegar feigð mín fer.
Horfinna vina hendur
handanvið myrkur grafar
taka á móti mér.
(Helgi Sæmundsson.)
Guð blessi þig.
Ragnheiður.
Mér er harmur í hug
þó að hlýni og birti.
Og ég reyni ekki að rekja
rætur sem liggja djúpt.
Allt sýnist eins og var
nema aðeins þetta
sem ég óttaðist einhvernveginn
alla tíð frá í haust.
Enn veit ég vor í nánd
því vetur er senn liðinn,
en gamalt tré í garði
grænkar aldrei á ný.
(Helgi Sæmundsson.)
Með sorg í hjarta kveðjum við afa
okkar, Helga Sæmundsson. Við
minnumst hlýju hans og góðvildar.
Afi hafði alltaf brennandi áhuga á
því sem við barnabörnin tókum okk-
ur fyrir hendur enda var á ferðinni
maður sem var vel heima í öllu.
Sterkur persónuleiki, gáfur og of-
urminni hans kom okkur oft að góð-
um notum því að afi átti svör við
flestu. Við ritgerðarsmíðar var ætíð
hægt að leita andagiftar og upplýs-
inga hjá afa en bókasafn hans taldi
nokkur þúsund bækur og allar þaul-
lesnar. Þá lagði hann ávallt mikla
áherslu á að við töluðum rétt og gott
íslenskt mál. Efst í huga okkar er þó
skopskyn hans og hnyttni og
skemmtileg sýn á samferðafólkið og
lífið yfirleitt. Hann var hafinn yfir
þessa hversdagslegu grámyglu
samtímans. Afi var fremur dulur á
tilfinningar sínar en ljóðin hans eru
til vitnis um tilfinningadýpt og
mikla andagift. Megi hann hvíla í
friði!
Alma, Sigríður og
Ólafur Sigurðarbörn.
Hann Helgi afi var mikill vinur
minn. Við vorum saman í „Helga-
klúbbnum“, en þar eru allir nafnar
ættarinnar. Afi tefldi stundum við
mig og sagði sniðugar sögur.
Hann gaf mér ljóðið Barnshlátur,
þegar ég var yngri og kveð ég afa
minn með því ljóði með þökk fyrir
allt.
Ég hélt að veröldin væri
vesælan mig að hugga,
neisti úr bálinu bjarta
brynni hér á glugga,
og feginn vildi ég, vorsól,
vonglaður heilsa þér,
en hrakinn af vetrarveðri
veit ég að þetta er,
blessuð – sem betur fer –
barn sem hlær við mér.
Helgi Bárðarson.
Ég sakna afa míns. Ekki er langt
síðan við sátum og spjölluðum um
fótbolta, daginn og veginn eða þá
eitthvað sem hann hafði upplifað á
sinni farsælu ævi. Þegar ég heyrði
þessa frétt að hann væri horfinn yf-
ir móðuna miklu fór ég að rifja upp
fjölda augnablika frá æsku minni
þegar ég var í pössun á Miklubraut-
inni. Ósjaldan gengum við þá saman
út í Sunnubúð með innkaupalista
sem hann og amma höfðu útbúið og
hann gekk svo hratt og með svo
löngum skrefum að ég þurfti að
hlaupa til þess að halda í við hann.
Þessi skref voru full af lífi, lífi sem
nú er horfið, nema í formi minninga
og ljóða sem hann skilur eftir sig.
Hann var alltaf svo hress og kátur
og grínið aldrei langt undan. Glettn-
ar spurningar eins og „ert þú
kommúnisti?“ og ýmislegt fleira
heyrði maður þegar maður gekk inn
um dyrnar á Miklubrautinni án þess
að maður vissi nokkuð hvað komm-
únisti væri. En alltaf var hann barn-
góður og náði góðu sambandi við
yngri meðlimi fjölskyldurinnar þó
að aldursmunur væri mikill.
Nú er hann horfinn í faðm Guðs al-
máttugs þar sem hann á örugglega
góða heimkomu. Megi Guð blessa
ömmu og aðra í fjölskyldunni.
Bárður Ingi.
Ástkær afi minn og langafi er dá-
inn.
Afi hafði verið lagður inn á spítala
daginn áður en hann dó. Um nóttina
fékk hann hjartaáfall og sólarhring
síðar var hann allur. Ég vildi ekki
trúa því að afi væri dáinn, þegar
pabbi hringdi og tilkynnti mér andlát
hans. Afi og amma voru óaðskiljan-
leg, í orðsins fyllstu merkingu, og
voru þau búin að vera gift í 60 ár.
Þegar ég sagði Sigrúnu „second“
eins og afi kallaði hana í gríni að
langafi væri dáinn, spurði hún hvað
yrði nú um hann. Ég útskýrði fyrir
henni að nú liði langafa vel hjá Guði
þar sem allir englarnir myndu passa
hann. Spurði þá Sigrún hver myndi
þá passa langömmu og yrði hún þá
alein. Eftir smáþögn sagði sú stutta:
„Mamma mín, nú ætla ég að passa
langömmu svo hún verði aldrei
alein.“
Það var svo gaman að heimsækja
þig, afi minn. Þú varst alltaf að segja
okkur skemmtilegar sögur um menn
og málefni. Aldrei var komið að tóm-
um kofunum hjá honum afa þegar
kom að ættfræðinni. Hann gat rakið
ættir okkar langt aftur í aldir og upp-
lýsti okkur um að hið ólíklegasta fólk
væri skylt okkur. Um leið og við Sig-
rún Ísgerður kveðjum elskulegan afa
og langafa langar okkur að láta fylgja
með lítið ljóð, Hughreysting, sem
hann orti. Þar kemur fram óþrjót-
andi bjartsýni hans til handa börnum
framtíðar og síðast en ekki síst um-
hyggjusemi, sem hann átti alltaf nóg
af.
Hugsaðu ekki um náttmyrkur
og hræðstu ekki þögnina.
Þú ert ekki einn og yfirgefinn
á auðnarlegri strönd.
Horfðu upp til stjarnanna
Og hlustaðu eftir sjávarniði.
Vandaðu óskir þínar
Því þær verða uppfylltar
Þegar örlagastundin kemur
Með eilífð í faðmi sér.
Steinunn.
Í tæplega tvo áratugi hef ég átt
samleið með Helga Sæmundssyni og
fjölskyldu, þegar systir mín varð
tengdadóttir hans. Þessari góðu fjöl-
skyldu hefur verið ómetanlegt að
kynnast. Heimili þeirra hefur verið
okkur öllum opið á einstakan máta
sem þeim einum var lagið, kunnu þau
öðrum fremur að auðga og efla fjöl-
skyldubönd svo úr varð stór fjöl-
skylda, frændgarðs og vina, manna-
munur ekki til og við sem komum úr
ólíku umhverfi nutum virðingar og
trausts, sem jafningjar.
Við nutum margra samveru-
stunda, ferðalög farin sem Helgi var í
forsæti fyrir, hvar sem staldrað var
lukust upp dyr, staða sem heimsóttir
voru, allir þekktu Helga og hann var
óspar á að miðla af fróðleik sínum og
viskubrunni jafnvel þar sem hann
hafði aldrei farið.
Á hátíðarstundum í fjölskyldunni
var hann hrókur alls fagnaðar og að-
fangadagskvöld á liðnum árum höf-
um við átt saman, það eru forréttindi
að hafa kynnst svo einstökum manni
og konu hans Valnýju. Við erum fjöl-
skylda, sagði hún eitt sinn við mig og
eitt er víst að ég hef notið þeirrar
góðu fjölskyldu sem er styrkur bæði í
einkalífi og starfi. Afkomendur
Helga og Valnýjar eru myndarlegur
og velgerður hópur.
Ég kveð Helga Sæmundsson með
virðingu og þökk og þakka fyrir
„blíðskap og beinasemi“ eins og hann
sagði gjarnan eftir heimsóknir, hvort
sem var á eigin heimili eða annarra
og strauk hendi létt um vanga. Það er
ótal margt sem hægt er að segja um
Helga Sæmundsson, einn mætasta
mann sem okkar þjóð hefur alið.
Megi minning hans sem hefur sett
svip á menningu lands og þjóðar lifa
sem lengst og djúp spor hans verða
menningarheimur framtíðar. Samúð-
arkveðjur frá okkur hjónum til eig-
inkonu hans, sona og fjölskyldna
þeirra. Það er gott að lesa ljóðin hans
og kveð ég hann með ljóðinu „Veg-
urinn heim“.
Senn er leiðin á enda,
sumarið horfin tíð.
Mun þó helkuldann lifa
minníngin skær og blíð.
Húmið skelfir mig eigi,
hljóðláta vetrarnótt.
Bráðum í mjúkri hvílu
blunda ég sælt og rótt.
Ljómandi stjörnuskari
leiftrar um dimman geim.
Ljósin í gluggum himins
lýsa mér – veginn heim.
Guðrún Jónsdóttir.
Fram til sigurs, menn og meyjar,
mótið frægð úr dagsins þraut …
Með þessum orðum úr ljóðinu Til
lýðsins kvaddi sextán ára piltur sér
hljóðs í Sunnudagsblaði Alþýðu-
blaðsins 30. maí 1937, Helgi Sæ-
mundsson. Næstu mánuði á eftir
birtist fjöldi ljóða eftir þennan efni-
lega skáldmælta ungling. Þau sýna
óvenjulegan þroska ungs manns.
Engum leyndist heldur við lestur
þeirra að í brjósti hans sló heitt
hjarta jafnaðarmannsins. Samleið
hans og Alþýðublaðsins varð líka
langæ. Hann varð blaðamaður og síð-
ar ritstjóri þess frá 1943 til 1959.
Þegar ég varð sjálfur ritstjóri Al-
þýðublaðsins tæpum fjórum áratug-
um síðar fyrir orð Sighvats og Jóns
Baldvins skimaði ég blaðið frá upp-
hafi. Þá sá ég hversu afbragðsvel Al-
þýðublað Helga Sæmundssonar var
skrifað. Hann var einstakur íslensku-
maður og í Alþýðublaðinu bjó hann
skáldum og rithöfundum gott skjól.
Alla tíð var Helgi maður lista og
menningar. Eftir að ritstjóraferli
hans á Alþýðublaðinu lauk var hann
starfsmaður á akri menningarinnar
sem ritstjóri og forystumaður hjá
Menningarsjóði.
Helgi Sæmundsson var ekki mað-
ur lítilla flokka. Hann átti sem jafn-
aðarmaður þá draumsýn að sameina
jafnaðarmenn í stóra hreyfingu.
Hann hafði um það þau orð í viðtali
við fréttatímaritið Þjóðlíf í ársbyrjun
1990, áratug áður en Samfylkingin
var gerð að stjórnmálaflokki, að
klofningur vinstri manna hefði haft
gífurleg áhrif til hins verra á íslenskt
þjóðfélag, velferðarríkið væri mun
veikara hér á landi en þar sem jafn-
aðarmannflokkar hefðu náð miklum
árangri. ,,Öll skynsemi mælir með
því að sameina Alþýðuflokkinn og Al-
þýðubandalagið og það er óskynsam-
legt að segja fólki að það sé ekki
hægt,“ sagði Helgi og kvað jafnaðar-
menn vera dreifða í mörgum flokkum
sem ættu að heyra saman í stórri
hreyfingu jafnaðarmanna. Sá tími
rann upp og Samfylkingin varð að
öflugum stjórnmálaflokki áður en
Helgi varð allur. Sameinaðir jafnað-
armenn eiga honum skuld að gjalda.
Helgi bar öðru fremur listina í
hjarta sínu, orðsins list. Hann var öll-
um eftirminnilegur fyrir persónu-
töfra sína í framsetningu á íslensku
máli í útvarpi sem á prenti. Barnung-
ur gerði hann ljóðið að vopni sínu og
greip til þess æ síðan á lífsleiðinni.
Hann sýndi ungur óvenjulegan
þroska og úr lífi sínu gerði hann það
sem hann hét sjálfur í æskuljóði sínu,
– hann mótaði frægð úr dagsins
þraut.
Össur Skarphéðinsson, for-
maður Samfylkingarinnar.
Þegar ég hóf störf sem blaðamaður
á Alþýðublaðinu 1953 var Helgi Sæ-
mundsson ritstjóri á blaðinu. Hann
bar þá blaðið uppi ásamt Sigvalda
heitnum Hjálmarssyni, sem var
fréttastjóri. Helgi var góður blaða-
maður, mikill og góður penni, sem
skrifaði sérstaklega gott íslenskt
mál. Ritstjórnargreinar Helga vöktu
ávallt athygli fyrir gott mál og
ákveðnar skoðanir. Helgi var hafsjór
af fróðleik. Hann vissi allt um bók-
menntir, stjórnmál innan lands og ut-
an og jafnvel um íþróttir. Hann
fylgdist mjög vel með erlendum
stjórnmálum, sérstaklega í Bretlandi
og á Norðurlöndum. Hann talaði um
leiðtoga jafnaðarmanna í löndum
þessum eins og heimilisvini sína. Það
var skemmtilegt að vinna með slíkum
manni. Það var unnt að fletta upp í
honum eins og orðabók. Helgi var
mikill „húmoristi“. Kom það vel fram
í daglegu starfi hans og þegar hann
flutti ræður.
Helgi var alla tíð róttækur jafnað-
armaður. Hann starfaði mikið í Al-
þýðuflokknum, var í framboði fyrir
Alþýðuflokkinn og valdist þar til
trúnaðarstarfa. Hann var mikill hug-
sjónamaður og vildi breyta þjóðfélag-
inu í anda jafnaðarstefnunnar. Hann
var óánægður með samstarf Alþýðu-
flokksins í ríkisstjórn við höfuðand-
stæðinga sína í stjórnmálum og lét
það heyrast. Hann vildi engan afslátt
á stefnumál jafnaðarmanna. Helgi
var eftirsóttur ræðumaður á fundum
og á skemmtunum innan Alþýðu-
flokksins og utan enda mjög góður og
skemmtilegur ræðumaður.
Enda þótt Helgi hefði brennandi
áhuga á stjórnmálum og þjóðmálum
almennt áttu bókmenntirnar þó hug
hans allan. Það lá við, að Helgi læsi
allar bækur, sem út komu. Hann
skrifaði lengi bókmenntagagnrýni og
var mjög fær á því sviði. Sjálfur var
Helgi bæði skáld og rithöfundur.
Hann orti ágæt ljóð og skrifaði mikið
í óbundnu máli. Frægir urðu Palla-
dómar hans um alþingismenn.
Ég kynntist Helga vel bæði á Al-
þýðublaðinu og í Alþýðuflokknum.
Hann var góður drengur, heilsteypt-
ur maður, góður baráttumaður fyrir
málstað jafnaðarmanna og mikill
bókmenntaunnandi. Hann átti oft við
heilsuleysi að stríða en skilaði þó vel
sínu dagsverki.
Eftirlifandi eiginkona Helga er
Valný Bárðardóttir. Ég votta henni
og eftirlifandi sonum þeirra mína
innilegustu samúð vegna fráfalls
Helga. Drottinn blessi minningu
hans.
Björgvin Guðmundsson.
Við Helgi Sæmundsson hittumst
árlega síðustu áratugi. Ekki miklu
oftar – en þá hittumst við líka svo um
munaði. Við höfðum báðir hlutverki
að gegna á menningarhátíð karla-
kórsins Fóstbræðra sem haldin er á
þorra og á sér fjörutíu ára sögu og
ríkar hefðir. Sá sem þetta ritar hefur
stýrt hófi um nokkurt skeið en Helgi
hefur lagt samkomunni lið á sviði
bókmennta. Ekki síst vegna framlags
Helga stóð samkoman undir nafni
sem menningarhátíð – sú mesta sem
haldin er hér á landi að vetrarlagi að
mati Fóstbræðra. Þar fara Fóst-
bræður fremstir og gestir þeirra.
Helgi stóð þessa vakt í áratugi og fór
ávallt á kostum. Hann sagði okkur
sögur af skáldum og skáldskap.
Hann tók hlutverk sitt af þeirri al-
vöru sem hæfði og þess vegna varð úr
dásamleg skemmtan. Strax upp úr
áramótum ár hvert vorum við Helgi
komnir í stuð og í góðan gír og vorum
í stöðugu sambandi fram að hátíð.
Oftar en ekki bað hann mig um að
sækja sig heim til að ræða gamanið í
fullri alvöru. Þá var notalegt að njóta
gestrisni Valnýjar og þeirra hjóna
beggja.
Við sem sækjum reglulega þessa
menningarhátíð máttum vita að
Helga nyti ekki við til eilífðar. Við
Helgi ræddum það oft hve kátt hlyti
að vera á menningarhátíðinni í sól-
heimum efra með nafngreindum
Fóstbræðrum okkar þar og gestum
þeirra. Á tímabili héldum við jafnvel
að þeir hefðu vinninginn. Nú er eng-
inn vafi um það lengur því mönnum
okkar í dýrðarheimum bætist nú
mikilsverður liðsauki. Það er ekkert
nema tilhlökkunarefni að komast í
þann glaða hóp. Þá verður sungið að
hætti Fóstbræðra og sagðar sögur af
listfengi vinar míns sem nú er geng-
inn.
Ég sendi þeim öllum samúðar-
kveðjur sem nú syrgja Helga Sæ-
mundsson.
Þorgeir J. Andrésson.
Helgi Sæmundsson skáld og rit-
stjóri hefur lokið göngu sinni og
kvatt okkur sem vorum honum sam-
ferða um lengri eða skemmri tíma í
andófi gegn auðvaldinu. Eitt sinn átt-
um við samleið upp Bankastrætið og
sagðist Helgi ætla til bókakaupa hjá
Máli og menningu. Ég benti honum á
bókabúð Lárusar Blöndals þarna
rétt hjá. Ég versla ekki við auðvaldið,
svaraði hann. Helgi var jafnaðarmað-
ur af þeim skóla sem þekkti þýðingu
þess og inntak. Við ræddum þessi
mál er við hittumst á kaffihúsi, á
gangstétt eða í strætisvagni, m.a.
þessa frægu skiptingu í kommún-
isma og sósíalisma. Niðurstaðan í
stuttu máli; markmið sósíalista er
skipulagning eigin samfélags meðan
kommúnistar stefndu að heimsbylt-
ingu lengst af undir forræði Sovét-
ríkjanna. Við vorum sammála um að
sósíalisminn væri okkur gagnlegri og
því skynsamlegri. Við vorum einnig
sammála um að íslenskir sósíalistar,
sem kölluðu sig krata, hefðu verið
handónýtir lengst af og því hefðu
flokkar sem nær stóðu kommúnist-
um fengið meira fylgi hér en í ná-
grannalöndunum. Um þetta sagði
Helgi m.a.: Sumt fólk er svo víðsýnt
að það sér ekki niðrá tærnar á sér.
Hann var þó ekki fús að samþykkja
það álit mitt að Héðinn Valdimarsson