Morgunblaðið - 27.03.2004, Blaðsíða 31

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. MARS 2004 31
Fjórðu og síðustu tónleikar í tónleikaröðTríós Reykjavíkur og Hafnarborgar,verða haldnir í Hafnarborg annað kvöldog hefjast kl. 20. Bandaríska tónskáldið
Gerald M. Shapiro hefur nýlokið við að semja pí-
anótríó sem hann hefur tileinkað Tríói Reykjavík-
ur. Verkið nefnist Píanótríó númer 2 og verður
frumflutt á tónleikunum.
Gerald M. Shapiro er prófessor í tónlist við
Brown University á Rhode Island. Hann hefur
samið fjölda tónverka, bæði sinfónísk og fyrir
kammerhópa. Verk hans hafa verið flutt víða um
heim og gefin út á hljómdiskum m.a. hjá Naxos og
Neauma. Þetta er í fyrsta sinn sem Tríó Reykjavík-
ur frumflytur verk eftir erlent tónskáld í tónleika-
röðinni. Shapiro kemur sérstaklega til landsins til
þess að vera viðstaddur frumflutninginn. Hann
segir nýja píanótríóið hafa verið
samið á miklum viðsjártímum í
pólitískri sögu mannkyns.
„Stríðið í Írak braust út á sömu
stundu og ég byrjaði á verkinu.
Hér í Bandaríkjunum fylgdi
viðvarandi frelsisskerðing þess-
ari smánarlegu aðgerð og am-
eríski draumurinn snerist upp í
martröð. Á sama tíma hafði ég
aldrei haft það betra í mínu
einkalífi. Mér fannst þetta
beiskar andstæður, og þær sóttu gríðarlega á mig.
Ég held ég hafi reynt að skilja þær í gegnum tón-
listina sem ég var að semja – þetta verk, og þær
voru vissulega ofarlega í huga mér allt frá því ég
byrjaði á því, og þar til ég lauk því.“
Lítið rísandi stef
Shapiro segir að allir fjórir þættir tríósins séu
byggðir á litlu rísandi stefi á nótunum gís-a-h-c.
„Ég byrjaði reyndar á öðrum þættinum, og þá kom
þetta litla lag upp í kollinn á mér eins lítið millispil –
ekki mikilvægt til að byrja með – en það sótti á mig
og óx að mikilvægi, og dafnaði allt til loka verksins.
Ég samdi fyrsta þáttinn síðast, vissi því hvernig
verkið endaði þegar ég byrjaði á fyrsta þættinum.
Ég ákvað því að hefja verkið með því að kynna
þetta stef til sögunnar.“
Shapiro segist vilja halda að tónlist hans sé fjöl-
breytt að stílbrigðum, en þó segir hann að það sé í
sjálfu sér ekki stórt atriði fyrir hann. „Tónlistin mín
er í grunninn tóntegundabundin, og hneigist helst
að djassi og minimalisma. Í þessu verki er úr-
vinnsla þessa litla stefs þó sennilega mest áberandi,
því það gengur í gegnum alla þætti þess.“
Píanótríóið – sem tegund tónverka er að mestu
afkvæmi 19. aldarinnar, segir Shapiro, en hljóð-
færasamsetningin, fiðla, selló, píanó, afkvæmi 18.
aldarinnar. „Verkið mitt, þótt glænýtt sé, end-
urspeglar þetta hvort tveggja. En mest af öllu end-
urspeglar það þó ást mína á hljómrænum mögu-
leikum píanótríósins og rödd mína sem tónskálds.
Þetta er ekki spurning um að vera gamaldags eða
nýmóðins. Um daginn var ég að hlusta á verk fyrir
selló, tölvu og myndband, byggt upp á svipaðan
hátt. Á sinn hátt er það auðvitað nútímalegra, en þó
ekkert meira verk okkar augnabliks en mitt. Sumir
myndu telja mitt verk gamaldags, aðrir ekki.“
Mjög spenntur að koma hingað
Shapiro kveðst hafa heyrt leik Tríós Reykjavíkur
á geisladiski, en ekki í lifandi flutningi. En hann er
mjög spenntur að koma hingað og vera viðstaddur
tónleikana. „Þetta eru listamenn á heims-
mælikvarða, og það er mér heiður að vinna með
þeim. Reyndar hef ég oft unnið með Íslendingum
áður. Ég kom fyrst til landsins um miðjan tíunda
áratuginn, til að vera viðstaddur flutning fyrsta pí-
anótríósins míns. Þess vegna finnst mér koman nú
enn ánægjulegri. Síðarmeir flutti ég tvö verk á Ís-
landi í samvinnu við Guðmund Emilsson og þá átti
Guðný Guðmundsdóttir einmitt að vera einleikari í
öðru þeirra. Það gekk því miður ekki eftir, gleður
það mig sérstaklega að hafa nú haft tækifæri til að
semja verk fyrir hana og tríóið. Atli Heimir Sveins-
son sem leysti mig af eina önn í fyrra við kennslu í
Brown háskólanum, hafði hönd í bagga með að
þetta verk gat orðið til. Þessa vini mína og fleiri
ætla ég að hitta þegar ég kem til landsins. Það,
ásamt tónleikunum, sem ég veit að verða góðir,
vakti með mér mikla tilhlökkun meðan ég var að
semja verkið, og það má meir en vel vera að sú til-
hlökkun skíni í gegn í verkinu.“
Aðrir góðir gestir munu einnig sækja tríóið heim
á þessum tónleikum, fiðluleikarinn Almita Vamos
og víóluleikarinn Roland Vamos. Þau hjón hafa
margoft sótt Ísland heim, bæði sem kennarar og
flytjendur og eru einnig kominn hingað til lands til
að halda námskeið fyrir nemendur tónlistardeildar
Listaháskóla Íslands og Tónlistarskólans í Reykja-
vík. Auk Guðnýjar skipa Tríó Reykjavíkur þeir
Peter Máté píanóleikari og Gunnar Kvaran selló-
leikari.
Tríó Reykjavíkur frumflytur verk eftir Gerald M. Shapiro
Tilhlökkun í tónlistinni
Morgunblaðið/Ásdís
Tríó Reykjavíkur, Gunnar Kvaran, Guðný Guðmundsdóttir og Peter Máté, ásamt Vamos-hjónunum á
æfingu. Gerald M. Shapiro tónskáld var ekki kominn til landsins þegar myndin var tekin.Gerald M. Shapiro
ÞAÐ er umfram allt ísmeygilegt
sjónarhornið sem setur svip sinn á
þetta leikrit Þorvalds Þorsteinsson-
ar. Hann lætur gamminn geisa um
vígvöll upplýsingabyltingarinnar en
skeytir minna um uppbyggingu
verksins – t.d. kemur skýringin á
titli verksins aðeins í blálokin. Eins
og höfundum sem tóku þátt í leik-
ritasamkeppninni var uppálagt tek-
ur um klukkustund að flytja verkið;
tími sem nægir til að sýna ýmsa
möguleika margslunginnar hug-
myndar, sýna nokkrar spaugilegar
hliðar á henni, velta sér upp úr mis-
munandi aðstæðum og binda ein-
hverskonar endahnút á herlegheit-
in.
Fréttamaðurinn María er gestur
í Kringlusafninu, útibúi Borgar-
bókasafnsins, en hún á það sameig-
inlegt með starfsmönnum þar að
starfa við miðlun upplýsinga. Hægt
er jöfnum höndum að álíta að þörf
almennings fyrir að afla sér upplýs-
inga stjórnist af fróðleiksfýsn,
sannleiksleit eða jafnvel áráttu-
kenndri staðreyndasöfnun. Dæmin
sem hér eru gefin um Maríu og
Katrínu, starfsmann bókasafnsins,
gefa þó frekar þá mynd af þeim
sem tekur við upplýsingaflóðinu að
hann sé fórnarlamb flæðisins en
virkur þátttakandi. Katrín nýtir sér
fréttir og heimildamyndir, sem
María og kollegar hennar hafa
skapað, til að byggja upp undarlega
heimsmynd sem leggur áherslu á
grimmd annarra þjóða, hún kaffær-
ir jafnframt Maríu í einskisverðum
upplýsingum. María snýst til varn-
ar með því að leggja til mola af því
sem hún hefur sjálf upplifað, öðrum
þræði til að sanna eigið ágæti í
glímunni við viðmælanda sem, eins
og hún sjálf, þykist alltaf vita betur.
Áherslan er á að persónurnar upp-
hefja sjálfar sig á því hvaða upplýs-
ingum þær búa yfir en velja ein-
ungis þær upplýsingar sem henta
þeim til að styðja fyrirframgefnar
hugmyndir. Fyrr en varði blandast
inn í atburðarásina aðrir starfs-
menn bókasafnsins uppfullir af upp-
lýsingum sem þeir vilja koma á
framfæri sem hafa ekkert beint
notagildi fyrir Maríu uns hún er
komin – í þeirra augum – í alvar-
lega klípu, tölvukerfið viðurkennir
hana ekki, sennilega vegna gamalla
ávirðinga í safninu. Hún er orðin
leiksoppur afla sem virðist meira í
mun að standa vörð um heim sinn
heldur en að gefa öðrum hlutdeild í
honum.
Fréttamaðurinn, María, er það
sem allt snýst um hér. Hún er öðr-
um þræði fulltrúi almennings enda
utanaðkomandi á safninu og sér það
með augum áhorfenda. En hún er
líka persóna sem aflar upplýsinga,
mótar og notar sjálfri sér til fram-
dráttar. Það er líka mögulegt, þar
sem áhorfendur sjá atburðina með
hennar augum, að atburðirnir séu
skekktir og skældir til að þjóna
hennar hagsmunum. Katla Margrét
Þorgeirsdóttir leikur Maríu blátt
áfram, í samskiptum þeirra Katr-
ínar er hún alvarlegi aðilinn. Þetta
kemur ágætlega út enda þurfa
áhorfendur fastan punkt til að
styðjast við í allri vitleysunni. Katla
Margrét virðist laus við ýmis gam-
alkunn svipbrigði og látbragð sem
hún hefur komið sér upp á ferlinum
og fyrir bragðið verður leikur henn-
ar mun trúverðugri og látlausari.
Margrét Helga Jóhannsdóttir er
á gamalkunnum slóðum í hlutverki
Katrínar, búast má við að áhorf-
endur hafi séð hana búa til svipaða
týpu ótal sinnum – en það breytir
því ekki að hér á látbragðið vel við
og túlkun hennar verður bráðfynd-
in. Hárnákvæm tímasetningin hefur
líka mikið að segja. Sama má segja
um Eggert Þorleifsson sem Guð-
mann, hann gengur inn í þetta hlut-
verk eins og það hafi verið skrifað
fyrir hann. Hér byggist það ef til
vill að einhverju leyti á fyrirfram-
gefnum hugmyndum leikskálds um
hvað ákveðinn leikari gerir best
sem eru svo kannski byggðar á
hvernig hlutverk leikarinn hefur
túlkað best hingað til. Afleiðingin er
að leikarinn er fastur í hringrás án
möguleika á leið út úr vítahringnum
og leiðin fram á við lokuð.
Ilmur Kristjánsdóttir leikur tvö
hlutverk. Útlit og hegðun annarrar
persónunnar virðist byggt á Kenny,
persónu úr teiknimyndaflokknum
South Park sem notið hefur mikilla
vinsælda. Í sjálfu sér ekki ýkja
frumlegt en þessi hugmynd leik-
stjóra þjónar þeim tilgangi að Guð-
mann hafi viðmælanda og virkar
mjög vel, sérstaklega þar sem
áhorfendur grunar að þetta sé
stúlkan sem María bíður eftir.
Sköpunarkraftur Ilmar sem leik-
konu nýtist svo við að móta persónu
Huldu, sem kemur einungis fram í
skamma stund. Þar er hvert tilsvar
yfirvegað, hver hreyfing úthugsuð
og gervið frábært. Leikur hennar,
ógnin sem fylgir orðum hennar og
viðbrögð Kötlu Margrétar bæta
nokkuð úr skák þegar endirinn
reynist snubbóttur.
Þetta verk vekur upp vangavelt-
ur um bókasöfn, fjölmiðla og upp-
lýsingamiðlun og það að fylgja
leiknum eftir er nokkur hugarleik-
fimi fyrir áhorfendur. Það sem knýr
áfram áhugann er svo að sjálfsögðu
kímni höfundarins sem leikstjórinn,
Stefán Jónsson, færir hér í einfald-
an en afar fyndinn búning. Einfald-
leikinn endurspeglast í færanlegri
leikmynd Snorra Freys Hilmars-
sonar og grínið í bráðsmellnum
búningum Stefaníu Adolfsdóttur og
leikgervum Sóleyjar Bjartar Guð-
mundsdóttur.
Upplýsingabyltingin
étur börnin sín
Morgunblaðið/Ásdís
„Þetta verk vekur upp vangaveltur um bókasöfn, fjölmiðla og upplýsinga-
miðlun og það að fylgja leiknum eftir er nokkur hugarleikfimi fyrir áhorf-
endur,“ segir Sveinn Haraldsson meðal annars í umsögn sinni.
LEIKLIST
Leikfélag Reykjavíkur
Höfundur: Þorvaldur Þorsteinsson. Leik-
stjóri: Stefán Jónsson. Hönnun lýsingar:
Kári Gíslason. Hönnun leikgerva: Sóley
Björt Guðmundsdóttir. Búningahönnun:
Stefanía Adolfsdóttir. Hönnun leik-
myndar: Snorri Freyr Hilmarsson. Hönnun
hljóðmyndar: Kristín Björk Kristjáns-
dóttir. Leikarar: Eggert Þorleifsson, Ilmur
Kristjánsdóttir, Katla Margrét Þorgeirs-
dóttir og Margrét Helga Jóhannsdóttir.
Miðvikudagur 24. mars.
SEKT ER KENND
Sveinn Haraldsson
TÓNLEIKUM Snorra Wium og
Jónasar Ingimundarsonar, sem vera
áttu í Tíbrá, tónleikaröð Kópavogs, í
Salnum í dag er frestað af óviðráð-
anlegum orsökum til sunnudagsins
9. maí næstkomandi.
Tónleikum
frestað
ÞJÓÐSAGNASAFN Jóns
Árnasonar, Íslenskar þjóðsög-
ur og ævintýri, hefur verið end-
urprentað en það hefur verið
ófáanlegt um nokkurt skeið.
Frá því að þetta stóra safn kom
fyrst út fyrir nærri einni og
hálfri öld hafa Íslendingar sótt
þangað ómælda skemmtun og
fróðleik. Þaðan hafa landsmenn
flestar þekktustu táknmyndir
sínar fyrir drauma, vonir,
heimsku, hrylling og ógn, hvort
sem það eru Bakkabræður,
Djákninn á Myrká, Þorgeirs-
boli, álfameyjar, huldufólk eða
óskasteinar.
Safnið var gefið út í sinni
þekktustu mynd árið 1961 af
Árna Böðvarssyni og Bjarna
Vilhjálmssyni í sex stórum
bindum. Það var endurprentað
nokkrum sinnum. Edda útgáfa
hefur nú staðið að endurprent-
un þess í samstarfi við SÍBS
sem gefur vinningshöfum í
happdrætti sínu eintak af bind-
unum. Bókin verður einnig til
sölu á almennum markaði.
Endurprentun sagnanna var
mikið verk, enda prentuð 4.000
sett af safninu. Í hverju safni
eru sex bindi, samtals um 3.485
blaðsíður. Því voru prentuð 24
þús. eintök eða um 14 milljónir
blaðsíðna. Hvert sett vegur 7,6
kg og því vegur þessi stóra
prentun 30 tonn og 400 kg.
Þjóðsögur
Jóns Árna-
sonar aftur
á markað