Pressan - 16.01.1992, Side 30

30
FIMMTUDAGUR PRESSAN 16. JANÚAR 1992
ísiendingar
alltaflyndnirá kostnað
náungans.
Danir
n 'jtalegjr húmor á lágu plani
Sviar
húmorlausir nema á fyileríum
Norömenn
alltfyndnatölkiðfiutti tilíslands
Fmnar
fyndnastþegareinhverdeyr
bœnniuínsdauða ídmllupolli
írar
dmkknir, glaðirogfyndnir.
Þjóðvetjar
hundakœti og sambland afýtni
ogmœrð.
Svissiendingar
enginn vildi lenda á eyðieyju
meðþeim.
Spánvajar
afkáralegur og hlœgilegur
leikamskapur.
ítalir
fyndnireinsogþeirem
Frakkar
efþeirem fyndnirfam þeirleynt
meðþað.
Bandarilgamenn
hállgerðir bjálfar.
Bretar
langbesti húmor í heimL nema
kannski þegar karlmennimir
fara í kjóla
Klisjan er eitthvað á þessa
leið: íslendingar hafa að
sönnu húmor, en hann er
fram úr hófi kvikindislegur,
rætinn og hérumbil alltaf á
kostnað náungans. Græsku-
laust gaman er hér nánast
óþekkt. Danir, herraþjóð
okkar forðum tíð, hafa góð-
látlegan húmor, notalegan og
prúðan þótt ekki sé hann allt-
af á háu plani.
Norðmenn eru varla
skemmtilegir, nema þeir
kannski slysist til þess af því
þeir eru skyldir íslendingum.
Svíar eru allsendis húmor-
snauð þjóð, nema helst á fyll-
eríum. Það sama gildir næst-
um um Finna, en mitt í öllu
þunglyndinu geta þeir þó
verið fyndnir á einhvern
draugslegan hátt — til dæmis
ef þeir sjá útúrdrukkinn
mann í druílupolli. Drukknir
írar eru glaðir og fyndnir.
Þjóðverjar eru beinlínis leið-
inlegir, enginn vill kynnast
nánar því samblandi af ýtni
og mærð. Frakkar eru líka
leiðinlegir, en gætu ábyggi-
lega verið skemmtilegir ef
þeir vildu láta svo lítið að tala
við aðra en sjálfa sig. Enginn
vildi lenda á eyðieyju með
Svisslendingi, nema hann
þurfi að leggja inn í banka
eða láta gera við úrið sitt.
Spánverjar eru útbólgnir af
anda blóðs, dauða og nauta-
ats — „sangria y muerte" —
varla teljandi skemmtilegir,
en hafa þó fullkomnað með
sér dálítið afkáralegan leik-
araskap sem getur verið
hlægilegur. Italir eru
skemmtilegir, en ekki vegna
þess hvað þeir segja eða gera,
heldur einfaldlega vegna
þess hvernig þeir eru. Banda-
ríkjamenn eru hálfgerðir
bjánar og fyndni þeirra
bernsk, sérstaklega í saman-
burði við alla þá skemmtan
sem hafa má af Bretum. Þeir
hafa hárfínan og háþróaðan
húmor sem er óviðjafnanleg-
ur, sá langbesti í heimi.
Þetta er náttúrlega þjóða-
sálfræði af grófasta tagi; álíka
mikill hálfsannleikur og aðr-
ar klisjur sem menn binda
trúss sitt við í hugsunarleysi.
Húmor ákvarðast vitaskuld
af fleiru en þjóðerni; við get-
um nefnt upplag, stétt,
menntun, aldur. Ekkert er
heldur einhlítt: Hinir fínt-
stemmdu Bretar vita fátt
skemmtilegra en þegar karl-
maður ærslast í kvenmanns-
fötum. Þegar fyrstu kynnum
sleppir verða drukknir írar
ákaflega þreytandi. Þrátt fyr-
ir bjánaskapinn í ýmsum
Hollywoodmyndum (húmor-
inn þar er reyndar að upp-
runa til úr þýskum og ensk-
um revíuhúsum) geta Banda-
ríkjamenn stært sig af mörg-
um ísmeygilegustu gaman-
sagnahöfundum heimsbók-
menntanna.
Hitt er svo annað mál hvað
fyndni eldist skringilega,
hvernig það sem einu sinni
virtist óstjórnlega fyndið
hættir smátt og smátt að
vekja hlátur. Það er til dæmis
hálfleiðinlegt að sá góði mað-
ur Chaplin, eins mikill snill-
ingur og hann sannanlega
var, virðist núorðið ekki
nándar nærri eins skemmti-
legur og hann var fyrir tutt-
ugu árum, fjörutíu árum, sex-
tíu árum. Einhvern veginn
hafa líka horfið af íslensku
leiksviði þeir danskættuðu
söngleikir og revíur sem
þjóðin taldi veigamestar leik-
bókmenntir fyrr á öldinni.
Það þýðir varla að sjá eftir
Ævintýri á gönguför, fremur
en Chaplin og Gög og Gokke;
smekkurinn einfaldlega
breyttist og það er ekkert víst
að neinn hlæi að Monty Pyt-
hon eða Home Alone eftir
svosem hálfa öld. Kóraninn
hefur verið talinn einhver
húmorsnauðasta bók sem
sett hefur verið á prent. Hið
sama gildir varla um Biblí-
una, enda varð íslenskur guð-
fræðingur doktor í fyndni í
Gamla testamentinu. Annar
íslenskur fræðimaður hefur
skrifað lærðar bækur um
fyndni Egluhöfundar og aðra
um fyndni Snorra Sturluson-
ar, sem líkast til voru einn og
sami maðurinn. Það þarf
heldur ekki að lesa mjög vítt
og breitt í íslendingasögum
til að rekast á fyndni sem að
mörgu leyti hefur staðist bet-
ur tímans tönn en ýmislegt
sem síðar var skrifað og
kannski gagngert í því skyni
að vekja hlátur hjá lesendum.
Ýmist er þetta þurrpumpu-
legur gálgahúmor eða dólgs-
leg hæðni sem minnir ekki
svo lítið á atriði úr kvikmynd-
um nútímans. Eða mætti ekki
vel hugsa sér glottið á Clint
Eastwood einhvers staðar
nærri frægum atburði á Hlíð-
arenda sem greint er frá í
Njálu:
Þorgrímur Austmaður
gengur frá, helsærður af lag-
vopni Gunnars. Hann er
spurður: „Hvort er Gunnar
heima?" Og svarar að bragði:
„Vitið þér það, en hitt vissi ég,
að atgeir hans var heima."
Fellúr síðan dauður niður.
Eða frásögnin af villtum
drykkjuskap Egils Skalla-
grímssonar hjá Armóði, þar
sem segir:
„Egill fann þá, að honum
myndi eigi svo búið eira; stóð
hann þá upp og gekk um gólf
þvert, þangað er Ármóður
sat; hann tók höndum í axlir
honum og kneikti hann upp
að stöfum. Síðan þeysti Egill
upp úr sér spýju mikla og
gaus í andlit Ármóði, í augun
og nasirnar og í munninn;
rann svo ofan um bringuna,
en Ármóði varð við and-
hlaup, og er hann fékk önd-
inni frá sér hrundið, þá gaus
upp spýja."
Skopið er hvorki smátt né
fínlegt — mætti ekki vel
hugsa sér einhverja af Monty
Python-leikurunum í hlut-
FYNDNIR ÍSLENDINGAR
Snorri Sturluson; þurrpumpulegur gálgahúmor og dólgsleg hæðni. Jónas Hallgrímsson;
einni og hálfri öld síðar er erfitt að hlæja að fyndni hans. Benedikt Gröndal; ótaminn
fáránleiki sem fáum hefur tekist að líkja eftir. Halldór Laxness; fyndnin er hluti af stórri
mynd, er Gerpla fyndnasta bók á íslensku? Þórbergur Þórðarson; ólíkur Halldóri, en litlu
ófyndnari. Guðbergur Bergsson; hinn mikli háðfugl íslenska allsnægtasamfélagsins.
Stuðmenn; voru fyndnir án þess að vera kvikindislegir.
Hvað finnst
pqimfyndið?
MATTHÍAS VIÐAR
SÆMUIMDSSON
BÓKMENNTAFRÆÐINGUR
„Ætli það sé ekki svarti
húmorinn í íslendingasögum
sem mér finnst einna sterk-
astur, til dæmis atriði í Njálu,
sem öllu mátulega illa inn-
rættu fólki hlýtur að þykja
gaman að. Ljóð sumra róm-
antísku skáldanna slaga hátt í
fornsögurnar, sérstaklega
getur Jónas verið fyndinn.
Benedikt Gröndal er lika
fyndinn, í Þórðar sögu Geir-
mundssonar og köflum úr
bréfum eftir hann er einhver
ótaminn fáránleiki sem fáum
hefur tekist að líkja eftir. Ég á
erfitt með að sjá að fyndnir
höfundar hafi komið fram á
sjónarsviðið eftir Laxness og
Thor, þótt margir hafi verið
að rembast finnst mér eins og
síðari kynslóðir hafi verið
hálfhúmorsnauðar. íslenskur
húmor held ég sé dálitið eins
og veðurfarið, og reyndar
hugarfarið líka: rysjóttur,
gengur á með éljum, grár,
napur, kvikindislegur og gjör-
samlega laus við hlýju."
SIGURÐUR G.
TÓMASSON
ÚTVARPSMAÐUR
„Mér kemur fyrst í hug
Dægradvöl Benedikts Grön-
dals og fleiri verk eftir hann.
Fóstbræðrasaga finnst mér
líka fyndin bók. Svo er reynd-
ar ein smásaga, fljótlesin en
afspyrnu fyndin, Hernaðar-
saga blinda mannsins eftir
Halldór Stefánsson. Um nú-
tímahöfunda er varla hægt
að segja að þeir séu fyndnir
síðan þeir móðguðust yfir
nafnbótinni „fyndna kyn-
slóðin". Þegar íslenskur húm-
or er hvað bestur finnst mér
einkenna hann svolítið neyð-
arleg illkvittni, þó ekki meið-
andi svo orð sé á gerandi.
Annars er ég ekki viss um að
íslendingar séu mjög fyndnir,
nema svona óvart. Eg þori
ekki einu sinni að staðhæfa
að til sé einhver sérstök „ís-
lensk fyndni" — reyndar kom
hér forðum tíð út bókaflokk-
ur undir því nafni, en það
safn Gunnars frá Selalæk er í
besta falli neftóbaksfróðleik-
ur.“
STEINUNN
SIGURÐARDÓTTIR
RITHÖFUNDUR
„Þær bókmenntir sem rísa
hæst hjá okkur eru um leið
þær fyndnustu, íslendinga-
sögur, Halldór Laxness og
Þórbergur. Húmor íslend-
ingasagna er sér á báti, kald-
ranalegur, sadískur, mynd-
rænn, eins og þegar Þorgrím-
ur Austmaður segir þau tíð-
indi að Gunnar á Hlíðarenda
hafi drepið sig. Halldór er svo
undarlegur höfundur að hon-
um tekst að vera fyndinn ein-
mitt þegar síst skyldi og at-
burðarásin hálfpartinn bann-
ar manni að hlæja, til dæmis
í íslandsklukkunni þegar Jón
Marteinsson og Jón frá
Grunnavík eru að bardúsa
með líkið af Magnúsi í
Bræðratungu. Þórbergur er
gerólíkur Halldóri, bæði sem
höfundur og húmoristi, en
litlu ófyndnari. íslenskur
húmor? Ef við berum hann
saman við enskan húmor,
sem er talinn þurr og kaldur,
þá er sá íslenski kaldur og
blautur og hráslagalegur og
yfirleitt alltaf á kostnað ann-
arra, ólíkt dönskum húmor,
sem er lúnn og meinlaus. ís-
lenskur húmor er alveg yfir-
gengilega persónulegur, en
hins vegar er íslendingum
ekki gefin sú íþrótt að gera
grín að sjálfum sér."
GUÐNÝ
HALLDÓRSDÓTTIR
KVIKMYNDA-
GERÐARMAÐUR
„Ég er svo kvikmyndalega
og leikhússinnuð að ég hef
aldrei hlegið jafnhátt og á
sýningu Grænjaxlanna sem
Pétur Gunnarsson og Spil-
verk þjóðanna settu á svið
hérna um árið. I bíói hef ég
aldrei hlegið jafnmikið og á
Hvítum máfum Stuðmanna
og sá myndina reyndar aftur
nýlega og fannst hún ennþá
fyndin. Þetta er náttúrlega
spurning um stemmningu, en