Morgunblaðið - 27.03.2004, Blaðsíða 48

UMRÆÐAN
48 LAUGARDAGUR 27. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
E
inhvern veginn átti
maður von á því að
eftir að Berl-
ínarmúrinn hrundi
og Sovétríkin liðu
undir lok að í hönd færu öruggari
og friðsamlegri tímar. Gat nokkuð
verið verra en að búa við stöðuga
ógn af hugsanlegu kjarn-
orkustríði? Í dag, á tímum hryðju-
verka, líður manni eins og tímarnir
hafi verið öruggari í gamla daga.
Kannski er þetta vitleysa. Jarð-
arbúum leið örugglega mjög illa á
tímum Kúbudeilunnar og eitt er
víst að hryðju-
verk eru ekki
ný uppfinning.
En sá sem er al-
inn upp við
framfaratrú
hlýtur að reikna
með að mað-
urinn læri eitthvað af mistökum
fortíðarinnar og honum eigi að
vera fært að búa til betri og frið-
samari heim.
Hryðjuverkaárásin á Bandarík-
in 11. september 2001 breytti svo
sannarlega heiminum. Það var
ekki nema eðlilegt að Bandaríkin
og allur hinn vestræni heimur
settu baráttuna gegn hryðjuverk-
um efst á verkefnalistann. Þessa
dagana fer fram umræða víða um
heim hvernig til hefur tekist í
þeirri baráttu og flestir við-
urkenna að árangurinn er ekki sá
sem vonast var eftir. Hryðju-
verkasamtök virðast enn hafa
þrótt til að standa fyrir stór-
felldum hryðjuverkum.
Það getur tæplega verið neinn
ágreiningur um að mæta þurfi
hryðjuverkamönnum af fullri
hörku. Þá þarf að elta uppi með
öllum ráðum og draga þá fyrir
dóm. Þótt stríðið í Afganistan hafi
verið hryllilegt er varla hægt ann-
að en að viðurkenna að það var
nauðsynlegt að uppræta rík-
isstjórn landsins sem hafði hryðju-
verk og stuðning við hryðjuverk
beinlínis á stefnuskrá sinni.
Stríðið í Írak er hins vegar allt
annar handleggur. Engar sann-
arnir hafa verið lagðar fram um að
Íraksstjórn hafi staðið að árásinni
á Bandaríkin og raunar stóð Sadd-
am Hussein viss ógn af trúarhita
hryðjuverkahópanna sem starfa í
arabalöndum. Flest bendir til að
stríðið í Írak hafi gert baráttuna
gegn hryðjuverkum erfiðari en
ella og magnað þá elda sem
brunnu á svæðinu. Hatur á Banda-
ríkjamönnum, sem var ærið fyrir,
hefur enn magnast og samstöðu
þjóða heims með Bandaríkja-
mönnum, sem varð til eftir 11.
september, hefur verið spillt.
Í baráttu gegn hryðjuverkum
þarf að beita margvíslegum að-
ferðum. Lögregla og leyniþjón-
ustur geta náð verulegum árangri
ef rétt er á málum haldið. Það er
ekki nóg að vera bara harður og
herskár; það er líka nauðsynlegt
að vera stundum sveigjanlegur og
sýna kænsku.
Eitt af því sem 11. september
kenndi mönnum og hefur komið
enn betur á daginn síðan er að
stjórnmálaforingjar heimsins
verða að sameinast um að koma á
friði í Mið-Austurlöndum. Deilur
Ísraelsmanna og Palestínumanna
næra hryðjuverka- og öfgahópa
um allan hinn íslamska heim. Með-
an þessar deilur halda áfram með
öllu því ofbeldi sem þeim fylgir ná
menn aldrei þeim árangri sem að
er stefnt í baráttunni gegn hryðju-
verkahópunum. Og hér hafa
Bandaríkjamenn brugðist. Það er
óumdeilt að Bandaríkin eru í lyk-
ilstöðu þegar kemur að því að
finna pólitíska lausn í Palestínu.
Ekkert annað ríki hefur þann
styrk sem þarf til þess að leiða Ísr-
aelsmenn og Palestínumenn að
samningaborði og þvinga fram
lausn. Ríkisstjórn Bush hefur al-
gerlega brugðist í þessu máli.
Bush hefur ekki beitt sér fyrir
pólitískri lausn líkt og Clinton var
að reyna að gera.
Það er auðvitað öllum ljóst að
það er gríðarlega erfitt verkefni að
finna lausn á deilunum í Palestínu.
Öfgamenn í herbúðum beggja að-
ila hafa verið að styrkjast á síðustu
árum og það er víst að þeir munu
halda áfram að berjast gegn frið-
samlegri lausn. Bæði Sharon, for-
sætisráðherra Ísraels, og Arafat,
leiðtogi heimastjórnar Palest-
ínumanna, eru ólíklegir til að
semja. Sharon, sem er fyrrverandi
hershöfðingi, virðist trúa því að
hernaður sé það eina sem dugi í
baráttu gegn sjálfsmorðsárásum
Palestínumanna. Arafat, sem er
orðinn gamall og sjúkur, hefur í
gegn um tíðina sýnt að hann hefur
ekki þann styrk sem þarf til að
taka mikilvægar pólitískar ákvarð-
anir.
Í deilum Ísraelsmanna og Pal-
estínumanna er ekki aðeins að
finna eina af rótum hryðjuverka-
vandans; þær sýna líka að hern-
aður getur ekki einn og sér leyst
málin. Ofbeldið elur af sér enn
meira ofbeldi. Maður hefur skiln-
ing á sjónarmiðum beggja aðila.
Ísraelsmenn hafa búið við hryðju-
verk áratugum saman og reyna að
sjálfsögðu að verja sig gegn sjálfs-
morðsárásum sem beinast gegn
óbreyttum borgurum. Palest-
ínumenn hafa hins vegar lifað eins
og fangar í eigin landi frá stofnun
Ísraelsríkis 1948. Krafa þeirra um
að búa sjálfstæðir í landi sem hef-
ur svo lengi verið þeirra er sjálf-
sögð og eðlileg. Endurtekin morð
og hermdarverk fá ekki breytt
þessum staðreyndum. Stjórnvöld í
Bandaríkjunum verða að snúa sér
að því brýna verkefni að finna póli-
tíska lausn á þessu erfiða máli.
Gerist það ekki eru þau að bregð-
ast fórnarlömbum hryðjuverka-
árásarinnar á Bandaríkin 11. sept-
ember 2001.
Hryðju-
verk og
hernaður
Og hér hafa Bandaríkjamenn brugðist.
Það er óumdeilt að Bandaríkin eru í lyk-
ilstöðu þegar kemur að því að finna póli-
tíska lausn í Palestínu. Ekkert annað
ríki hefur þann styrk sem þarf til þess að
leiða Ísraelsmenn og Palestínumenn að
samningaborði og þvinga fram lausn.
VIÐHORF
Eftir Egil
Ólafsson
egol@mbl.is
HERNÁM er í sjálfu sér þrúgandi
og með tímanum spillir það gerand-
anum ekki síður en þolandanum.
Smám saman ber daunn siðspillingar
allt annað ofurliði og samfélag her-
námsaflanna rotnar
innanfrá vegna þess að
gildismat gengur allt úr
skorðum. Yfir þeim
kynslóðum sem á eftir
koma vofir saga um
morð, og þær verða að
sæta afleiðingunum.
Frelsisskerðing þeirra
va þeirra eigin kjörnu
leiðtogum að kenna.
Það er vitaskuld sorg-
legt að átta sig á því að
allt hefði þetta getað
verið umflýjanlegt.
Ísrael hefur staðið
fyrir lengsta hernámi lands í nútíma-
sögunni og stefnir stöðugt í siðferði-
legt gjaldþrot. Skortur á gagnrýnni
sjálfsskoðun og sjálfsmati innan ísr-
aelsks samfélags, sem lengi hefur lát-
ið stjórnast af hræðslustjórnmálum
og innbyggðri trú á að þeir einir
væru fórnarlömb, hefur getið af sér
munstur „löglegs“ ójafnaðar og um-
breytt átthögum Palestínumanna í
blóðvöll. Í viðleitni sinni til að rétt-
læta eða skekkja hrylling hernáms
síns, hefur Ísrael blygðunarlaust
gripið til þeirra bjargráða, sem
kannski eru skýrust merki um sekt-
arkennd, að kenna fórnarlambinu
um.
Þegar ísraelskt herlið, án mis-
kunnar, banaði Rachel Corrie, varð
hún fórnarlamb hins hrottafengna
hernáms Ísraela, og einnig kraftmik-
illar áróðursvélar þeirra. Það er al-
gengt einkenni heigulsins að rægja
fórnarlamb sitt. Í þessu tilfelli, að
ásaka hana um að hafa sjálf verið
völd að dauða sínum og þannig sjálf
verið ábyrg fyrir því, hve grimmileg-
ur hann var. Miskunnarlausri her-
ferð var hrundið af stað um að
skekkja sannleikann, þrátt fyrir
óyggjandi sönnunargögn, til að
svipta fórnarlambið mennsku sinni,
grundvallarréttindum og eiginleikum
auk kröfunnar til verndar.
Rachel Corrie, tutt-
ugu og þriggja ára
námsmær frá Olympia í
Washington-ríki, var
myrt þegar hún reyndi
að fyrirbyggja að ísr-
aelsk jarðýta á vegum
hersins jafnaði við
jörðu palestínskt heim-
ili nærri borginni Raf-
ah, sunnarlega á Gaza-
ströndinni. Þótt hún
væri íklædd skæru,
appelsínugulu vesti
með endurskinsröndum
og héldi á gjallarhorni,
um hábjartan dag, héldu Ísraelar því
fram að hermaðurinn sem ók hinni 52
tonna D-9 jarðýtu „hefði ekki getað
séð“ fórnarlamb sitt, þar sem hann
kramdi hana vægðarlaust.
Þegar ljósmyndir voru dregnar
fram í dagsljósið, sem sýndu skýrt
þennan hræðilega glæp, sakaði ísr-
aelski herinn Rachel Corrie óðar um
að hafa verið „ábyrgðarlausa“ eins og
það afsakaði manndráp af ásetningi.
Til að bæta gráu ofan á svart, var ný-
lega, í smekklausri grein, prentaðri í
vinsælasta dagblaði Ísraels á ensku,
The Jerusalem Post, hneykslast á
því, hvernig ljósmyndirnar væru of-
notaðar – frekar en að hneykslast á
morðinu sem þær bera vitni um með
svo skýrum hætti.
Rachel Corrie var fyrsti banda-
ríski ríkisborgarinn sem féll fyrir
blindum vígvélum Ísraels; dauði
hennar er enn kallaður slys, án and-
mæla af hálfu bandarísku ríkisstjórn-
arinnar. Í raun fer áframhald ein-
hvers hrottafengnasta (og síðasta
eftirstandandi) hernáms sögunnar
fram undir verndarvæng refsileysis,
vegna hernaðarbandalags við Banda-
ríkin, sem hefur borið uggvænlegan
ávöxt lögleysu, öfga, ofbeldis og
óstöðugleika.
Og svo fer það, að með blessun
Bandaríkjanna gengur banamaður
Corrie laus. Þar sem ísraelskir skrið-
drekar aka í gegn um palestínsk
þorp, bæi og flóttamannabúðir; þar
sem Apache-herþyrlur varpa
sprengjum á heimili og myrða mann-
leg skotmörk sín; þar sem palest-
ínsku landi er stolið undan fótum eig-
enda sinna og ísraelskar
landtökubyggðir þenjast út; þar sem
ísraelskar dýflissur fyllast af Palest-
ínumönnum og aðskilnaðarveggurinn
umbreytir öllum palestínskum land-
svæðum í fangelsi og einangr-
unarklefa, þá sér Washington í gegn
um fingur sér.
Rachel Corrie kom til Palestínu
vopnuð engu nema manngæskunni.
Hún trúði á vopnlausa andspyrnu og
galt fyrir með lífi sínu. Á meðan vinir
hennar og fjölskylda halda áfram að
kalla á óháða rannsókn, þá er það
kannski einhver huggun að að vita af
því, að Palestínumenn minnast ósér-
plægni og hugdirfsku ungrar konu,
hverrar líf hlaut nöturlegan endi.
Rachel Corrie liðsinnir
Palestínumönnum í
baráttu fyrir réttlæti
Dr. Hanan Ashrawi skrifar
um málefni Palestínu ’Það er algengt ein-kenni heigulsins að
rægja fórnarlamb sitt.‘
Dr. Hanan Ashrawi
Höfundur var talskona palestínsku
sendinefndarinnar í Madrídar-frið-
arviðræðunum sem hófust í október
1991 og voru undanfari Óslóar-
samkomulagsins, og hefur hún lengi
verið í sviðsljósi palestínskrar baráttu
fyrir mannréttindum, kvenréttindum,
friði og lýðræði. Hún er aðalritari pal-
estínsku friðar- og lýðræðishreyfing-
arinnar MIFTAH og er meðal annars
handhafi Sidney-friðarverðlaunanna
frá því í ágúst 2003.
KYNGETA og karlmennska hafa
verið tengd órjúfanlegum böndum
frá örófi alda. Alls kyns reðurtákn
hafa ávallt verið tákn hetjuskapar og
manndóms. Nútímafjölmiðlun og
auglýsingatækni leggja mikla
áherslu á kynþokka og glæsileika og
gera útá þá spennu sem ávallt fylgir
alls konar kyntáknum.
Þetta hefur í för með
sér óraunhæfar vænt-
ingar og kröfur sem
margir karlmenn gera
á sjálfa sig þegar kynlíf
er annars vegar.
Það er þekkt stað-
reynd að kyngeta karl-
manna minnkar hægt
og bítandi með vaxandi
aldri. Enginn veit þó
með vissu hversu alvar-
leg eða almenn þessi
minnkun er þrátt fyrir
margar kannanir sem
gerðar hafa verið. Margir veigra sér
við að svara eða blekkja vísvitandi
spyrlana og sjálfa sig enda málið með
eindæmum viðkvæmt.
Ristruflanir í kvikmynd
Æskudýrkun nútímans gerir þó mik-
ið úr þessum aldurstengdu breyt-
ingum hjá mörgum karlmönnum. Oft
er dregið dár að kynlífi fólks sem
komið er á miðjan aldur í skemmti-
sögum, bíómyndum og jafnvel fjöl-
miðlum. Gott dæmi um þetta er
mynd með þeim fræga Jack Nich-
olson sem sýnd var nýlega í bíóum
borgarinnar. Þar leikur hann ófor-
betranlegan roskinn kvennabósa sem
maular í sig Viagra til að geta sinnt
þeim glæsikonum sem eru í kringum
hann. Hann fær síðan kransæðastíflu
í öllum þessum hamagangi ungum
áhorfendum í bíóinu til mikillar
skemmtunar.
Framleiðendur myndarinnar
draga upp hlægilega skopmynd af
eldra fólki og ástalífi þess sem ein-
kennist af vandræðalegum uppá-
komum, skrækjum og hallæri. Maður
fær ósjálfrátt þá tilfinn-
ingu að unga og fallega
fólkið hafi fengið einka-
rétt á kynlífi enda sé
það yfirgengilega fynd-
ið að eldra fólk skuli
enn finna fyrir fiðringi
neðan beltis. Getuleysi
eða óttinn við að standa
sig ekki sem skyldi er
eitt mesta aðhlátursefni
myndarinnar.
Kynlífsvandi karla
feimnismál
Ég hef haft marga karl-
menn til meðferðar vegna kvíða og
spennu sem tengist óraunhæfum
væntingum þeirra sjálfra og auglýs-
ingasamfélagsins. Á sama tíma hef
ég komist að raun um að margur
karlmaður leitar sér ekki lækninga
vegna vandamála sem tengjast kyn-
lífi af ótta við að vera talinn hallær-
islegur getulaus aumingi. Holdris og
karlmennska eru svo nátengd í hug-
um margra að þeim finnst þeir vera
að dæma sig úr leik með því að við-
urkenna að einhver vandamál séu
fyrir hendi. Menn bera harm sinn í
hljóði og telja sjálfum sér trú um að
það sé í ágætu lagi.
Með vaxandi framboði á meðferð
vegna vandamála sem tengjast
holdrisi hafa æ fleiri karlmenn leitað
læknis til að geta haldið áfram að lifa
kynlífi. Menn hafa vaknað til vit-
undar um það að kynlíf sé óaðskilj-
anlegur hluti þeirrar lífshamingu
sem við öll eigum rétt á. Jónas Hall-
grímsson skilgreinir langlífi sem lífs-
nautnina frjóvu þar sem saman fara
alefling andans og athöfn þörf. Þetta
gæti verið enn ein skilgreiningin á
góðu kynlífi þar sem saman fer lík-
amleg og andleg vellíðan.
Þessa dagana hafa um 3.000 ís-
lenskir karlmenn á aldrinum 45–75
ára fengið spurningalista frá okkur
nokkrum læknum þar sem menn eru
spurðir útí kynlíf sitt. Með þessari
könnun langar okkur til að skilgreina
betur hversu mikil vandamál sé um
að ræða og hve margir hafi leitað sér
aðstoðar þeirra vegna. Okkur langar
líka til að biðja íslenska karlmenn að
skilgreina með okkur hvernig þeir líti
á gott kynlíf. Könnun sem þessi hefur
ekki áður verið framkvæmd hér-
lendis.
Ég vil biðja alla þá sem fengið hafa
þennan spurningalista að svara hon-
um af samviskusemi svo að okkur
takist að draga upp raunsæja mynd
af kynlífi íslenskra karlmanna á
miðjum aldri.
Grín og getuleysi
Óttar Guðmundsson skrifar í
tilefni könnunar á kynlífsheilsu
íslenskra karla ’Könnun sem þessi hef-ur ekki áður verið fram-
kvæmd hérlendis.‘
Óttar Guðmundsson
Höfundur er geðlæknir hjá Landspít-
ala – háskólasjúkrahúsi.